اوضاع برق نگران‌کننده می‌شود

گروه انرژی- با گرم شدن بیشتر دمای هوا رکوردهای افزایش مصرف برق کم‌کم نگران‌کننده می‌شود؛ موضوعی که می‌تواند ناترازی تولید و مصرف برق را تشدید کند.
هرچند برق خانگی در آخرین اولویت قطع شدن از سوی وزارت نیرو قرار گرفته با این حال، قطعی پراکنده برق در برخی شهرهای کشور گزارش می‌شود. در عین حال که با تشدید دمای هوا تعداد ساعت‌های قطعی برق صنایع هم افزایش می‌یابد. این بدان معناست که صنایع باید روزهای بیشتری را تعطیل کنند و این تعطیلی هم به زیان کارگران است و هم تولیدکننده‌ها.
اگرچه مقامات وزارت نیرو اعلام کرده‌اند که برنامه‌هایی برای افزایش ظرفیت تولید برق در دستور کار دارند که این برنامه‌ها شامل توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر یا واردات برق از کشورهای شمالی است، اما هنوز هیچ کدام از این وعده‌ها به ثمر ننشسته است. کماکان صنایع با قطع برق مواجه هستند و ادامه وضعیت کنونی -‌یعنی مصرف بیشتر- ممکن است برای برق خانگی هم تهدید‌کننده باشد.
روز گذشته شرکت مدیریت شبکه برق ایران اعلام کرد که پیک روز نیمه‌تعطیل پنجشنبه ۲۹ تیرماه از پیک سال قبل هم عبور کرده است. مصطفی رجبی‌مشهدی سخنگوی صنعت برق گفته که میزان مصرف برق کشور در روز نیمه تعطیل پنجشنبه ۲۹ تیرماه جاری عدد ۶۹ هزار و ۶۵۲ مگاوات در گزارش مرکز ملی راهبری شبکه برق کشور ثبت شده است، عددی که به گفته او بیشترین تقاضای مصرف برق ثبت‌شده نسبت به سال گذشته در روز ۲۵ مرداد بوده است.
هرچند سخنگوی برق گفته که شبکه سراسری برق کشور پایدار است با این حال او گفته که بنابر گزارش‌های هواشناسی کشور دمای هوا در اکثر نقاط کشور به‌ویژه جنوب و جنوب شرق کشور در هفته آتی رو به گرم‌تر شدن خواهد رفت.
نیروگاه‌های خسته
فرسودگی نیروگاه‌ها، ظرفیت قابل استفاده محدود آنها، بالابودن میزان هدررفت انرژی به دلیل فرسودگی و مطالبات معوق نیروگاه‌ها برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای یا تعمیرات از مهم‌ترین دلایلی است که تولید برق در کشور محدود شده و همگام با افزایش مصرف پیش نرفته است.آن‌طور که فعالان صنعت نیروگاهی می‌گویند مطالبات انباشته آنها از دولت از ۶۰ هزار میلیارد تومان فراتر رفته است. این مطالبات دست آنها را برای تعمیر و تجهیز نیروگاه‌ها برای افزایش راندمان و جلوگیری از هدررفت انرژی گرفته است و مهم‌تر آنکه امکان افزایش ظرفیت جدید برای تولید بیشتر برق را ندارند.
در این سوی ماجرا، دولت هم با کمبود منابع بودجه روبه‌رو است. قیمت برق در سال‌های گذشته رشد بسیار اندکی کرده و در نتیجه شرکت‌های توزیع برق درآمد ناچیزی از فروش برق به دست می‌آورد که بدهی نیروگاه‌ها را جبران کنند.
اگرچه در ماه‌های اخیر طرح فروش برق از طریق بورس برای صنایع اجرایی شده، اما هنوز نمی‌توان درباره نتایج آن قضاوت کرد. در شرایط کنونی وضعیت برق به شدت ناتراز است.
طرح دیگر وزارت نیرو استفاده از توان نیروگاه‌های تجدیدپذیر است. موضوعی که کارشناسان به دیده تردید به آن می‌نگرند، زیرا زیرساخت‌های لازم برای توسعه این بخش مهیا نیست.
