بازار پسته ایران در دست رقبا

گروه بازرگانی- در حالی در فاصله سال‌های ۸۷ تا ۹۲ ایران در کنار آمریکا و اتحادیه اروپا، از تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی پسته در جهان بود که از اوایل دهه ۹۰ میزان تولید پسته ایران کاهش چشمگیری پیدا کرد به‌طوری که از ۳۳۰ هزار تن به ۱۸۰ هزار تن در سال کاهش یافت.
طبق داده‌های گمرک ایران، در یازده ماهه سال ۱۴۰۱ صادرات پسته ایران به ۵۲ هزار تن رسیده است. این درحالی که سه سال پیش یعنی در یازده ماهه سال ۱۳۹۹ و نه سال‌های دورتر‌، صادرات پسته ایران بالغ بر ۱۳۵ هزار تن بود. ارزش این میزان صادرات آن مقطع بالغ بر ۹۱۴ میلیون و ۲۴۹ هزار دلار گزارش شد. این رقم برای سال یازده ماهه ۱۴۰۱، بالغ بر ۳۶۷ میلیون و ۳۴۶ هزار دلار محاسبه شده است.
تولید پسته در سال جاری نسبت به سال گذشته در کرمان افزایش یافته است، اما موانع و مشکلات بر سر راه صادر‌کنندگان موجب شده پسته کرمان به نام ترکیه صادر شود. استان کرمان سالانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تن تولید پسته دارد، این درحالی است که پیش‌بینی شده تولید پسته در کل کشور در سال جاری بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تن باشد این یعنی نیمی از پسته کشور در استان کرمان تولید می‌شود. طی سال‌های اخیر سرمازدگی و سیلاب، تغییرات نرخ ارز و تحریم‌ها مشکلات بسیاری از مسیر تولید پسته ایجاد کرده، از سوی دیگر موانع بر سر راه صادر‌کنندگان که گاه داخلی است نیز بر مشکلات افزوده است. میزان تولید پسته در برخی سال‌ها طی پنج سال گذشته به نزدیک صفر رسیده و این مساله به دلیل تغییرات اقلیمی گسترده روی داده که البته با وجود تکرار این پدیده هیچ چاره‌ای برای آن اندیشیده نشده است. باوجود هزینه‌های سنگین در بخش تحقیقات پسته و مراکز تخصصی اما در عمل راهکاری برای مقابله با سرمازدگی در نظر گرفته نشده است و کشاورزان در بهترین حالت لاستیک‌های خودروها را در باغ‌ها می‌سوزانند. در شرایطی که تولید اندک پسته موجب شده بازارهای پسته از چنگ تولید‌کنندگان داخلی خارج شود پسته‌داران سعی کرده‌اند با تزریق پسته‌های انبارشده تا حدودی سهم خود را در بازار حفظ کنند، اما رقبای پسته ایران در ترکیه و آمریکا بیکار ننشسته‌اند و هر روز سطح زیر کشت و کیفیت تولید را بالا‌تر می‌برند و بازارهای بیشتری را تصاحب می‌کنند. از طرفی چین مهم‌ترین وارد‌کننده پسته ایران است که البته پس از فرآوری این محصول پسته ایران را به کشورهای مختلف صادر می‌کند و در این میان کشاورزان ایرانی با مشکلات زیادی برای صادرات محصول و البته بازگشت ارز مواجه شده‌اند. در مقابل تقریبا تولید داخلی از حمایتی برخوردار نیست و تنها مزیت پسته استان کرمان تولید در سال‌های پربازده و کیفیتی است که به دلیل طبیعت منطقه وجود دارد.
صادرات پسته کرمان به نام ترکیه
عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس از نخستین افرادی بود که از وضعیت نامطلوب صادرات پسته خبر داد. ذبیح‌الله اعظمی در این خصوص اظهار کرد: باید زمینه تسهیل صادرات محصولات کشاورزی را مهیا کنیم تا بتوانیم ارزآوری را با خیال آسوده انجام دهیم. وی افزود: هم‌اکنون در برخی موارد شاهد هستیم پسته به دلیل مشکلات ارزی و گمرکی از طریق ترکیه صادر می‌شود که به نام این کشور نیز تمام می‌شود. وی افزود: نباید فراموش کرد که ترکیه رقیب ایران در زمینه تولید پسته است.
این عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس خواستار تسهیل‌گری در زمینه صادرات محصولات کشاورزی شد و گفت: نباید اجازه دهیم مزیت‌های اقتصادی ایران به نام سایر کشورها روانه بازار شود. نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد تاکید کرد که باید در راستای بازاریابی و حفظ بازارهای استراتژیک مانند پسته تلاش کنیم.
تاثیر منفی تعهدات ارزی بر صادرات پسته
ارسلان قاسمی رییس کمیسیون کشاورزی اتاق تعاون ایران درخصوص وضعیت تولید پسته در کشور گفت: امسال به قول پسته‌کاران «سال‌آور پسته» است و وضع تولید تا امروز مناسب است. خوشبختانه مشکلات سال گذشته ناشی از خشکسالی، سرمازدگی و بلافاصله بعد از آن گرمازدگی را نداشتیم. امسال پیش‌بینی می‌کنیم که میزان تولید پسته به دو سال قبل بازگردد. او درخصوص وضعیت صادرات پسته گفت: الزاماتی در کشور وجود دارد که این الزامات در حوزه صادرات پسته به‌طور خاص و در حوزه محصولات کشاورزی به‌طور عام تاثیر منفی گذاشته است که مهم‌ترین آن تعهدات ارزی است. این مشکل باوجود اینکه در قانون بودجه تصویب شد ولی هیات عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام نپذیرفت و هنوز یکی از مشکلاتی است که باید حل شود. تولیدکننده نمی‌تواند با نرخ ارز آزاد محصول خود را تولید کند اما مجبور باشد ارز حاصل از صادرات را به نرخ دولتی و زیرقیمت به دولت واگذار کند.
کاهش تولید پسته ایران از ۳۳۰ هزار تن به ۱۸۰ هزار تن
قاسمی در خصوص میزان صادرات و تولید پسته ایران گفت: بیشترین تولید ایران بیش از ۳۳۰ هزار تن پسته در سال بود که مربوط به چند سال گذشته است و کمترین میزان تولید پسته مربوط به سال گذشته و به میزان ۱۸۰ هزار تن رسیده است. در حال حاضر به بیش از ۶۰ کشور مختلف دنیا صادرات داریم و بیشترین حجم صادرات پسته ایران به کشور چین و هنگ‌کنگ انجام می‌شود. چین تولیدکننده پسته نیست. او با بیان اینکه عملا دولت هیچ کاری در بهبود اوضاع نکرده است، گفت: تعهدات ارزی و عدم تامین نهاده‌های تولید مورد نیاز به خصوص کود از موانعی است که مانع تولید شده است. برای صنعتی مثل صنعت مس دولت آب را از خلیج فارس به سرچشمه انتقال داده است، چطور آب خلیج فارس را به باغات انار رفسنجان انتقال نداد؟ حتی به دولت پیشنهاد سرمایه‌گذاری دادیم تا از طریق صندوق توسعه ملی اعتبار آبرسانی از خلیج فارس برای بخش کشاورزی با اعتبار ۲۰ ساله بدهد و پول آن را پس بگیرد.
کارهای زیرساختی باید انجام شود مثل پژوهشکده پسته که می‌تواند نقش پررنگ‌تری داشته باشد که بتوانیم بهره‌وری را افزایش دهیم. در حال حاضر متوسط برداشت پسته ایران حدود ۸۰۰ کیلوگرم در هکتار است، درحالی که برداشت پسته در آمریکا حدود ۵/۳ تن در هکتار است. بنابراین الزامات یک بسته حمایتی درست و کارشناسی‌شده‌ای را باید برای این حوزه داشته باشیم. بسته‌ای که عملیاتی باشد نه اینکه فقط بر روی کاغذ باشد.
مشکلات پسته‌کاران رفع شود
نماینده مردم کرمان و راور در مجلس نیز با اشاره به مزیت‌های اقتصادی تولید پسته در کرمان گفت: باید مشکلات و مسائلی که در مسیر تولید و صادرات پسته به خصوص در سال‌های اخیر قرار گرفته شناسایی و برای رفع این مشکلات تلاش بیشتری انجام شود.
