اوج شکوه بادگیرها در عمارت آقازاده

نادر نینوایی- در استان یزد و شهرستان ابرکوه خانه‌ای تاریخی یا به تعبیر دقیق‌تر عمارتی با‌شکوه به نام عمارت آقازاده قرار دارد. برخورداری این عمارت از بادگیرهای دو‌طبقه، آن را به یکی از خانه‌های تاریخی منحصر‌به‌فرد در ایران تبدیل کرده است.
بادگیرهای این عمارت از زیباترین نمونه‌های تاریخی از بادگیر در کشور هستند و اهمیت آنها به حدی بوده که تصویری از آنها بر پشت اسکناس‌های دو هزار تومانی هم به چاپ رسیده است.
خانه آقازاده ابرکوه در حدود سال ۱۱۵۷ هجری شمسی به درخواست حاج حسین ابرقویی بنا شده است. او یکی از متمولان شهر بوده که زمان زیادی از عمر خود را صرف امور عمرانی و کشاورزی منطقه کرده است. این عمارت باشکوه که ۸۲۰ مترمربع وسعت دارد، در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۸۳۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
معماری و شکوه بنا
در ورودی عمارت آقازاده دالانی قرار دارد که بازدیدکننده را به حیاط فراخ و تماشایی عمارت هدایت می‌کند. دور تا دور حیاط درب و پنجره‌های ارسی قرار گرفته و شیشه‌های رنگی آنها را مزین کرده‌اند.
ورود به عمارت آقازاده از طریق دالانی میسر است که شما را به حیاطی بزرگ و زیبا هدایت می‌کند و یک حوض مستطیلی زینت‌بخش مرکز آن است.عمارت دو‌طبقه آقازاده مثل بسیاری از خانه‌های مناطق کویری ایران با مصالح بومی و خشت و آجر ساخته شده است.
با این وجود در ساخت این عمارت از چوب هم استفاده شده و همچنین سعی شده است با گچ‌بری‌های هنرمندانه زیبایی‌های خانه را هر چه بهتر و بیشتر به نمایش گذاشته شود.
ورودی عمارت آقازاده در ضلع شمال‌غربی قرار گرفته و قسمت بالایی آن حالت طاق‌مانند دارد. با گذر از در، ورودی به هشتی و سپس راهرویی می‌رسید که به حیاط خانه منتهی می‌شود.
در وسط حیاط، حوضی سنگی قرار گرفته و در سه سوی آن اتاق‌های خانه قرار گرفته‌اند. کف حیاط سنگفرش شده است و راه رفتن بر سنگفرش‌های آن گویی آدمی را در تاریخ به عقب برده و نمایی از گذشته‌های دور را پیش رویش قرار می‌دهد. اتاق‌های پنج دری در گذشته حکم اتاق‌های اصلی عمارت را داشته‌اند و اتاق‌های سه دری صرفا حکم اتاق خواب را داشته‌اند.
اتاق تابستان‌نشین نیز همان‌طور که از نامش برمی‌آید برای استفاده در فصل تابستان ساخته شده و در امان بودن آن از تابش نور آفتاب باعث می‌شده که هوایش نسبت به سایر اتاق‌ها خنک‌تر باشد.
بر بام این اتاق بادگیری نیز قرار دارد که به خنک‌تر شدن هوای اتاق کمک می‌کند و ورود باد از طریق آن به داخل اتاق میسر می‌شده است.
در کنار این اتاق، اتاق خیشخان قرار دارد؛ این اتاق سقف نورگیر داشته که نورگیر را ﺑﺎ ﺣﺼﻴﺮ و ﺳﻔﺎل پوشانده بودند و بر آن آب می‌پاشیدند تا اتاق خنک‌تر شود. اتاق‌های پنج دری هم حکم شاه‌نشین‌های عمارت را داشته‌اند و با قرارگیری در مقابل حوض بزرگ دمایشان در فصل تابستان کنترل و خنک می‌شده است.
یکی از جلوه‌های اصلی و نمایشگر شکوه عمارت آقازاده، مربوط به بنای کلاه فرنگی آن است.
