اوپک مقابل ترامپ می‌ایستد؟

گروه انرژی- درحالی‌که اوپک موضع رسمی خود را دربرابر خواسته دونالد ترامپ رییس‌جمهوری آمریکا رسما اعلام کرده، بررسی عملکرد این کارتل نفتی در ماه‌های اخیر هم نشان می‌دهد که مسیر کاهش تولید با جدیت از سوی اعضای اوپک دنبال می‌شود.
در تازه‌ترین نظرسنجی رویترز مشخص شده که اوپک در ماه ژانویه ۲۶‌میلیون و ۵۳۰‌هزار بشکه در روز نفت تولید کرده است که روزانه ۵۰‌هزار بشکه کمتر نسبت‌به رقم بازنگری‌شده در ماه دسامبر است. این افت میانگین تولید در حالی رخ داده که شماری از اعضای ائتلاف اوپک و متحدانش (اوپک‌پلاس) به‌دلیل نگرانی‌ها درباره تقاضای جهانی و افزایش تولید خارج از این ائتلاف، کاهش عرضه داوطلبانه اضافه ۲‌میلیون و ۲۰۰‌هزار بشکه‌ای خود را تا آوریل۲۰۲۵ تمدید کردند.
توصیه نشست اخیر کارگروه وزارتی نظارت بر توافق اوپک‌پلاس پایبندی به برنامه تمدید کاهش عرضه داوطلبانه اضافه هشت‌عضو این ائتلاف تا آوریل۲۰۲۵ است، این در شرایطی است که دونالد ترامپ از اوپک خواسته است تولید نفت خود را افزایش دهد. این ایستادگی اوپک مقابل رییس‌جمهور آمریکا نشان می‌دهد که بازار نفت در سال 2025 می‌تواند آبستن اتفاق‌های تازه‌ای باشد و مهم‌تر آنکه قرار نیست اوپکی‌ها آنچه ترامپ می‌خواهد، انجام دهند.
نظرسنجی رویترز نشان داد تولید روزانه نفت نیجریه در دوره مورد بررسی با ۶۰‌هزار بشکه کاهش روبه‌رو بوده که در عین حال بازتاب‌دهنده صادرات کمتر است، اگرچه با افزایش تولید پالایشگاه تازه تاسیس «دانگوته» در این کشور آفریقای غربی عضو اوپک مصرف داخلی در حال افزایش است.
براساس این نظرسنجی، علاوه‌برعربستان سعودی و عراق، امارات هم کمتر از اهداف خود در قالب توافق اوپک‌پلاس تولید کرده است و داده‌های منابع ثانویه اوپک مربوط به ماه دسامبر این اعضا را بسیار بالاتر از این ارقام نشان می‌دهد، پیش‌بینی‌های دیگر مانند برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی حکایت از افزایش تولید قابل‌توجه آنها دارد.
اویل پرایس در گزارشی می‌نویسد: از آنجا که یکی از اولین دستورهای تجاری ترامپ پس از موج اولیه دستورات اجرایی او، درخواست از اوپک برای افزایش تولید نفت است و او در تلاش است وعده انرژی ارزان را که به آمریکایی‌ها داده عملی کند، در نظر دارد که ابتدا به سرعت به جنگ اوکراین پایان دهد چه آنکه چنین اتفاقی از نظر او، می‌تواند به کاهش قیمت نفت بینجامد اما اوپک موافق کاهش قیمت نیست و این می‌تواند اولین راستی‌آزمایی ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری او باشد. ترامپ در سخنرانی خود در مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس، گفته بود از اینکه تولیدکنندگان اوپک قبل از انتخابات نوامبر آمریکا، به قیمت نفت اهمیت نداده‌اند، متعجب است. او گفت که شما باید قیمت نفت را پایین بیاورید. این کار به آن جنگ (جنگ اوکراین) پایان خواهد داد. شما می‌توانید آن جنگ را پایان دهید.
این استدلال ترامپ به اندازه این استدلال که تحریم‌ها موثر واقع شده‌اند و اقتصاد روسیه در حال فروپاشی است، مشکوک است. به‌روزرسانی‌ گزارش بانک جهانی در سال۲۰۲۴ درباره اقتصادهای بزرگ، نشان می‌دهد که روسیه در زمره کشورهای پردرآمد قرار گرفته است. با این حال، ایده ترامپ برای وادار کردن اوپک به باز کردن شیرهای نفت و کمک به او برای تحقق وعده انتخاباتی انرژی ارزان، مشکلات بزرگ‌تری دارد. نخست اینکه، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی ممکن است دوست ترامپ باشد اما او اولویت‌های خودش را دارد و تامین مالی برنامه اقتصادی «چشم‌انداز۲۰۳۰»، اولویت شماره یک او در این فهرست است. اما ولیعهد عربستان برای چنین هدفی، به قیمت بالاتر نفت و ادامه همکاری با روسیه نیاز دارد.