محمدرضا پور‌ابراهیمی ادامه داد: در شرایط کنونی باید به پسته به عنوان یک کالای صادرات‌محور که ایران از توانمندی بالایی در آن برخوردار است نگاه کنیم و برای افزایش ارزآوری تلاش کنیم. وی گفت: حمایت از کشاورزان در مناطقی که دچار خسارت شده‌اند باید انجام شود تا کشاورزان بتوانند حداقل باغ‌های پسته را سرپا نگه دارند.
وی افزود: خوشبختانه در سال جاری وضعیت پسته بهتر شده است و سرمازدگی نتوانست خسارت قابل‌توجهی به پسته وارد کند و پیش‌بینی می‌کنیم حدود ۶۵ تا ۷۰ هزار تن پسته در رفسنجان تولید شود. وی گفت: در سال‌های گذشته خسارت‌ها به باغداران بسیار زیاد بود و مشکلات بسیاری را ایجاد کرد.
رییس کمیسیون اقتصادی مجلس اضافه کرد: موضوعاتی مانند قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی، تامین مالی صادر‌کنندگان و تولید‌کنندگان بحث پیمان‌سپاری ارزی از جمله مشکلات پیش‌رو است. فرماندار رفسنجان نیز در این خصوص عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین مشکلات تولید پسته طی سال‌های اخیر در شهرستان رفسنجان تغییرات اقلیمی مکرر است و خسارت‌های جدی به کشاورزان وارد شده است.
خرده‌مالکان زیر چرخ‌دنده مشکلات
حسین رضایی افزود: برخلاف تصور عمومی در خصوص متمول بودن پسته‌کاران اما بسیاری از این افراد خرده‌مالک هستند و سودی که از باغ‌ها دارند هزینه معیشت سالانه آنها می‌شود و قابل توجه نیست.
وی عنوان کرد: خشکسالی و کمبود آب در سال‌های اخیر نیز مشکل‌ساز شده است و بسیاری از باغداران برای تهیه آب مورد نیاز برای آبیاری با مشکل مواجه هستند و خشکسالی خسارت‌های شدیدی به باغ‌های پسته رفسنجان وارد کرده است. وی عنوان کرد: موانعی از جمله آفلاتوکسن، سختگیری‌های گمرکی، مشکلات ارزی، سرمازدگی و گرمازدگی موجب شده میزان تولید در رفسنجان کاهش یابد و در مقابل رقبای ما در آن سوی مرزها در حال افزایش تولید محصول هستند و این مساله به حفظ بازار خارجی اثر می‌گذارد. وی گفت: پسته یک مزیت اقتصادی برای ارزآوری غیرنفتی برای کشور است و باید این مزیت را گسترش داد و از تولید‌کنندگان در مقابل مشکلات مختلف حمایت کرد.
این در حالی است که استاندار کرمان نیز چندی قبل از موانع بسیار بر سر راه صادرات محصولات کشاورزی گلایه کرد و از دستگاه‌های مختلف خواست در این زمینه همکاری کنند تا امکان صادرات محصولات از گمرک کرمان افزایش یابد.
میزان ارزآوری پسته در استان کرمان در صورت تولید معمولی محصول و عدم سرمازدگی حدود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار در طول سال است و این در حالی است که به دلیل مشکلات فراوان در سال‌های اخیر مشکلات بسیار بر سر راه تولید و صادرات قرار داشته است.
صادرکنندگان پیش‌بینی می‌کنند، با ادامه سیاست‌های سختگیرانه و غیر‌منطقی رفع تعهدات ارزی و سیاست نیم‌درصدی عوارض صادراتی محصولات آب‌بر، سال ۱۴۰۲ پسته صعود جدی را تجربه نخواهد کرد. داده‌های موجود تاکنون نشان می‌دهد، درسال جاری میزان سرمازدگی کمتر از سال ۱۴۰۱ است. بنابراین برآورد می‌شود، تولید بیش از سال گذشته باشد. سال ۱۴۰۱، طبق داده‌های انجمن پسته میزان تولید ۱۰۶ هزار تن بود. حال اگر تولید بیش از ۱۰۶ هزار تن باشد، قطعا اثر مستقیمی بر صادرات خواهد داشت. اما شدت و حد این اثر به سیاست‌های دولت در حوزه رفع تعهدات ارزی و سیاست نیم‌درصدی عوارض صادراتی محصولات آب‌بر برمی‌گردد.