کلاه فرنگی عمارت آقازاده درست کنار بادگیر و روی بام تالار اصلی قرار گرفته است. این بخش از خانه ظاهری مانند هشت‌پر داشته و در هر سوی آن پنجره‌ای با شیشه‌های رنگی قرار گرفته است تا بیشترین نور به تالار اصلی وارد شود.
در حقیقت ترکیب بادگیر و کلاه فرنگی در کنار هم به سرد شدن و نوررسانی مناسب فضای زیرین و تالار عمارت کمک می‌کرده است.
زیرزمین عمارت نیز همچون روستای میمند به شکل دستکند و با کنده‌کاری در سنگ‌ها ساخته شده است.
از تزئینات بنا تا ریزه‌کاری‌های بادگیرها
در معماری عمارت آقازاده تزئینات نقشی کلیدی دارند. مقرنس‌کاری‌های بخش زیرین کلاه فرنگی و سقف تالار اصلی از جمله جلوه‌های زیبای معماری سنتی ایران هستند که در این عمارت به نمایش درآمده‌اند.
ارسی‌های به کار رفته در درب و پنجره‌ها که شیشه‌های رنگی به آنها رنگ و بویی خاص بخشیده و قاب‌های چوبی که با گره چینی مزین شده‌اند از جمله تزئینات زیبای به کار رفته در این عمارت تاریخی هستند. تزئینات گچ‌بری در بالای هر دو بادگیر بالایی و پایینی خانه که به‌ شکل اشکال هندسی با قوس‌های مختلف ساخته شده‌اند،‌ بخش دیگری از تزئینات عمارت را تشکیل می‌دهند. تزئینات به کار رفته به‌نوعی حکم امضای معمار برای اثرش را دارد و از سبک خاصی پیروی نمی‌کنند. بادگیر دو طبقه عمارت آقازاده به سبک یزدی بر بالای تالار اصلی قرار گرفته و از این جهت با سایر خانه‌های نواحی کویری متفاوت است.
در این شکل از بادگیر به سبب طراحی ویژه امکان ورود باد از جهات مختلف وجود دارد، چرا‌که این سبک بادگیر چهارطرفه محسوب می‌شود.
طراحی بادگیرها به‌گونه‌ای است که حتی زمانی که باد نوزد تهویه هوای اتاق‌ها از طریق بادگیرها میسر است. یکی از بادگیرها ۱۸ متر ارتفاع از کف حیاط دارد و طبقه بالا و پایین آن کاملا با هم هماهنگ هستند. بادگیر طبقه دوم اما کوچک‌تر است. در هر دو بادگیر می‌توان آثار و نشانه‌های معماری ایرانی و ظرافت‌های آن را مشاهده کرد.
گفته می‌شود بادگیرهای عمارت آقازاده مجموعا دارای ۱۹ دریچه است که دریچه‌های هر دو بادگیر شکل صلیبی داشته و تزئیناتی در آنها به کار گرفته شده است. بادگیر پایینی به ۱۳ دریچه مجهز است. بادگیر بالایی نیز ۶ دریچه در طول و دو منفذ در عرض دارد. نکته جالب آنکه امکان باز و بسته ‌کردن دریچه‌ها در زمان وزش شدید باد یا سرمای زمستان وجود دارد.
کاربری کنونی بنا
عمارت آقازاده پس از بازسازی، به هتلی با ۱۶ اتاق تبدیل شده است. در حال حاضر امکان اقامت در اتاق‌ها و حتی در اتاق اختصاصی زیر بادگیر وجود دارد.
رستورانی نیز در این خانه تاریخی فعالیت داشته که با ارائه غذاهای محلی نظیر بادمجان با رب انار، مرغ اناری، کشک و بادمجان، یتیمچه، خورشت آلوچه محلی و قیمه به پذیرایی از مهمانان می‌پردازد.
اگر قصد بازدید از این عمارت که یکی از فاخرترین نمونه‌های بادگیر را در خود جای داده است، را دارید باید به میدان امام حسین ابرکوه رفته و در محله دروازه میدان دنبال یک ساختمان با دو بادگیر فاخر بگردید. فراموش نکنید در بافت تاریخی یزد و ابرکوه خانه‌های تاریخی زیادی وجود دارند که با بازدید از آنها می‌توانید تصویری بهتر از معماری سنتی و گذشته‌های تاریخی ابرکوه و یزد را به دست آورید.