اکبر ادیب‌فر عضو انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر درباره امکان صرفه‌جویی در مصرف سوخت با توسعه تجدیدپذیرها به ایلنا گفته است: اکنون نیروگاه بادی ۵۰ مگاواتی این قابلیت را دارد که ۹۰ میلیون لیتر گازوییل را در سال صرفه‌جویی کند که این میزان گازوییل ۲۵۰ هزار تن co2 تولید کرده و آلایندگی ایجاد می‌کند، بنابراین به‌کارگرفتن نیروگاه‌های با سوخت فسیلی علاوه بر به هدر دادن سوخت آلودگی نیز ایجاد می‌کنند.
او درباره چرایی عدم رشد تولید برق از تجدیدپذیرها مطابق ظرفیت موجود در کشور می‌گوید: مهم‌ترین دلیل اینکه دولت یک انحصار برای خود ایجاد کرده و تمامی منابع مالی و قانونگذاری را در اختیار دارد و این باعث می‌شود اجازه ندهد که تجدیدپذیرها بتوانند در این حوزه فعالیت کنند، در صورتی که اکنون برق نیروگاه‌های بادی و خورشیدی از نیروگاه حرارتی ارزان‌تر تمام می‌شود. از سویی، عدم رغبت دولت برای توسعه تجدیدپذیرها در حالی است که ما می‌توانیم سوخت صرفه‌جویی‌شده در پی تولید برق از این بخش را به صورت ارزی به کشورهای همسایه صادر کنیم. براساس قوانین و مقررات ماده ۱۲ رفع موانع تولید باید سوخت صرفه‌جویی‌شده در این حوزه را به سرمایه‌گذاران نیروگاه‌های بادی و خورشیدی بدهند که هنوز این اتفاق نیفتاده است.
عضو انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر براین باور است که اگر تولیدکننده برق از نیروگاه‌های بادی و خورشیدی اجازه صادرات داشته باشند قطعا این حوزه رشد بیشتری خواهد داشت، اما فعلا وزارت نیرو به دلیل سود بالای صادرات برق این اجازه را به شرکت‌های بخش خصوصی تولیدکننده برق تجدیدپذیر که هیچ سوبسیدی هم بابت تولید دریافت نمی‌کنند، نمی‌دهد و خود به تنهایی در این حوزه فعالیت صادراتی دارد.
به گفته وی، در صورتی که دولت رقابت آزاد ایجاد کند و خود تولیدکننده برق نباشد و در این حوزه با بخش خصوصی رقابت نکند؛ این بخش از تولید رونق بالایی خواهد داشت و مشکل کمبود برق نیز به میزان بسیار زیادی حل خواهد شد.
از زیانی که صنعت می‌برد
ناترازی انرژی بیشترین آسیب را به بخش تولید و صنعت می‌رساند. افت سرمایه‌گذاری در سال‌های گذشته، باعث شده صنعت برق بیش از همه صنایع آسیب ببیند.محمد نجفی‌عربی رییس اتاق بازرگانی تهران در این رابطه به بازار گفته است: ناترازی انرژی در حوزه‌های مختلف هر روز در حال بیشتر شدن است و نرخ تورم بالای ۴۰ درصد گزارش شده است. در طول برنامه ششم توسعه هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری جدیدی در صنعت نیروگاه‌سازی انجام نشده است. همین مساله موجب شده در تابستان و زمستان همواره با مشکل تامین برق مواجه باشیم. در واقع نه‌تنها اعتبار لازم انجام پروژه‌های زیرساختی را افزایش نمی‌دهیم، بلکه به بهانه‌های مختلف همان اندک منابعی را هم که در نظر گرفته شده تخصیص نمی‌دهیم.او می‌گوید: بررسی درصد تخصیص بودجه سال‌های گذشته نشان می‌دهد هر جا که دولت‌ها با چالش تامین منابع مواجه می‌شوند اولین جایی که به سراغ آن می‌روند بودجه پروژه‌های عمرانی است. متاسفانه دولت برای تامین برق بخش خانگی به سراغ قطع برق صنایع رفته و تمام چوب ناترازی برق را روی سر صنایع خرد می‌کند. این در حالی است که خسارت خاموشی‌ها در صنایع خیلی بیشتر از بخش خانگی بوده و می‌تواند لطمات جبران‌ناپذیری به بدنه اقتصاد کشور وارد کند. دولت اگر می‌خواهد مشکل ناترازی برق را حل کند باید به دنبال اصلاح اشتباهات و سیاستگذاری‌های اشتباه باشد.رییس اتاق تهران تاکید کرد: بحران ناترازی برق در سال‌های آینده بدتر و بدتر خواهد شد. پژوهش‌هایی که از سوی تشکل‌های بخش خصوصی صنعت برق انجام گرفته نشان ‌می‌دهد برای مواجهه با نرخ رشد ۵ تا ۶ درصدی مصرف سالانه باید سالانه ۵ هزار مگاوات برق به ظرفیت تولید برق کشور افزوده شود. لازم به یادآوری است که ایجاد چنین ظرفیتی در حوزه تولید برق نیازمند ‌ ۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در سال و احداث نیروگاه‌های جدید است، یعنی ما به ازای هر هزار مگاوات باید حدود یک میلیارد دلار ‌سرمایه‌گذاری کنیم.
