انقلاب هوش مصنوعی و آینده مشاغل

گروه فناوری- فناوری‌های نوین روز‌به‌روز در حال پیشرفت هستند. هوش مصنوعی به عنوان یکی از مهم‌ترین این فناوری‌‎ها به شمار می‌رود. در این راستا لزوم سازگاری نیروی انسانی با تحولات این حوزه محسوس است.
جهان در آستانه ورود به سال چهارم از دهه سوم قرن بیست و یکم و همزمان با افزایش سرسام‌آور سرعت توسعه فناوری‌های نوین، بیش از هر زمان دیگری در تاریخ زیست بشر، ماهیتی دیجیتال داشته است. روند دیجیتالی‌سازی جهان به شکلی بدیع و گسترده همه حوزه‌های زیست اجتماعی و فردی بشر را تحت تاثیر مستقیم خود قرار داده است.
بدون شک اقتصاد نیز طی سه دهه اخیر از فرآیند دگرگونی و گذار به عرصه دیجیتال مصون نبوده است. به عبارت دیگر، اقتصاد نیز همانند سایر حوزه‌ها، در عصر توسعه فناوری‌های دیجیتال، دستخوش تغییرات گسترده‌ای شده است. اقتصاد دیجیتال به عنوان نیروی محرکه رشد اقتصادی و نوآوری جهانی ظاهر شده است. در قلب این تغییر و تحول، نقش حیاتی نیروی کار ماهر نهفته است. اقتصاد دیجیتال طیف وسیعی از صنایع از جمله فناوری، تجارت الکترونیک، بازاریابی دیجیتال، تجزیه و تحلیل داده‌ها و غیره را دربر می‌گیرد. با ادامه گسترش این بخش‌ها، تقاضا برای نیروی کار ماهر و سازگار با تحولات فناورانه به طور فزاینده‌ای حیاتی می‌شود.
در چنین شرایطی، غالب کشورهای جهان در پی بهره‌برداری حداکثری از فرصت‌های پدید آمده در اثر این تحولات بنیادین در ساختار اقتصاد جهان هستند. این دغدغه و چالش اساسی در کشور ما ایران نیز در طول سال‌های اخیر ذهن بسیاری از کارشناسان و سیاستگذاران را به خود مشغول کرده است؛ امری که بازتاب آن در برنامه هفتم توسعه به شکلی محسوس و برجسته بازتاب داشته است.
اهمیت توسعه اقتصاد دیجیتال در برنامه هفتم توسعه
علی‌اصغر انصاری معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بیان کرد: براساس برنامه هفتم توسعه، سهم اقتصاد دیجیتال باید از ۹/۷ به ۱۵ درصد برسد؛ امری که پیش از آن بارها از سوی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز مطرح شده بود. عیسی زارع‌پور طی اظهار‌نظری در دهمین همایش سالانه بانکداری الکترونیک اظهار کرد: «رویکرد دولت در موضوع اقتصاد دیجیتال و نگاه به آینده از محورهای صحبت امروز استو اقتصاد دیجیتال نقش جدی در اقتصاد بین‌المللی دارد، به طوری که ۱۵ درصد تا ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کشورهای پیشرفته از اقتصاد دیجیتال بوده و این میزان در کشور ما ۸ درصد است که انشاالله در ۵ سال آینده به ۱۵ درصد برسد.»
او گفت: «برای اقتصاد دیجیتال هدفگذاری ۱۵ درصدی داریم و کارگروهی در اقتصاد دیجیتال در دولت تشکیل شده که رییس کل بانک مرکزی نیز عضو آن است. برای اقتصاد دیجیتال زیرساخت‌های لازم را در بودجه فراهم می‌کنیم. در قانون برنامه هفتم توسعه یک فصل مستقل برای توسعه اقتصاد دیجیتال داریم و ماده ۶۴ و ۶۵ تقریبا مربوط به حوزه اقتصاد دیجیتال است.»
به عقیده متخصصان، در اختیار داشتن منابع انسانی متخصص در حوزه فناوری و نیروی کار دارای سواد دیجیتال، در عصر حاضر مولفه‌ای حیاتی برای دستیابی به رشد پایدار در عرصه اقتصاد دیجیتال محسوب می‌شود. از همین رو، در این نوشتار به بررسی نقش محوری و کلیدی نیروی کار ماهر و متخصص را در تقویت رشد اقتصاد دیجیتال و عواملی که به اهمیت آن می‌افزاید، خواهیم پرداخت.
