ایران می‌تواند ۱۸ میلیارد دلار غرامت از پاکستان بگیرد؟

«جهان‌صنعت»- «اگر از پاکستان شکایت نکنیم، دیگر از لحاظ حقوقی نمی‌توانیم هیچ اقدامی در مراجع بین‌المللی برای احقاق حق خود داشته باشیم.» این گفته‌های مهران
امیر معینی معاون سابق مدیر بین‌الملل در بازاریابی و عملیات گاز شرکت ملی نفت است که هشدار می‌دهد زمان زیادی برای شکایت از پاکستان و طلب غرامت از این کشور برای خط لوله گازی «آی.پی» باقی نمانده است.
هرچند پاکستان با امضای قراردادی که چند ماه پیش با ترکمنستان بست، رسما به ایران نشان داد که تمایلی برای احیای قرارداد گازی با ایران ندارد، با این حال مقامات این کشور مدعی هستند که دلیل انجام ندادن تعهدات خود در این قرارداد که احداث خط لوله تا مرز ایران است، تحریم‌های آمریکا علیه ایران بوده است. این در حالی است که براساس مفاد این قرارداد پاکستان نمی‌تواند یک‌طرفه از این قرارداد خارج شود و خروج از این قرارداد به معنای پرداخت غرامت است؛ غرامتی که رسانه‌های پاکستانی اعلام کرده‌اند رقمی که ایران بابت اجرا نشدن قرارداد «آی.پی» طلب کرده ۱۸ میلیارد دلار است.
یک ماه پیش رسانه‌های پاکستانی درباره مذاکراتی که یک هیات رسمی پاکستان در سفر به ایران داشتند، نوشتند که مقامات ایرانی تحریم‌های آمریکا علیه این قرارداد را غیرقانونی اعلام کرده‌اند و خواستار اجرای تعهدات پاکستان درباره این قرارداد شده‌اند. مقامات دولت ایران از هیات پاکستانی خواسته بودند تا براساس تعهداتش به قرارداد گازی با ایران، خط لوله گاز را حداکثر تا ماه مارس ۲۰۲۴ (پایان سال ۱۴۰۲) در خاک خود احداث کند و در غیراین صورت باید نسبت به پرداخت غرامت ۱۸ میلیارد دلار براساس بندهای درج‌شده در قرارداد اقدام کند.
مهران امیرمعینی کارشناس انرژی و معاون سابق مدیر بین‌الملل در بازاریابی و عملیات گاز شرکت ملی نفت در این رابطه به ایلنا گفته است: پاکستان در قرارداد گازی به ایران پشت کرد و به تامین گاز از ترکمنستان روی آورد؛ خروج پاکستان از قرارداد گازی مشمول جرائمی می‌شود که گویا ایران آن را پیگیری نکرده است. از سویی در حال حاضر به نظر نمی‌رسد که طرف پاکستانی تمایل داشته باشد که از ایران برداشت گاز کند و طی این مدت نشان داده به نوعی زمان می‌خرد، بنابراین مهم‌ترین اقدام شکایت است.
به گفته وی، ما در مدت کوتاه یک‌ساله که زمان داریم، اگر شکایت نکنیم و مراحل قانونی آن طی نشود طرف پاکستانی آزاد می‌شود و ما از نظر حقوقی نمی‌توانیم هیچ اقدامی در مراجع بین‌المللی کنیم.
قراردادی که در آن ایران تنها ماند
اولین قرارداد گازی سال ۱۹۹۰ میان سه کشور ایران، پاکستان و هند منعقد شد. اما به دلیل اختلاف‌های سیاسی بین پاکستان و هند، مدتی بعد هند از این قرارداد خارج شد. پس از خروج هند، قرارداد جدیدی میان تهران و اسلام‌آباد برای احداث خط لوله گاز به امضا رسید که بر اساس آن هر کشور موظف به احداث خط لوله گاز در خاک خود و تا نزدیکی مرز با هزینه‌های خود شد. دو کشور حتی برای اجرای این قرارداد تا سال ۲۰۱۴ ضرب‌الاجل گذاشتند.
ایران با قبول هزینه‌ دو میلیارد دلاری زودتر از موعد مقرر به تعهد خود عمل کرد و خط لوله را تا ۲۰ کیلومتری مرز ادامه داد، اما پاکستان در این رابطه هیچ اقدامی نکرد. با وجود آنکه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران پس از امضای برجام برداشته شد، با این حال پاکستان باز هم تلاشی برای احداث این خط لوله نکرد. طبق این قرارداد، قرار بود ایران روزانه ۲۱میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب و سالانه ۸/۷ میلیارد مترمکعب، گاز طبیعی به پاکستان صادر کند .