ترامپ با یک مشکل داخلی هم روبه‌رو است: قیمت‌های پایین نفت، چیزی نیست که تولیدکنندگان نفت آمریکا بخواهند بشنوند یا ببینند. در واقع، شرکت‌های نفت آمریکایی، قیمت‌ها را در همین سطحی که هستند دوست دارند و از دیدن بالاتر رفتن آنها بدشان نمی‌آید. به عبارت دیگر، اهداف ترامپ برای انرژی ارزان‌تر و تولید بیشتر نفت و گاز آمریکا، در تضاد مستقیم و کاملا شدید با اولویت‌های اوپک است. دوستی با ولیعهد عربستان کمکی نمی‌کند زیرا اوپک به سیاست اهمیت نمی‌دهد بلکه اوپک به بازار نفت اهمیت می‌دهد.
پیوندهای اوپک محکم‌تر می‌شود
آمنه بکر، رییس بخش انرژی خاورمیانه و تحقیقات اوپک در شرکت «کپلر»، به‌تازگی، در تحلیلی برای پایگاه خبری «سمافور»، وضعیت ترامپ و اوپک را تشریح کرد و گفت: اوپک به درخواست‌های ترامپ برای تولید بیشتر نفت پاسخ نداده و بعید است که هرگز پاسخ مثبتی به این موضوع بدهد زیرا «در هسته‌اش، بر مدیریت بازار متمرکز است، نه موضع‌گیری سیاسی و این شامل حفظ محکم روسیه در داخل این اتحاد برای حفظ حداکثر نفوذ بر عرضه جهانی می‌شود.»
مطمئنا این حرفی نیست که رییس‌جمهور آمریکا از شنیدن آن خوشحال شود اما بیش از یک دلیل برای رفتار اوپک وجود دارد. به گفته بکر، علاوه‌بر اهمیت روسیه برای نفوذ این گروه گسترده بر بازارهای جهانی نفت، موضوع حفظ انسجام و وحدت داخلی نیز وجود دارد. کشورهای عضو نسبت‌به هر اقدامی که می‌تواند به عنوان کرنش در برابر ترامپ تعبیر شود، محتاط هستند، به‌خصوص اگر خطر شکاف‌های داخلی یا تهدید شدن استقلال این گروه و از دست دادن اعضایش، در میان باشد.
به عبارت دیگر، اوپک دستور کار بسیار متفاوتی با ترامپ دارد و قرار نیست آنچه می‌خواهد انجام دهد، فقط به این دلیل که رییس‌جمهور آمریکا محترمانه درخواست کرده است. البته این به احتمال زیاد به معنای آن است که ترامپ در مقطعی، از درخواست‌های محترمانه خودداری می‌کند اما بعید است که تغییری در مسیر اوپک ایجاد کند. به‌خصوص اکنون که به نظر می‌رسد ترامپ بالاخره زمان لازم را پیدا کرده است تا سیاست خود را در قبال ایران ترسیم کند و سیاست بازگشت به فشار حداکثری را با هدف ضربه زدن به صادرات نفت ایران در پیش بگیرد.
آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، اعلام کرده که سایر اعضای اوپک، ظرفیت مازاد تولید بالایی برای پوشش هرگونه محدودیت یا اختلال عرضه از سوی سایر تولیدکنندگان دارند. با این حال، طبق معمول، آژانس بین‌المللی انرژی در مشاهدات خود، کاملا گزینشی عمل می‌کند. اوپک در واقع، از ظرفیت مازاد برای جبران کاهش عرضه نفت‌خام یکی از اعضای خود برخوردار است اما به نظر نمی‌رسد، چنین تمایلی داشته باشند. اوپک بارها نشان داده است که جز برنامه خود، از دستور کار شخص دیگری پیروی نخواهد کرد و فقط در صورتی افزایش تولید را آغاز خواهد کرد که از مسیر قیمت‌های بین‌المللی راضی باشد. واقعا به همین سادگی است.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا مرجع نیست
یک مشکل دیگر هم وجود دارد. اوپک، اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) را از منابع مورد استفاده برای نظارت بر تولید و پایبندی به پیمان‌های نفتی این گروه حذف کرده است. اوپک‌پلاس در بیانیه‌ای اعلام کرد پس از تجزیه و تحلیل کامل دبیرخانه اوپک، کمیته نظارتی مشترک وزیران اوپک‌پلاس، شرکت‌های کپلر، اویل ایکس و ESAI را به‌عنوان شماری از منابع ثانویه مورد استفاده برای ارزیابی تولید نفت‌خام و انطباق، جایگزین شرکت مشاوره انرژی ریستاد انرژی و اداره اطلاعات انرژی آمریکا ساخت. اهمیت اقدام اوپک در کنار گذاشتن اداره اطلاعات انرژی دولت آمریکا به‌عنوان منبع ثانویه اطلاعات تولید، نکته خوبی در مورد رابطه ترامپ با این گروه نشان نمی‌دهد.
