بازسازی خاطرات تبعید

«دکتر مصدق ۱۲ سال پیش در حال تبعید، در میان این قلعه و بیابان چشم از جهان فروبست ولی مزار و نام او، برای دشمنان ملت وحشت‌انگیز بود. همه راه‌ها را به روی ما و ملت ما، در این گوشه بیابان می‌بستند. چرا؟ مگر دکتر مصدق چه بود؟ دکتر مصدق در پی نهضت‌های پیش از خود و ادامه نهضت‌های پس از وفاتش حلقه‌‌ و واسطه‌ای برای ادامه نهضت مردم ایران علیه ظلم و استبداد و استعمار و استثمار بود. این نام و این مزار همیشه مورد توجه مردم ایران و دنیای آزاد و آزادیخواه بوده و خواهد بود. امروز که ما در اطراف مزار او جمع شده‌ایم، بیش از اجتماع ظاهری ما باید مرکز اجتماع فکری، اندیشه‌ای و انقلابی ملت‌ها باشد.»‌
اینها گفته‌های آیت‌الله طالقانی است بر مزار دکتر مصدق. اولین و آخرین گردهمایی دوستداران رهبر ملی شدن صنعت نفت که در اسفند‌ماه سال ۱۳۵۷ در احمد‌آباد برگزار شد.
از آن زمان تا امروز این خانه و تبعیدگاه مهر و موم بوده و تنها عده‌‌ اندکی از بستگان دکتر مصدق و ملازمان او امکان رفت و آمد به این محوطه را داشته‌اند؛ خانه‌ای که یادآور سال‌های تبعید و خانه‌نشینی مردی است که توانست برای مدتی در مقابل استبداد پهلوی بایستد و همزمان استعمار پیر را به زانو در‌آورد. معمار ملی شدن صنعت نفت که برای مبارزان هم‌عصر خود و همچنین تمام مبارزان راه آزادی نمونه و اسوه‌ای به یاد ماندنی است.
خانه‌ای که موزه می‌شود
سال‌های سال است که موضوع مرمت خانه باغ دکتر مصدق در احمدآباد مستوفی مورد بحث متولیان و همچنین دوستداران او است. بعد از تغییر نام خیابان نفت به دکتر مصدق و همچنین زمزمه‌هایی برای مرمت خانه مصدق در خیابان فلسطین، موضوع بازسازی ملک احمدآباد نیز مطرح شد. ملکی که یادگار روزهای خانه‌نشینی و تبعید نخست‌وزیر دوران ملی شدن صنعت نفت است.
در همین رابطه مدیرکل میراث فرهنگی البرز گفت: با تخصیص اعتبار مناسب، مرمت خانه مصدق به زودی وارد فاز اجرایی می‌شود.
فخرالدین صابری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به وضعیت خانه مصدق اظهار کرد: این خانه بافت قدیمی و تاریخی دارد و با توجه به قدمت آن به مرمت و بازسازی نیاز اساسی دارد.
او توضیح داد: مجوز مرمت و بازسازی خانه مصدق صادر شده و با تخصیص اعتبار مناسب، تا پایان سال وارد فاز اجرایی می‌شود.
او ادامه داد: در کنار مرمت ساختمان، برنامه‌ریزی لازم برای ساماندهی وسایل، اسناد و ابزار موجود در خانه مرحوم مصدق نیز صورت گرفته و این فرآیند به موازات بازسازی بنا صورت می‌گیرد.
این مسوول در پاسخ به اینکه پیگیری برای خانه- موزه شدن خانه مصدق در چه مرحله‌ای قرار دارد، گفت: بعد از اتمام فاز مرمتی و ساماندهی وسایل فاز خانه، موزه کردن این مجموعه آغاز می‌شود و پیگیری‌های لازم در این خصوص صورت می‌گیرد.