براساس اسناد رسمی به امضا رسیده، قرارداد گازی ایران و پاکستان یک قرارداد الزام‌آور و حتی از نوع take or pay (بگیر یا بپرداز) است. یعنی اگر پاکستان گاز ایران را تحویل نگیرد، باید پول آن را پرداخت کند. کارشناسان می‌گویند در اجرای این بند یک مانع وجود دارد و آن اینکه دولت قبل خط لوله را در ۱۰۰ کیلومتری مرز پاکستان رها کرده و به دلیل نرسیدن خط به نقطه صفر مرزی، امکان طرح شکایت از ایران سلب شده است. البته موضوعی مبنی بر عدم تکمیل این خط در دستور کار نیست، با این حال می‌تواند مانعی برای طرح شکایت باشد.
در حال حاضر، یک خط لوله سراسری گازی از عسلویه به ایرانشهر کشیده شده که گاز را به استان سیستان‌وبلوچستان می‌رساند. قرار بود از ایرانشهر تا نقطه صفر مرزی، یک انشعاب کشیده شود و گاز ایران در مسیری کمتر از ۴۰۰ کیلومتری به نقطه صفر مرزی برسد، اما این خط لوله کشیده نشده است. همین موضوع می‌تواند بهانه‌ای برای پاکستانی‌ها باشد که اعتراض ایران به اسلام‌آباد، با توجیهات پاکستان مواجه شود.
عضو هیات علمی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این رابطه می‌گوید: اکنون پاکستان طرح‌های توسعه ال‌ان‌جی را دنبال می‌کند و بنا دارد نیاز خود را از طریق ال‌ان‌جی مرتفع کند، مذاکراتی هم با روسیه برای ساخت خط لوله البته از مسیر دیگری غیراز مسیری که در برنامه صادراتی ایران بوده، داشته است. باتوجه به محدودیت‌هایی که در ارتباط با صادرات گاز برای روسیه به وجود آمده، پاکستان می‌تواند یک بازار جذاب برای این کشور باشد و به نوعی اولویت و دست برتر را در صادرات به این کشور خواهد داشت.
به گفته وی در هر حال نکته مهم در قرارداد گازی تهران- اسلام‌آباد اینکه طرف پاکستانی هیچ اقدام مثبتی در ارتباط با احداث خط لوله برای دریافت گاز از مسیر ایران نداشته است، برای شمال به جنوب خط لوله دارد، اما شرقی-غربی نیاز به احداث ۷۰۰ کیلومتر خط دارد تا گاز را به مراکز مصرف خود برساند که تاکنون هیچ اقدامی در این زمینه نشده است.
امیرمعینی می‌گوید: در هر حال اجرایی شدن این قرارداد نیازمند بازنگری در مسیر خط لوله خواهد بود و به نظر می‌آید سخت نباشد، اما در هر حال نکته مهم تعلل طرف پاکستان است. این کشور همیشه ادعا کرده که ایران تحریم است و نمی‌توانیم پروژه را تامین مالی کنیم، بنابراین همواره این پروژه به تعویق افتاده است.
وی با بیان اینکه شکایت نتایج مثبتی خواهد داشت، تاکید کرد: در حال حاضر بهترین کاری که ایران می‌تواند انجام دهد اینکه شکایت کند تا مراحل حقوقی را طی کند. اگر در فرصت یک‌ساله این اتفاق نیفتد ایران همه چیز را از دست خواهد داد.
معاون سابق مدیر بین‌الملل در بازاریابی و عملیات گاز شرکت ملی نفت گفت: رقم جریمه به دادگاه بستگی دارد و بر اساس مفاد قرارداد تعیین خواهد شد.
وقتی طالبان و ترکمنستان جای ما را گرفتند!
اگرچه پاکستان دلیل امتناع از اجرای قرارداد گازی با ایران را تحریم‌های آمریکا عنوان می‌کند و از سویی آمریکایی‌ها به این کشور فشار وارد می‌کنند که این قرارداد را اجرا نکند، در عین حال پاکستان اخیرا قراردادی با ترکمنستان به امضا رسانده که برمبنای آن قرار است پاکستان از این کشور گاز وارد کند. براساس این قرارداد واردات گاز از عشق‌آباد میان ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان اجرایی خواهد شد و جالب آنکه طالبان مسوولیت نگهداری از خط لوله تاپی را در افغانستان برعهده می‌گرفت تا گاز به پاکستان برسد. این کشور هم گاز موردنیاز خود را برداشت و مابقی را به هند ارسال می‌کرد.
این طرح که رقیب پروژه خط لوله صلح که گفته می‌شود با سرمایه‌گذاری عربستان، در حال اجراست، به نظر می‌رسد با اجرای آن ۳۶ سال مذاکره ایران با هزینه‌های هنگفت برای صادرات به پاکستان از دست خواهد رفت. این در حالی است که سابقه انعقاد قرارداد تهران و اسلام‌آباد نسبت به ترکمنستان بیشتر است.
برخی تحلیلگران هم می‌گویند، روس‌ها نقش اساسی در این زمینه دارند. به عنوان مثال در حاشیه نشست شانگهای، ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه از پیگیری خط لوله انتقال گاز طبیعی از روسیه به پاکستان صحبت کرد. حذف روسیه از بازار انرژی اروپا تمرکز این کشور را به تامین گاز آسیا معطوف کرده است که در نهایت منجر به کاهش نقش ایران می‌شود.