«بازار کتاب» 2 سال پس از رونمایی

گروه فرهنگ و هنر‌- سامانه بازار کتاب در هفته کتاب ۱۴۰۱ رسما آغاز به کار کرد. ‌سامانه‌ای که اغلب با عنوان طرح شکست‌خورده از آن یاد کرده‌اند،‌ با‌این‌حال آورده‌های اقتصادی نیز برای کتابفروشی‌های عضو داشت. عدم‌اتصال به نرم‌افزار‌های کتابفروشی‌ها مهم‌ترین نقص این سامانه بود.‌ آبان‌ماه سال1401 همزمان با سی‌امین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران‌، سامانه خرید از کتابفروشی‌ها با عنوان «بازار کتاب» توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران پس از 3‌ماه فعالیت آزمایشی در مراسمی در کتابفروشی بنفشه کریم‌خان آغاز به کار کرد.
بودجه اولیه راه‌اندازی این طرح 10‌میلیارد تومان بود و قرار بود سامانه بازار کتاب یارانه کتاب را به سمت کتابفروشی‌ها سوق دهد‌. این سامانه با هدف ضرورت فراهم‌آوری دسترسی برای عموم ایرانیان حتـی در شهرهای فاقد کتابفروشی به یارانه کتاب و خرید از کتابفروشی برای حفظ این اجزای مهـم فرهنگـی در کالبد شهرها و روستاها راه‌اندازی شد.
در زمان افتتاح رسمی سامانه بنا به اعلام علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب،‌ 100کتابفروشی عضو سامانه بودند،‌ پیش‌بینی‌ها حاکی از این بود که رفته‌رفته بر تعداد کتابفروشی‌های عضو سامانه افزوده شود‌ اما در نهایت این تعداد افزایش قابل‌توجهی پیدا نکرد،‌ هرچند این سامانه به‌منظور حمایت از کتابفروشی‌ها راه‌اندازی شد و در شروع با استقبال اندک کتابفروشان مواجه شد،‌ در ادامه با نزدیک شدن به زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و امکان حضور کتابفروشی‌ها در سامانه فروش مجازی نمایشگاه میزان استقبال از بازار کتاب رو به افزایش رفت‌ اما با استقبال کتابفروشان از این سامانه در مجموع تعداد کتابفروشی‌های سراسر کشور چندان قابل‌توجه نبوده است،‌ هرچند در برخی دوره‌ها ازجمله در دوره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب فروش کتابفروشی‌ها در این سامانه افزایش بیشتری پیدا کرد.
انتقادات کتابفروشان به این سامانه به مسائلی چون وصل‌نبودن سامانه به نرم‌افزارهای مورد استفاده کتابفروشان،‌ دور شدن مخاطبان از حضور فیزیکی در کتابفروشی‌ها و تصدی‌گری دولت در بخش فروش کتاب و… اشاره داشت،‌ مسائلی که با گذر زمان چندان مرتفع نشدند. یکی از مهم‌ترین نواقصی که سامانه بازار کتاب داشت و موجب شد که کتابفروشان بسیاری تمایل برای حضور در این سامانه و بهره‌مندی از یارانه نداشته باشند،‌ وصل‌نبودن سامانه به نرم‌افزارهای مورد استفاده کتابفروشان بود. نقصی که موسسه خانه کتاب اعلام کرده از نیمه مهرماه برطرف شده و در قراردادی بین موسسه خانه کتاب و شرکت تولید‌کننده نر‌م‌افزار کوثر،‌ این اتصال برقرار شده تا از ورود اطلاعات دستی یا احتمال تمام‌شدن موجودی به‌علت فروش حضوری جلوگیری شود.
خانه کتاب در همان زمان اعلام کرد که این اتصال پس از پیگیری‌ها و اقدامات فنی دوجانبه سامانه بازار کتاب و مجموعه نرم‌‌افزاری کوثر برقرار شد. مطابق اظهار کتابفروشان حاضر در طرح‌های فصلی و فروش‌های مجازی رتبه اول استفاده کتابفروشان از نرم‌افزار کوثر بوده است. بدین ترتیب آن دسته از کتابفروشی‌هایی که از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند و همچنین عضو سامانه بازار کتاب هم هستند می‌توانند بعد از تماس با پشتیبانی نرم‌‌افزار کوثر و به‌‌روزرسانی نرم‌افزار خود از این سرویس «به‌صورت رایگان» بهره‌مند شوند و سایر کتابفروشی‌های فعال در سطح کشور نیز که از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند و تا‌کنون به‌دلیل عدم اتصال بر خط به بازار کتاب نپیوسته‌اند، نیز بپیوندند. اما پیگیری‌ها نشان می‌دهد که باوجود طی‌شدن مقدمات کار‌، هنوز اتصال به سامانه کوثر برای کتابفروشی‌های عضو به‌صورت کامل برقرار نشده است. جهانبگلو، مدیر شرکت نرم‌افزاری کوثر که در قراردادی با خانه کتاب و با دریافت هزینه‌ای از این موسسه زیرمجموعه وزارت ارشاد این دسترسی را فراهم کرده است،‌ در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در