عقب‌تر از همسایه‌ها
در شرایطی که ایران دارنده دومین ذخایر گاز دنیاست که می‌تواند برق ارزانی را تولید کند، وزارت نیرو به دنبال طرح‌های متنوع برای کاهش مصرف برق و فروش گران‌تر برق به صنایع است. علاوه بر گاز، شرایط جغرافیایی ایران به گونه‌ای است که بیشترین ظرفیت را برای تولید برق از انرژی خورشیدی دارد، حال آنکه در این رابطه حتی از کشورهای همسایه عقب‌تر هستیم.
در چنین شرایطی می‌توان گفت که اوضاع همسایه‌ها در تولید برق هم از ما بهتر است. برنامه‌های گسترده کشورهای همسایه از جمله ترکیه، امارات و عربستان در حوزه توسعه برق تجدیدپذیر به زودی فاصله ما را با این کشورها بیشتر خواهد کرد.کشورهایی مثل عربستان و امارات با اینکه منابع سوخت فسیلی بسیار بالایی دارند، اما در نیروگاه‌های خورشیدی نیز سرمایه‌گذاری‌های بزرگی کرده و مزارع عظیمی احداث کرده‌اند. در حوزه کشورهای حاشیه دریای خزر، آذربایجان نیروگاه بادی و حتی خورشیدی احداث کرده در صورتی که ما پتانسیل بسیار بالاتری در شرق کشور مثل استان‌های خراسان و سیستان‌و‌بلوچستان داریم که می‌تواند رقابت‌پذیر باشد و حتی ارزان‌تر از خورشید تولید برق کنند.با این حال به دلیل عدم توسعه نیروگاه تجدیدپذیر این امکان برای ما فراهم نیست. اکبر ادیب‌فر عضو انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر در این رابطه می‌گوید: در کشور ترکیه شرکت‌ها به راحتی با هم رقابت می‌کنند و چند ده برابر ما نیروگاه بادی دارند، در صورتی که بسیار دیرتر از ما در این حوزه شروع به کار کرده‌اند. زمانی که ما نیروگاه‌های منجیل را داشتیم آنها حتی یک نیروگاه بادی هم نداشتند، اما اکنون به سرعت از ما پیشی گرفته‌اند و ما هنوز شاید بیشتر از ۳۰۰ مگاوات نیروگاه بادی در کشور نداریم.به گفته وی، عدم رقابت‌پذیری شرکت‌های خصوصی و عدم توانایی سرمایه‌گذاری در این بخش و همچنین ناتوانی دولت در تامین اعتبار به این دلیل که تمام درآمد خود را هزینه داخلی کرده و توانایی مالی جهت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها را ندارد، باعث شده علاوه بر اینکه نیروگاه‌های حرارتی به صورت روزانه در حال استهلاک باشند و راندمان‌شان نیز به سرعت در حال سقوط باشد، بی‌برقی هم گریبانگیر مردم شده است، زیرا دولت خود توان سرمایه‌گذاری ندارد و هزینه و شرایط سرمایه‌گذاری را برای شرکت‌های خصوصی فراهم نمی‌کند. به این ترتیب نیروگاه‌های دولتی هر روز از کارافتاده‌تر می‌شوند و هیچ نیروگاهی نیز جایگزین نمی‌شود و این باعث می‌شود تقاضا بالاتر برود، اما تولید ثابت بماند و قابلیت جبران هم نداریم.