منابع انسانی و نوآوری و پیشرفت فناوری
به زعم بسیاری از متخصصان، نیروی کار ماهر به عنوان موتور نوآوری در اقتصاد دیجیتال عمل می‌کند. افراد دارای تخصص در توسعه نرم‌افزار، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و سایر فناوری‌های پیشرفته نوظهور برای ایجاد نوآوری مستمر ضروری هستند. از سوی دیگر، توانایی بالای آنها در مفهوم‌سازی، طراحی و پیاده‌سازی راه‌حل‌ها و محصولات دیجیتالی جدید در راستای تکامل اقتصاد دیجیتال، نقش اساسی دارد. علاوه بر این، وجود نیروی کار ماهر در به‌کارگیری فناوری‌های نوظهور برای ایجاد مدل‌های کسب‌وکار نوآورانه و پیشبرد تحولات فناورانه در صنایع مختلف بسیار حائزاهمیت و حیاتی است.از آنجایی که کسب‌وکارها در تندباد تحولات روزافزون فناورانه دستخوش تحول دیجیتال می‌شوند، نیاز به نیروی کار ماهر که قادر به هدایت و پیاده‌سازی ابزارها و استراتژی‌های دیجیتال جدید باشد، بسیار کلیدی است. متخصصان ماهر و دارای سواد دیجیتال کافی، در تحول دیجیتال، نقش مهمی در کمک به سازمان‌ها برای استفاده از فناوری در راستای ساده‌سازی عملیات، ارتقای کیفیت تجربیات مشتریان و رشد کسب‌وکارها دارند. به عبارت دیگر، در چنین شرایطی، توانایی آنها برای انطباق با چشم‌انداز دیجیتالی در حال تحول و پذیرش فناوری‌های جدید جهت تحقق رشد پایدار و رقابت کسب‌و‌کارها در اقتصاد دیجیتال ضروری است.
منابع انسانی، تجزیه و تحلیل داده‌ها و تصمیم‌گیری
در اقتصاد دیجیتال، داده‌ها به عنوان سنگ‌بنای تصمیم‌گیری آگاهانه و برنامه‌ریزی استراتژیک عمل می‌کنند. نیروی کار ماهر که در تجزیه و تحلیل داده‌ها، علم داده و هوش تجاری مهارت داشته باشد، نقش اساسی در استخراج بینش‌های عملی از مجموعه داده‌های گسترده ایفا می‌کند.
این بینش‌ها به کسب‌وکارها برای تصمیم‌گیری مبتنی بر داده، بهینه‌سازی فرآیندها و کسب مزیت رقابتی قدرت می‌دهد. از همین رو، تحلیلگران و دانشمندان ماهر داده در بازگشایی ارزش داده‌ها، هدایت نوآوری و پرورش فرهنگ تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد دیجیتال در سازمان‌ها، نقش اساسی دارند.
منابع انسانی، امنیت سایبری و کاهش ریسک
با افزایش روزافزون دارایی‌های دیجیتال و تراکنش‌های آنلاین، امنیت سایبری به یک نگرانی حیاتی در اقتصاد دیجیتال تبدیل شده است. بازیگران مخرب در این شرایط، فرصتی بزرگ برای سوءاستفاده از نواقص امنیتی و ایجاد اختلال گسترده در فعالیت شرکت‌ها در اختیار دارند.
نیروی کار ماهر در زمینه امنیت سایبری برای حفاظت از زیرساخت‌های دیجیتال، داده‌های حساس و کاهش تهدیدات سایبری، بسیار حیاتی و کلیدی است. متخصصان امنیت سایبری که در تشخیص تهدید، پاسخ به حوادث احتمالی و مدیریت ریسک مهارت دارند، در تقویت اکوسیستم دیجیتال در برابر حملات سایبری ضروری هستند و در نتیجه اعتماد و اطمینان را در تراکنش‌ها و تعاملات دیجیتال تقویت می‌کنند.
بازاریابی دیجیتال و تعامل با مشتریان
نقش متخصصان ماهر در عرصه بازاریابی دیجیتال، طراحی تجربه کاربری باکیفیت و تعامل با مشتریان را در اقتصاد دیجیتال، نمی‌توان انکار کرد. نیروی کار ماهر در این حوزه‌ها با ایجاد استراتژی‌های بازاریابی دیجیتال قانع‌کننده، بهینه‌سازی تجربیات آنلاین و پرورش روابط سازنده با مشتریان، در توسعه این حوزه، نقش بسزایی دارد. توانایی متخصصان در استفاده از کانال‌های دیجیتال، تجزیه و تحلیل رفتار مصرف‌کنندگان و ایجاد تجربیات شخصی‌سازی شده، به رشد برندها، جذب مشتری و تداوم فعالیت کسب‌و‌کارها در بازار دیجیتال کمک می‌کند.
آینده اشتغال
آخرین پژوهش‌های انجام شده در حوزه ارزیابی اثر توسعه فناوری‌های نوظهور بر اشتغال و منابع انسانی، بیانگر تاثیر مستقیم انقلاب هوش مصنوعی در این بخش است. متخصصان بر این عقیده‌اند که تحولاتی چون توسعه هوش مصنوعی مولد، اثری شگرف در رشد بسیاری از مشاغل و نیروی انسانی فعال در این حوزه‌ها دارد. در چنین شرایطی، طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها، از تغییرات گسترده در سیمای جهان، تاثیر می‌گیرند. برآوردها نشان می‌دهد که هوش مصنوعی مولد می‌تواند، سالانه ۴/۴ تریلیون دلار به ارزش اقتصاد جهانی بیفزاید.
