بازار بی رمق

گروه اقتصادی- دیروز بعد از مدت‌ها قلب بازار شروع به تپیدن کرد‌. صرافی‌ها از ساعت‌های ابتدایی صبح کرکره‌ مغازه‌هایشان را بالا کشیده بودند تا بتوانند ماه‌ها دوری از فضای جریانات ارزی بازار را جبران کنند‌. فضای سوت و کور چند ماه گذشته جای خود را به جریان آمد و شدهای مردم در بازار داد و هجوم خریداران و فروشندگان ارزی، به بیشترین مقدار خود رسید اما روز اول کاری صرافی‌ها بی‌‌نتیجه ماند و کرکره صرافی‌ها بدون معامله پایین کشیده شد‌.
ماه‌ها بود که بازار دیگر رنگ و لعابش را برای فعالیت‌های ارزی از دست داده بود‌. به ندرت می‌شد کسی را دید که در خیابان‌های فردوسی و چهارراه استانبول پرسه می‌زند تا شاید خریدار و فروشنده‌ای را در بازار بیابد و بخواهد سر قیمت را با وی باز کند‌.
تقریبا از ۲۱ فروردین‌ماه که دولت فعالیت بازار آزاد را قاچاق و غیررسمی اعلام کرد، فضای بازار دیگر از حالت قبلی‌اش خارج شد و فعالیت‌های آزادانه بازار جای خود را به فعالیت‌های دلالی و سوداگرانه داد‌. بازار بی‌رمق‌تر از آن بود که بشود در آن همانند قبل دست به معامله زد‌. خریداران خرد و کلان بازار همه به دنبال راهی برای ادامه فعالیت‌های ارزی‌شان در بازار بودند و حتی مردم عامه هم به نوعی سر از فعالیت‌های دلالی در بازار درآوردند‌.
شکست سیاست قبلی دولت
اما سرانجام بعد از شکست طرح ارزی دولت در ماه‌های سپری شده، بانک مرکزی به فکر افتاد تا از راه دیگری بازار ارزی را بچرخاند آن هم بعد از تغییراتی که در روند مدیریتی این بانک از سوی دولت اعمال شد‌. بازگشت به کار دوباره صرافی‌ها شاید تازه‌ترین خبری بود که می‌شد در این روزهای پرآشوب از زبان مسوولان بانک مرکزی شنید‌. اما به هر ترتیبی که باشد بالاخره دولت این را پذیرفت که در برنامه‌های قبلی‌اش برای تنظیم بازار ارز دست به اشتباهات اساسی زده و به جریان انداختن دوباره بازار ارز می‌تواند بهترین تصمیم در شرایط کنونی باشد‌.
بر این اساس دیروز بانک مرکزی دستورالعمل خرید و فروش ارز در شبکه صرافی‌های مجاز را به شرکت‌های صرافی دارای مجوز فعالیت از بانک مرکزی ابلاغ کرد‌.
دستورالعمل فعالیت ارزی صرافی‌ها
مطابق این دستورالعمل، خرید و فروش ارز حاصل از صادرات به صورت حواله‌های ارزی در چارچوب مقررات ارزی بر مبنای نرخ بازار صرفا از طریق «سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی» (نیما) مجاز است. صرافی‌های مجاز معتبر موظفند حواله‌های ارزی خریداری شده از صادرکنندگان را در سامانه نیما راسا یا به واسطه سایر صرافی‌های معتبر و بانک‌های عامل حداکثر ظرف مدت سه روز کاری به فروش رسانند. نرخ فروش ارز صرافی‌های مجاز معتبر حداکثر یک درصد بالای نرخ خرید مندرج در سامانه «نیما» و «سنا» خواهد بود. خرید و فروش ارز به صورت اسکناس (معاملات جزئی بر مبنای مقررات ناظر بر عملیات ارزی صرافی‌ها) توسط صرافی‌های مجاز معتبر صرفا با ثبت در «سامانه نظارت ارز» (سنا) امکان‌پذیر است. کلیه صرافی‌های مجاز معتبر می‌توانند نسبت به خرید ارز به صورت اسکناس با رعایت مقررات ارزی و مقررات مبارزه با پولشویی اقدام کنند. فروش ارز به صورت اسکناس توسط صرافی‌های مجاز معتبر بابت مصارف ارزی خدماتی با رعایت مقررات ارزی و مقررات مبارزه با پولشویی مجاز است. صرافی‌های مجاز معتبر می‌توانند حداکثر پنج درصد از حواله‌های ارزی خریداری شده را تبدیل به ارز بصورت اسکناس نموده و در چارچوب مصارف بند (۶) فوق به فروش رسانند و در آخر تمامی هزینه‌های نقل و انتقالات و تبدیلات ارزی به عهده مشتری خواهد بود‌. ‏
براساس دستورالعملی که بانک مرکزی ابلاغ کرده، صرافی‌ها قادرند فعالیت‌های خرید و فروش خود را طبق بندهای اعلام شده از سر گیرند و از این پس هیچ مانعی برای فعالیت‌های ارزی آنان از نظر قانونی وجود ندارد، کمااینکه دستورالعمل‌های اجرایی بانک مرکزی در آن رعایت شده باشد‌.
