بازار ملتهب برنج

گروه بازرگانی- به دنبال بخشنامه اخیر وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر اینکه نیازی به واردات نیست، انجمن واردکنندگان برنج ایران با صدور بیانیه‌ای نسبت به محتوای بخشنامه‌ اخیر وزارت جهاد کشاورزی ابراز نگرانی کرد.
تقریبا اوایل دولت سیزدهم، وزارت جهاد کشاورزی تصمیم گرفت پس از یک‌دوره آزادشدن واردات و اشباع بازار، واردات برنج به شدت محدود شود و پس از آن ممنوعیتی که طولانی شد. همین اتفاق باعث شد که قیمت برنج خارجی و ایرانی رشد کند و بازار دیگر تمایلی به بازگشت به قیمت‌های واقعی خود را نداشته باشد. به دنبال رشد سرسام‌آور قیمت‌ها دولت مجددا در بخشنامه‌ای دستور واردات داد، اما دیگر قیمت‌ها متعادل نشد و برنج‌های ایرانی روی دست کشاورزان ‌ماند. در نهایت دولت دستور داد که واردکنندگان موظف به خرید تولید داخل هستند و در صورت خرید برنج داخلی می‌توانند به واردات آن اقدام کنند. آن سال به دستور مخبر، واردکنندگان خرید برنج داخلی را شروع کردند و سپس واردات آزاد شد.
ظاهرا دولت جدید رویکرد دولت گذشته را در پیش گرفته است. به تازگی وزارت جهاد کشاورزی در بخشنامه‌ای اعلام کرده است که تولید داخل نیاز کشور را تامین می‌کند و نیازی به واردات نیست؛ موضوعی که واکنش انجمن واردکنندگان برنج را به دنبال داشت. انجمن واردکنندگان برنج در بیانیه‌اش نسبت به بخشنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی ابراز نگرانی کردند و اعلام کرد که واردات برنج خارجی را به خرید برنج ایرانی گره نزنید.
روند افزایش قیمت برنج هفته آخر مهرماه شدت گرفت در حالی که انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج ایران در نامه‌ای به وزارت صمت به بحران برنج و افزایش غیرقابل کنترل قیمت برنج اشاره کرده بودند. افزایش قیمت برنج در روزهای اخیر وضعیت نمودار برنج را در حال نزدیک‌شدن به محور عمودی نشان می‌دهد.
افزایش قیمت برنج در حالی در کشور در جریان است که پیش از شروع دوره ممنوعیت واردات برنج، حدود ۱۰۰هزارتن برنج خارجی وارد گمرکات کشور شده بود که ترخیص آنها می‌توانست گرانی برنج را کنترل کند اما به دلیل تاخیر در تخلیه کشتی‌‌‌‌‌‌‌ها و انجام تشریفات گمرکی این برنج‌‌‌‌‌‌‌ها تا اول مردادماه ترخیص نشد و با شروع دوره ممنوعیت ترخیص آنها متوقف شد. ممنوعیت واردات برنج و رسوب برنج در گمرک باعث افزایش ۴۰ تا ۵۰‌درصدی قیمت برنج ایرانی و خارجی شد. افزایش قیمت برنج در حالی در کشور در جریان است که پیش از شروع دوره ممنوعیت واردات برنج، حدود ۱۰۰هزارتن برنج خارجی وارد گمرکات کشور شده بود که ترخیص آنها می‌توانست گرانی برنج را کنترل کند اما به دلیل تاخیر در تخلیه کشتی‌‌‌‌‌‌‌ها و انجام تشریفات گمرکی این برنج‌‌‌‌‌‌‌ها تا اول مردادماه ترخیص نشد و با شروع دوره ممنوعیت ترخیص آنها متوقف شد.
واردات برنج خارجی را به خرید برنج ایرانی گره نزنید
در بیانیه انجمن نسبت به محتوای بخشنامه‌های اخیر وزارت جهاد کشاورزی آمده است: انجمن واردکنندگان برنج ایران به نمایندگی از یکصد عضو، به عنوان تامین‌کنندگان اصلی برنج، دومین کالای استراتژیک کشور و محور امنیت غذایی، نگرانی جدی خود را نسبت به بخشنامه‌های اخیر وزارت جهاد کشاورزی اعلام می‌کند.
براساس این بخشنامه‌ها، بیم آن وجود دارد که واردات برنج خارجی به خرید برنج ایرانی گره بخورد؛ تصمیمی که در شرایط اقتصادی دشوار کنونی و فشارهای منطقه‌ای و تحریم‌ها، می‌تواند تبعات سنگینی برای تنظیم بازار و تامین نیاز اقشار کم‌درآمد داشته باشد.
این انجمن تاکید دارد: برنج ایرانی و وارداتی اساسا دو کالای متفاوت با قیمت، جامعه مخاطب و ذائقه مصرفی جداگانه هستند. برنج وارداتی با قیمت اقتصادی، نیاز بیش از شش دهک کم‌برخوردار را تامین می‌کند؛ به‌ویژه در نیمه جنوبی و استان‌های مرزی کشور که با الگوی مصرف مردم نیز هماهنگ است.