متخصصان بر این باور هستند که پیشرفت‌های حاصل‌شده در هوش مصنوعی مولد می‌تواند، تقریبا به همه افراد شاغل در حوزه‌های گوناگون کمک کند، اما بی‌شک امکان استفاده از این قابلیت مستلزم سواد دیجیتال و کسب مهارت‌های ضروری از سوی افراد است. براساس پیش‌بینی موسسه مک‌کینزی، هوش مصنوعی مولد و سایر فناوری‌های این حوزه، با پتانسیل خودکارسازی فعالیت‌های کارمندان می‌توانند، تا ۷۰ درصد در زمان کاری آنها صرفه‌جویی کنند. از همین رو، این فناوری نیازمند الزامات آموزشی بیشتر است. این تغییرات احتمالا به سرعت اتفاق خواهد افتاد. بنابر تخمین کارشناسان، در بازه زمانی سال‌های ۲۰۳۰ تا ۲۰۶۰، تاثیر هوش مصنوعی بر مشاغل باعث می‌شود حدود نیمی از فعالیت‌های شغلی امروزی کاملا خودکار می‌شوند.
این تحولات به معنای تغییرات بزرگ در بازار کار خواهد بود. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که هوش مصنوعی مولد، نرخ رشد بهره‌وری نیروی کار را تا سال ۲۰۴۰، به صورت میانگین سالانه تا ۰,۶ درصد افزایش خواهد داد، اما تحقق این امر به سرعت پذیرش این فناوری توسط سازمان‌ها نیز بستگی دارد. از همین رو، بی‌شک با تاثیر هوش مصنوعی در کسب‌و‌کار، کارمندان شاغل در بخش‌هایی که باید خودکار شوند، نیاز به حمایت برای یادگیری مهارت‌های جدید و تغییر شغل دارند. در چنین شرایطی، فناوری مهندسی پرسش یکی از مهارت‌های حیاتی برای کارمندان آینده محسوب می‌شود.
مهندسی پرسش به طراحی و تدوین ورودی ابزارهای هوش مصنوعی مولد به منظور تولید خروجی‌های بهتر و کارآمدتر گفته می‌شود. ارائه ورودی‌های مطلوب به مدل هوش مصنوعی مولد می‌تواند، سبب ارائه خروجی بهتر از سوی مدل هوش مصنوعی شود. به این ورودی‌ها پرامپت (prompt) گفته می‌شود و مهارت نوشتن آنها را مهندسی پرامپت یا مهندسی پرسش (prompt engineering) می‌نامند.
تحولات فناورانه و هراس گسترده از افزایش بیکاری
انقلاب هوش مصنوعی و تحولات فناورانه این حوزه، موجی از نگرانی و ترس را در مورد بیکاری و آینده اشتغال افراد به راه انداخته است. این در حالی است که کارشناسان، معتقدند که در واقع بیکاری، در مقطع حاضر، به پایین‌ترین حد خود رسیده است.به نظر می‌رسد توسعه هوش مصنوعی، بیش از آنکه جایگزین نیروی انسانی شود، روش‌های ما برای انجام امور را تغییر می‌دهد. به عبارت دیگر، با وجود پیشرفت‌های روزافزون هوش مصنوعی همیشه کارهایی وجود دارند که انسان آنها را بهتر انجام دهد.
از همین رو شاید بهتر باشد بگوییم در آینده، بیش از آنکه هوش مصنوعی جایگزین نیروی کار شود، افراد دارای مهارت تعامل با این فناوری نوظهور، جایگزین افراد فاقد سواد دیجیتال و مهارت‌های لازم این حوزه خواهند شد؛ امری که بار دیگر، اهمیت تربیت نیروی انسانی و مهارت‌افزایی افراد را در این زمینه برجسته می‌کند.
سخن پایانی
با عنایت به مصادیق متعدد ذکرشده درباره نقش کلیدی نیروی کار ماهر در حوزه دیجیتال، می‌توان نتیجه گرفت که رشد اقتصاد دیجیتال تا حدود زیادی به تخصص و مهارت نیروی کار متخصص این حوزه بستگی دارد. متخصصان ماهر در حوزه‌های مختلف، از فناوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها گرفته تا امنیت سایبری و بازاریابی دیجیتال، مولفه‌های حیاتی برای پیشبرد نوآوری، ایجاد تحول دیجیتال و کاهش خطرات در چشم‌انداز دیجیتال هستند. همان‌طور که اقتصاد دیجیتال به تکامل خود ادامه می‌دهد، تقاضا برای نیروی کار ماهر و سازگار با تحولات نیز افزایش می‌یابد و همین امر، نیاز روزافزون به تدوین راهبردی کارآمد برای تربیت نیروی انسانی ماهر در این حوزه را برجسته می‌کند؛ امری که مستلزم سرمایه‌گذاری و تمرکز سیاستگذاران و ذی‌نفعان در این زمینه است.