ممانعت از اعلام قیمت
اما نگاهی اجمالی به روند فعالیت روز نخست آغاز به کار صرافی‌ها نشان می‌دهد که صرافی‌ها عملا زیر بار خرید ارز در بازار نمی‌رفتند و خود را برای کاهش قیمت‌های بیشتر در بازار آماده می‌کنند‌. به بیانی صرافی‌ها با علم به کاهش قیمت‌های بیشتر در روزهای آتی به دلیل هجوم مردم برای فروش ارز، عملا قیمت‌های بازار می‌تواند شاهد کاهش بیشتری باشد اما یقینا قیمت‌های بازار از کانال ۸ هزار تومان پایین‌تر نخواهد آمد‌. جو روانی ایجادشده بعد از رونمایی از بسته ارزی دولت مردم را به بازار کشاند تا پیش از کاهش قیمت‌های بیشتر، ارزهایشان را به پول داخلی تبدیل کنند و شاهد کاهش قیمت بیشتر سرمایه‌هایشان نباشند‌. اما خریداری برای سرمایه‌های ارزی مردم وجود نداشت و عملا بازار برخلاف تصور عموم در ‌هاله‌ای از ابهام فعالیت‌های ارزی‌اش را از سر گرفت‌.
ولی شاید نکته‌ای که در این شرایط بیشتر از همه مهم جلوه کند، سازوکار فعالیت بازار ثانویه ارزی است که ازسرگیری فعالیت صرافی‌ها نیز به آن وابسته است به‌طوری‌که دیروز و با وجود آغاز به کار رسمی فعالیت صرافی‌ها، بازار عملا از جو حاصله پیروی نکرد و معاملات آن تقریبا بی‌نتیجه ماند‌. به بیانی بازار آزاد ارزی منظر اعلام نرخ‌های بازار ثانویه بود تا فعالیت رسمی بازار را با نرخ‌هایی بالاتر از نرخ‌های بازار ثانویه از سر گیرند‌. این در حالی است که با وجود آنکه روند کاهشی بازار قبل از رونمایی بسته ارزی دولت شروع شده بود اما دیروز برخلاف آنچه تصور می‌شد بازار چندان رغبتی به کاهش قیمت‌های بیشتر از خود نشان نداد به طوری که دلار همچنان حول کانال ۹ هزار تومان می‌چرخید و قیمت‌های اعلام‌شده در دست دلالان بازار در حدود ۹۷۰۰ تومان قرار داشت‌.
دلار ۸۹۵۰ تومانی در بازار ثانویه
اینجاست که باید مسیرمان را به سمتی از بازار هدایت کنیم که به بازار ثانویه ارزی منتهی می‌شود؛ بازاری که از هفته‌ها قبل مورد نقل قول مسوولان دولتی قرار داشت و اختلافات بسیاری در رابطه با سازوکار اجرایی فعالیت این بازار شکل گرفته بود‌ اما به هر ترتیب دیروز دلار در بازار ثانویه ۸۹۵۰ تومان قیمت خورد‌. اما باید این نکته را هم اعلام کرد که نرخ‌های بازار ثانویه ثابت نیست و به صورت شناور تغییر می‌کند و آن‌طور که رییس کل بانک مرکزی اعلام کرده، هرگاه نیاز باشد ارز نفت نیز برای کنترل بازار ثانویه تزریق خواهد شد‌. بر اساس گزارشی که دیروز از اولین روز اجرایی شدن بسته ارزی بانک مرکزی منتشر شد، در سامانه نیما ۲۳ مورد عرضه ثبت و هشت مورد معامله قطعی شد‌. جمع مبالغ عرضه شده تا اواسط روز، ۵/۶ میلیون یورو، ۳۷ میلیون درهم امارات و معادل ۳۳۰ هزار دلار آمریکا بود‌. از این میان مبالغ عرضه شده حدود ۳۰ میلیون درهم امارات با قیمت ۲۲۰۰ تومان معامله شد و یک میلیون یورو نیز با قیمت ۹۳۳۰ تومان و ۱۰۰ هزار دلار آمریکا با نرخ ۸۹۵۰ تومان معامله شد‌.
