اگر شما نفت دارید، ما آب داریم

‌‌پس از آنکه ترکیه ‌‌بهره‌‌برداری ‌‌از ‌‌سد ‌‌آتاتورک ‌‌را ‌‌در ‌‌سال‌‌های ‌‌۱۹۹۲ ‌‌آغاز ‌‌کرد و ‌‌توانست ‌‌به‌‌وسیله ‌‌سد ‌‌آتاتورک ‌‌۵۰ ‌‌میلیارد ‌‌مترمکعب ‌‌آب ‌‌ذخیره ‌‌کند، حالا همه نگران هستند که ‌‌با ‌‌بهره‌‌برداری ‌‌از ‌‌سد ‌‌ایلیسو ‌‌که از سال ۲۰۱۸ عملیات احداث آن آغاز شده، ‌‌و گفته می‌شود ۴/۱۰ ‌‌میلیارد ‌‌مترمکعب ‌‌آب ‌‌دجله ‌‌را می‌تواند ‌ذخیره کند، چه شرایطی پیش روی ایران و عراق قرار خواهد گرفت. هرچند بارها این موضوع به مسوولان کشور گوشزد شده است، اما پاسخ مقامات وزارت نیرو این بود که از ترکیه قول مساعد گرفته‌ایم.
رضا حاجی‌کریم عضو هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب در این رابطه به ایلنا گفته است: در سال‌های اخیر ترکیه از این حربه برای بده‌بستان سیاسی استفاده می‌کند، یعنی همان حربه‌ای که کشورهای خاورمیانه سال‌ها از نفت استفاده کردند؛ به صراحت موضوع استفاده از ابزار آب را اعلام کرده‌اند. به طوری که اردوغان سال ۲۰۱۳ در یک سخنرانی اظهار کرد که اگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نفت دارند، ما آب داریم.
به گفته وی ترکیه در دهه ۸۰ میلادی پروژه عظیم گاپ را تعریف کرده و در آن پروژه تعداد زیادی سد از جمله ایلیسو، تعدادی شهرک صنعتی، ۳ فرودگاه و یک نوع طرح آمایش سرزمینی در حوزه تعریف کرد. رقم سرمایه‌گذاری در این پروژه حدود ۳۰ میلیارد دلار است که بخشی از آورده دولت و بخشی نیز از سوی بخش خصوصی ترکیه تامین شده است.
پیش‌بینی ‌شده که آبگیری کامل سد ایلیسو که برخی کارشناسان حجم آن را ۳۵ میلیارد تا ۴۵ میلیارد مترمکعب تخمین می‌زنند که معادل سه برابر بزرگ‌ترین سد ایران یعنی سد کرخه است و از ورود ۵۶ درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری می‌کند، تبعات زیست‌محیطی فراوانی داشته و یک فاجعه محیط‌زیستی از جمله تهدیدی جدی در زمینه کم‌آبی و از بین رفتن تنوع زیستی است و‌ بحران ریزگردها را برای ایران و عراق و سوریه رقم می‌زند.
‌‌از سویی کارشناسان می‌گویند نتیجه سدسازی ترکیه ‌‌مستقیم متوجه ایران است و باعث ‌‌کاهش ‌‌ورود ‌‌آب ‌‌به ‌‌ایران می‌شود. در ‌‌حال ‌‌حاضر، ‌‌ورود ‌‌آب ‌‌از ‌‌ترکیه ‌‌به ‌‌عراق ‌‌به‌شدت ‌‌کاهش ‌‌داده شده ‌‌و ‌‌از ‌‌۵۱ ‌‌میلیارد ‌‌به ‌‌۱۱ ‌‌میلیارد ‌‌مترمربع ‌‌رسیده ‌‌است. ‌‌در ‌‌نتیجه ‌‌دشت‌‌ها ‌‌و ‌‌تالاب‌‌های ‌‌سوریه ‌‌و ‌‌عراق ‌‌به‌‌ویژه ‌‌تالاب ‌‌هورالعظیم ‌‌عراق ‌‌خشک ‌‌شده ‌‌است. ‌‌با ‌‌خشک ‌‌شدن ‌‌مراتع ‌‌و ‌‌دشت‌‌های ‌‌مرکزی ‌‌این ‌‌دو ‌‌کشور ‌‌به‌ویژه ‌‌عراق، ‌‌سرچشمه‌‌های ‌‌ریزگردهایی ‌‌که ‌‌مقصدشان ‌‌استان‌‌های ‌‌غربی ‌‌ایران ‌‌است، ‌‌چندین ‌‌برابر ‌‌شده ‌‌و ‌‌معضلات ‌‌زیست‌‌محیطی ‌‌زیادی ‌‌برای ‌‌شهروندان ‌‌و ‌‌دولت ‌‌ایران ‌‌ایجاد ‌‌کرده ‌‌است ‌‌که ‌‌به ‌‌موضع‌‌گیری ‌‌مقامات ‌‌سیاسی ‌‌کشور ‌‌منجر ‌‌شده ‌‌است.
رضا حاجی‌کریم در این رابطه می‌گوید: تاثیر این پروژه روی کشور ما غیرمستقیم است چون عمدتا تاثیرگذاری آن بر رودخانه‌های دجله و فرات است، اما باتوجه به اینکه اگر آب این رودها کم شود در پایین‌دست و جنوب عراق نیز باعث ریزگرد و تغییرات جمعیتی و اقلیمی اساسی می‌شوند، روی کشور ما هم تاثیرگذار خواهد بود.
واقعیت این است که در این حوزه غیر از اقدام دیپلماتیک کار دیگری نمی‌توان انجام داد، دیپلماسی هم موضعی نیست که فقط ایران و ترکیه در آن حضور داشته باشند؛ عراق و سوریه هم باید در مذاکرات حضور داشته باشند و منطقه را به صورت توسعه پایدار و نه توسعه مستقل ببینند.
عضو هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب تاکید می‌کند: باید در نظر داشت که ترکیه هم حتما از تغییرات اقلیمی، جمعیتی، اجتماعی و سیاسی که به واسطه سدسازی‌ها دارد متاثر خواهد شد. به هرحال جمعیتی که تحت‌تاثیر این اقدامات و بی‌آبی قرار می‌گیرند جابه‌جا خواهند شد و مهاجرت می‌کنند، به همین دلیل سدسازی ترکیه حتما گریبان خودشان را هم خواهد گرفت، اما اگر قرار باشد راه دیگر برویم این است که باید آنقدر قدرتمند شویم که بتوانیم بر اقدامات این کشور تاثیرگذار باشیم اما فعلا در حوزه سیاست خارجی این قدرت را نداریم.