یکی از مقامات سابق اوپک به روزنامه فایننشیال‌تایمز گفت: اوپک احتمالا اکنون اداره اطلاعات انرژی آمریکا را به‌عنوان یک آژانس مستقیم دولت ایالات متحده می‌بیند. این مقام افزود: آمار این آژانس، تفاوت خاصی با سایر ناظران نداشت، شاید درباره میزان تولید امارات، اندکی بالاتر بود. وی خاطرنشان کرد هیچ‌کس واقعا چشم‌انداز ماهانه اوپک (آمار تولید) را در این مقطع باور نمی‌کند. با این حال، آنها احتمالا تحلیلگران داده انرژی مانند «کپلر»، «اویل ایکس» و ESAI که اوپک آنها را به‌عنوان منابع ثانویه پذیرفته است، باور دارند.
براساس گزارش اویل پرایس، روابط ترامپ با اوپک در دوره دوم ریاست‌جمهوری او، بسیار پیچیده خواهد بود. هرچه زودتر دولت جدید آمریکا، واقعیت‌های این وضعیت را بپذیرد، ایجاد روابط جدید در شرایط برابر، آسان‌تر خواهد بود.
تحریم نفت ایران عملی نیست
محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک هم در این رابطه به ایسنا گفته است: از زمانی که ترامپ روی کار آمده حرف‌های بی‌پایه و اساسی را علیه کشورهای مختلف همچون ایران، چین و اروپا مطرح کرده است. صحبت او در مورد غزه اصلا عملی نیست، در مورد تحریم دیوان بین‌المللی لاهه نیز انتقادهای زیادی به او شده چراکه قوانین بین‌المللی را زیر سوال می‌برد. صحبت‌های ترامپ در این مدت کوتاه با اصول و مبانی بین‌المللی سازگار نیست بنابراین خیلی نمی‌توان روی حرف آن حساب کرد.
خطیبی با تاکید بر اینکه ترامپ تصور می‌کند که تمام درها به روی ایران در این مدت باز بوده و قرار است از این به بعد بسته شود در حالی که فشارها وجود داشته و تحریم‌های زیادی به ایران تحمیل شد، گفت: در زمان بایدن نیز نه‌تنها این تحریم‌ها برداشته نشد بلکه مواردی نیز اضافه شد. ایران سال‌های زیادی است که در شرایط تحریمی به سر می‌برد و این موضوع جدیدی نیست که ترامپ مطرح کرده باشد. ایران پذیرفته که در شرایط تحریمی باید کار کند. در واقع فشارها و تحریم‌ها وجود داشته و موضوع جدیدی نیست. دیگر چیزی باقی نمی‌ماند که ترامپ بخواهد به لیست تحریم‌ها اضافه کند. به‌نظر من این صحبت‌ها بیشتر لفظ‌بازی است و جنبه روانی دارد و لازم است مسوولان با راهکارهایی که داشتند کار را پیش ببرند.
وی با بیان اینکه تاکنون نیز در همین شرایط کار کرده‌ایم و نتیجه نیز گرفته‌ایم، افزود: اگر این باور را داشته باشیم که در این شرایط نمی‌توانیم صادرات و واردات داشته باشیم و نیازهای خود را برطرف کنیم قطعا مشکلی ایجاد نخواهد شد و قطعا دنیا در آمریکا خلاصه نشده است.
به گفته خطیبی، ایران از زمان تشدید تحریم‌ها در دهه۹۰ توانست نفت را به فروش برساند و صادرات و واردات غیرنفتی نیز داشته باشد و کشور نیز اداره شده است. نمی‌گویم که این کار آسانی بوده اما توانستیم با حضور دانش‌بنیان‌ها پیشرفت کنیم.
نماینده سابق ایران در اوپک گفت: تحریم ایران موضوع جدیدی نیست و با برنامه‌ریزی و کوشش می‌توان از این مرحله نیز عبور کرد چراکه ایران ثابت کرده که در اوج تحریم‌ها نیز توانسته است.