عرضه ارز پتروشیمی‌ها با دلار ۸۰۸۰ تومان
در این بین موردی که همواره مورد بحث و جدل‌های فراوان بود، عرضه ارز پتروشیمی‌ها به بازار ارز و ثبت آن در سامانه نیما بود‌. پیش از این و بر اساس سیاست‌های ارزی دولت، شرکت‌های پتروشیمی موظف بودند ارز صادراتی خود را با نرخ ۴۲۰۰ تومانی در سامانه نیما عرضه کنند که اعتراض آنها را به دنبال داشت، زیرا بر این باور بودند که مشخص نیست فردی که ارز ۴۲۰۰ تومانی آنها را خریداری می‌کند چه کالایی وارد کشور می‌کند‌.
اما در سامانه جدید ارزی دولت، از این پس پتروشیمی‌ها نیز باید ارزهایشان را در بازار ثانویه ارزی مورد معامله قرار دهند‌. با توجه به شروع به کار فعالیت رسمی بازار از روز گذشته، حسین امیرافضلی، مدیرعامل پتروشیمی جم اعلام کرد که این شرکت‌ها در روز اول بازار، ارز خود را با نرخ ۸۰۸۰ تومانی وارد بازار کردند‌. آنطور که امیرافضلی می‌گوید، قرار است همه شرکت‌های پتروشیمی ارز صادراتی خود را طوری وارد بازار کنند که نرخ ارز کاهش یابد و بازار متعادل شود‌.
به این ترتیب با وجود قیمت‌هایی که برای شروع به کار فعالیت بازار ثانویه ارزی کلید خورده است، صرافی‌ها بر اساس آنچه که پیش از این رییس کل بانک مرکزی اعلام کرده بود، قیمت‌هایشان را ۵ درصد بالاتر از نرخ‌های اعلامی در بازار ثانویه اعلام می‌کنند و تابلوهای قیمتی‌شان را با این قیمت‌های جدید پر می‌کنند‌.
در همین رابطه عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران معتقد است هنوز خرید و فروش چندانی در بازار ثانویه انجام نشده که قیمت مشخص باشد اما قیمت توافقی حداقل ۱۰ تا ۱۵ درصد زیر قیمت بازار خواهد بود‌. آن‌طور که احمد کیمیایی‌اسدی اظهار می‌کند، عرضه‌کنندگان عمده ارز غیردولتی و غیرنفتی که شامل پتروشیمی ها و فولادی‌هاست، باید ارز خود را در بازار ثانویه عرضه کنند لذا باید منتظر بود و دید که بازار چگونه پیش می‌رود و واردکنندگان با چه قیمتی ارزشان را تهیه می‌کنند‌.
به گفته کیمیایی‌اسدی، قیمت‌ها باید به‌‌گونه‌ای باشد که صادرکننده بتواند ارز خود را عرضه کند چرا که اگر قیمت پایین باشد، صادرکننده رغبتی به صادرات نخواهد داشت و مشکلات چند ماه اخیر تکرار خواهد شد‌. همچنین اگر قیمت بالا باشد، واردکنندگان به خصوص واردکنندگان مواد اولیه و تولیدکنندگان به مشکل بر‌می‌خورند بنابراین اگر قیمت‌ها در کانال ۸۰۰۰ تومان باشد، متعادل و برای صادرکننده و واردکننده مناسب است‌.
بازار چند نرخی
بنابراین تا این جای کار بازار با انبوهی از نرخ‌های چندگانه روبه‌رو بوده است‌. ارز ۴۲۰۰ تومانی مبادله‌ای که کالاهای اساسی و دارو با آن تامین می‌شود؛ ارزهای هشت هزار تومانی بازار ثانویه ارزی؛ ارزهای معاملاتی صرافی‌ها که پنج درصد بالاتر از بازار ثانویه است و در نهایت ارزهایی که دلالان به خرید و فروش و مبادله آن با قیمت‌هایی حتی بالاتر از ارز صرافی‌ها اهتمام می‌ورزند‌.
بنابراین آنطور که به نظر می‌رسد باید منتظر فعالیت روزهای آینده بازار با ابلاغ سیاست‌های جدید دولتی باشیم و منتظر بمانیم تا ببینیم صرافی‌ها و دلالان بازار بعد از ماه‌ها دوری از فعالیت‌های بازار قرار است برای به رونق انداختن دوباره فعالیت‌های ارزی‌شان چه سازوکاری را در پیش بگیرند و چه نرخ‌هایی را توشه راه فعالیت‌های ارزی‌شان قرار دهند‌.