پاسخ به این پرسش که چرا اتصال این سامانه به نرم‌افزار کوثر حدود 2سال زمان برده است،‌ می‌گوید:‌ ممکن است دلایل مختلفی وجود داشته باشد‌، از نظر زیرساخت‌های فنی و محدودیت‌های موجود،‌ گرفته تا محدودیت در برقراری ارتباط بین دو سامانه از نظر ساختاری. وی ادامه می‌دهد: در زمینه سامانه بازار کتاب مسائل دیگری نیز مطرح بود،‌ از ارتقای نسخه بازار کتاب یا موضوع نمایشگاه مجازی کتاب که موجب شد تا این اتصال با تاخیر انجام شود. اما اکنون ارتباطی برقرار و مشکلات برطرف شده است. جهانبگلو در پاسخ به این پرسش که این اتصال چگونه و با چه هزینه‌ای انجام شده است،‌ گفت: ما در شرکت نرم‌افزاری کوثر تغییراتی را در زیرساخت‌ها ایجاد کردیم تا نرم‌افزار با کلیه وب‌سایت‌‌ها قابل اتصال باشد، این اتصال تنها مختص به خانه کتاب نیست،‌ بلکه با اسنپ و… نیز متصل شده‌ایم. بیش از 500میلیون تومان هزینه راه‌اندازی و اجرای این زیرساخت شده است. وی در پاسخ به این پرسش که پیش از این نیز در سال‌های گذشته ارتباط کوثر و اسنپ برقرار شد،‌ حتی از کتابفروشی‌ها مبلغی نیز دریافت شد اما در نهایت این اتصال برقرار نشد،‌ مشکل کجا بود؟ گفت: نرم‌افزار کوثر زیرساخت ارتباط با سایت‌ها‌، اسنپ،‌ تبسی و‌… را دارد و هم‌اینک به تبسی و اسنپ نیز متصل است،‌ مشکل پیش آمده در ارتباط با اسنپ به شرکت اسنپ مرتبط بود‌ چراکه اسنپ پس از فعال‌سازی کوثر از اسنپ‌شاپ و اسنپ‌فود جدا شد و نرم‌افزار خود را تغییر داد‌، در ادامه پس از چندین ماه دوباره اسنپ به ما متصل شد. جهانبگلو در پاسخ به اینکه اکنون اسنپ و تبسی به‌صورت برخط متصل هستند؟ گفت:‌ بله،‌ اکنون اسنپ و تبسی با اختلاف دو دقیقه‌ای به کوثر متصل هستند و کتابفروشی‌هایی که به اسنپ و تبسی متصل هستند،‌ موجودی‌شان ظرف 2، 3 دقیقه به‌روز می‌شود.
وی با اشاره به طرح سامانه بازار کتاب گفت:‌ در سامانه بازار کتاب بر اساس توافق صورت‌گرفته،‌ قرار شده است که ما 100‌کتابفروشی را متصل کنیم که در دست انجام است و تا پایان آبان‌ماه انجام می‌شود،‌ اکنون حدود 12‌کتابفروشی متصل شده‌اند. کتابفروشی‌های عضو سامانه باید درخواست اتصال برخط داده و نرم‌افزار خود را به‌روز کنند.
پیگیری‌ها از کتابفروشی‌هایی که بیشترین فروش را در سامانه بازار کتاب داشته‌اند‌، نشان می‌دهد که هنوز سامانه کوثر این کتابفروشی‌ها نیز که طبق گفته جهانبگلو جزء 12‌کتابفروشی متصل هستند،‌ به سامانه بازار کتاب متصل نشده است و همچنان مجبور به ورود دستی اطلاعات نرم‌افزاری خود هستند. به‌عبارت‌دیگر موجودی کتابفروشی‌های عضو به سامانه کوثر متصل است‌ اما اگر کتابفروشی عناوین تازه‌ای موجود کرده باشد،‌ این عناوین در سیستم بازار کتاب نمایش داده نمی‌شود و کتابفروشی ناچار است‌ به‌صورت دستی این عناوین را وارد کند؛ موضوعی که به نظر می‌رسد اتصال بر خط را تا اندازه‌ای دچار مشکل خواهد کرد.

و سوالات بی‌جواب
این در حالی است که انتظار موسسه خانه کتاب و کتابفروشی‌ها این است که اتصال به نرم‌افزارهای حسابداری فروشگاه‌های کتاب این مزیت را داشته باشد که تعیین موجودی کتابفروشی‌ها در سامانه بازار کتاب نیاز به ورود اطلاعات توسط کتابفروشان نداشته و این کار به‌صورت خودکار از طریق ارتباط سامانه با نرم‌افزارها به‌صورت برخط انجام خواهدشد. به گفته مدیران خانه کتاب‌، «بازار کتاب» با نرم‌‌افزارهای «رادین» و «ایده‌گستران» که در رتبه‌های بعدی استفاده در کتابفروشی‌ها هستند در حال مذاکره است تا مابقی کتابفروشان نیز امکان بهره‌مندی از این فرصت را داشته باشند. باید دید آیا این نقص در آینده‌ای نزدیک در تعامل با خانه کتاب و شرکت کوثر برطرف می‌شود؟ آیا در اتصال به نرم‌افزارهای دیگر نیز این مشکل هم‌چنان وجود دارد؟ آیا افزوده‌شدن این ویژگی به سامانه بازار کتاب می‌تواند تمایل کتابفروشان به این سامانه را افزایش دهد یا خیر؟ باید دید حالا با تغییر دولت،‌ هم‌چنان سیاست بر استفاده از طرح نه چندان استقبال‌شده وزارت فرهنگ و ارشاد برای کتابفروشی‌ها وجود دارد یا یارانه‌های نشر متوجه بازگشت دوباره طرح‌های فصلی به کتابفروشی‌ها خواهند شد.