ایران موسس نخستین بنیاد تالیف و ترجمه در جهان

نخستین بنیاد تالیف و ترجمه کتاب در جهان، ماه آوریل سال ۵۵۲ میلادی و در ایران آغاز به کار کرد‌. محاسبات پاره‌ای از مورخان ۱۹ آوریل و برخی دیگر ۲۴ آوریل همان سال را روز آغاز کار این بنیاد به دست داده است‌. این بنیاد به تصمیم خسروانوشیروان، شاه ساسانی ایران دایر شده بود‌. نخستین بنیاد تالیف و ترجمه جهان در جوار خود یک کتابخانه عمومی ـ پژوهشی داشت که در همین سال تکمیل شده بود‌. برای انتقال کتاب از گوشه و کنار جهان به این بنیاد جهت ترجمه، خسروانوشیروان حتی پزشک ویژه خود «برزویه» را به هند فرستاد و محصول این سفر، آوردن کتاب «کلیله و دمنه» به ایران بود که به پارسی میانه (پارسی ساسانی) و بعدا به عربی و دوباره به پارسی نوین (پارسی دری) ترجمه شده است.
چهار سده پس از خسرو یکم، سامانیان چنین مرکزی را در جوار «کتابخانه عمومی مَرو» به وجود آوردند‌. دایره‌المعارف کتاب و چاپ «کتابخانه مرو» را که به همّت سامانیان ایرانی تاسیس شده بود و تا حمله چنگیزخان به منطقه فرارود دایر بود بزرگترین کتابخانه عمومی و مرکز تالیف و ترجمه کتاب در جهان قدیم به‌شمار آورده است که روزانه در آن دست کم چهارصد محرر، کتاب‌ها را تکثیر (رونویسی) می‌کردند.
همین مرکز به احیای زبان و ادب فارسی کمک بسیار کرد‌. طرز کار کتابخانه مرو الگوی کتابخانه‌های عمومی و نیز پژوهشی جهان امروز قرار گرفته است‌. «مرو» اینک در ایالت ماریِ جمهوری ترکمنستان قرار گرفته است‌.