اخیرا مسوولان وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده که تولید داخلی نیاز کشور را تامین می‌کند و نیازی به واردات نیست؛ اگر چنین ادعایی درست است، گره زدن واردات به خرید برنج ایرانی چه معنایی دارد؟ و مهم‌تر آنکه چرا شاهد افزایش قیمت و کمبود در بازار هستیم؟ مساله‌ای که در نامه نمایندگان استان‌های جنوبی در مجلس شورای اسلامی به رییس‌جمهور درباره کمبود شدید و افزایش قیمت در این استان‌ها و نامه کمیسیون کشاورزی اتاق ایران به وزارت جهاد کشاورزی نیز به ‌وضوح مشهود است.
تاکید می‌شود پیوند غیرکارشناسی این دو کالا می‌تواند به ناترازی بیشتر در بازار دامن‌زده و به ضرر مصرف‌کنندگان، به‌ویژه اقشار آسیب‌پذیر، تمام شود. باید پذیرفت این سیاست بدون توجه به تفاوت‌های مصرف، نه‌تنها از تولید داخلی حمایت نمی‌کند، بلکه باعث افزایش قیمت‌ها و فساد احتمالی نیز خواهد شد.
انجمن واردکنندگان برنج ایران از دولت درخواست دارد تا در سیاست‌گذاری‌های مربوط به بازار برنج، واقعیت‌های اقتصادی و نیازهای جامعه را در نظر بگیرد و از اتخاذ تصمیماتی که به افزایش فشار بر مصرف‌کنندگان منجر می‌شود، اکیدا خودداری نماید.
این در حالی است که هفته‌هاست که بازار برنج دچار نابسامانی شده است؛ از یک‌سو نمایندگان استان‌های شمالی کشور در مجلس مدعی هستند‌ انبارها پر از برنج است و دولت باید جلوی واردات را بگیرد و از سوی دیگر مجمع نمایندگان استان‌های ساحلی و جنوب کشور در نامه‌ای به رییس‌جمهور نوشته‌اند‌ مردم کم‌درآمد قدرت خرید برنج ایرانی را ندارند و با ممنوعیت واردات و افزایش قیمت برنج خارجی، فشار زیادی بر جیب مردم کم‌درآمد استان‌های مرزی وارد شده است.
در شرایطی که ادعا می‌شود انبارها مملو از برنج است و بنابر اعلام مسوولان ملی سال گذشته چهار برابر نیاز داخلی برنج وارد شده اما در بازار اتفاقات دیگری در جریان است. مشاهدات حاکی از این است که عرضه برنج داخلی و خارجی کم‌شده و قیمت‌ها افزایش داشته است.
نوسان قیمت برنج از کجا می‌آید؟
در برنامه هفتم توسعه برای تامین ۹۰‌درصد برنج مصرفی مردم در داخل کشور برنامه‌‌‌‌ریزی شده ‌است، برنج در سبد غذایی خانوارها جایگاه ویژه‌ای دارد، برنج یکی از کالاهای استراتژیک و اساسی در کشور محسوب می‌شود و به‌تبع آن هرگونه کمبود و افزایش قیمت آن، سفره مردم را تهدید و کوچک‌تر می‌کند.
نیاز سالانه برنج کشور حدود ۳‌میلیون ‌تن است که از این مقدار ۲‌میلیون ‌تن در کشور تولید می‌شود و مابقی برنج مورد نیاز کشور از طریق واردات تامین می‌شود. اما هر سال طبق قانون و به منظور حمایت از تولید برنج ایرانی از اول مرداد تا ۱۵ آبان هرگونه واردات برنج ممنوع می‌شود.
نوسانات قیمت برنج از خرداد سال ۱۴۰۲ آغاز شد. تولیدکنندگان برنج آن زمان مدعی شدند ‌واردات بیش‌ازحد برنج خارجی سبب شده است که برنج ایرانی در انبارها روی دست کشاورزان بماند. از سوی دیگر بنابر اظهارات واردکنندگان برنج، قانون منع واردات چهارماه در سال برنج و رسوب برنج خارجی وارداتی در گمرک، برنج‌های وارداتی را در آستانه فساد و نابودی قرار داده است.
برنج ایرانی عموما گران‌‌‌‌تر از برنج خارجی است و در شرایط اقتصادی کنونی با توجه به رشد مداوم تورم و جاماندن دستمزدها از رشد قیمت‌ها، بسیاری از خانواده‌‌‌‌ها توان تامین برنج ایرانی را ندارند و ترجیح می‌دهند بخشی از نیاز خود را با اتکا به محصول وارداتی تامین کنند. برنج خارجی در نقاط شهری ۵۸‌درصد و در نقاط روستایی ۷۰‌درصد سرانه مصرف را تشکیل می‌دهد. بخش قابل‌توجهی از مصرف‌کنندگان برنج وارداتی در صورت نبود این نوع برنج، به دلیل ذائقه متفاوت و قدرت کمتر خرید، عملا برنج را از سفره خود حذف می‌کنند، در مقابل خانوارهای مصرف‌کننده برنج ایرانی، عمدتا تحت‌ هر شرایطی به مصرف این نوع برنج حتی با قیمت بالاتر نیز ادامه می‌دهند، اما خالی‌شدن بازار از برنج ایرانی و خارجی در نهایت منجر به افزایش قیمت‌ها شده و این افزایش قیمت سایر بازارها را نیز تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.