مشخصات خانه احمدآباد
خانه دکتر مصدق، قلعه‌ای خشتی در دهستان احمدآباد است. این خانه در مجاورت روستاهای حسین‌آباد و حسن بکول و قازپوزآباد در بخش مرکزی شهرستان نظرآباد استان البرز است و در ۵/۷ کیلومتری جنوب غرب شهر آبیک، جای گرفته است. بنای قلعه در فهرست آثار ملی ایران به شماره ثبت ۲۹۴۳ قرار داشت و در فهرست موقوفات سازمان اوقاف و امور خیریه کشور ثبت شد.
زمین‌های احمدآباد پیش از این جزئی از املاک عضدالسلطان پسر مظفرالدین شاه قاجار و شوهر خواهر دکتر مصدق بوده که مصدق آن‌را با زمین‌هایی که در اراک داشت، معاوضه کرد. اسم روستا توسط دکتر محمد مصدق که مالک آن بود به نام پسرش احمد، «احمدآباد» نام گذاشته شد. دکتر مصدق پس از پایان دوره زندان، باقی‌مانده عمر خود را در حصر خانگی و انزوای سیاسی در زمان سلطنت محمدرضاشاه پهلوی در قلعه گذراند. پس از کودتای ۲۸ مرداد نیز در پی سه سال زندان در زندان لشکر دو زرهی ارتش، به احمدآباد تبعید شد و تا پایان عمر در حالت تبعید به سر برد.
مصدق در این مورد می‌گوید: «دادگاه نظامی مرا به سه سال حبس مجرد محکوم کرد که در زندان لشکر دو زرهی آن را تحمل کردم. روز ۱۲ مرداد ۱۳۳۵ که مدت آن خاتمه یافت، به جای این که آزاد شوم به احمدآباد تبعید شدم و عده‌ای سرباز و گروهبان مامور حفاظت من شدند.
اکنون که سال ۱۳۳۹ خورشیدی هنوز تمام نشده مواظب من هستند و من محبوسم و چون اجازه نمی‌دهند بدون اسکورت به خارج بروم در این قلعه مانده‌ام و با این وضعیت می‌سازم تا عمرم به سرآید و از زندگی خلاص شوم.»
با وجود درخواست و وصیت دکتر مصدق برای دفن شدن در «قبرستان ابن بابویه»، در کنار شهدای قیام ملی سی تیر، وی در احمدآباد دفن شد. در سال‌های حکومت محمدرضا پهلوی برگزاری مراسم بزرگداشت دکتر محمد مصدق از سوی حکومت وقت ممنوع اعلام شد.
شاید کمتر کسی بداند که خانه دکتر مصدق که سابقه‌ای قجری دارد، در روستای احمدآباد نظرآباد قرار دارد. این خانه که در املاک مادری دکتر مصدق در جنوب روستای احمدآباد قرار دارد از دو بخش مسکونی و حیاطی در وسط تشکیل شده است. طبقه اول خانه آجری و ساده است و چهار اتاق دارد.
قسمت دیگر آن شامل ایوان، فضای تقسیم‌کننده، سرویس بهداشتی، کفش‌کن و انبار می‌شود.
مصالح خانه از آجر است و تزیینات مختصر و محدودی دارد. ایوان‌ها و ستون‌ها چهارگوش هستند، اتاق‌های ساده، درها و پنجره‌های چوبی و بام شیروانی دارند که از خصوصیات این خانه است. حصار خانه دکتر مصدق یک در‌ اصلی در شمال و یک در‌ فرعی کوچک در غرب دارد. در‌ اصلی این خانه شامل دو لنگه فلزی بزرگ است. به‌طور کلی نمای ظاهری این بنا یادآور کوشک ساده دوران قاجاریه است. مشخصه‌هایی چون مصالح آجری، تزیینات محدود و مختصر، ایوان‌ها و ستون‌های چهارگوش، اتاق‌های ساده، درها و پنجره‌های چوبی و بام شیروانی دلیلی بر این ادعا هستند. در یکی از اتاق‌های این خانه خودروی وزارتی دکتر مصدق نگهداری می‌شد. مشخص‌ترین تزیین نمای خانه دکتر مصدق نواری از مقرنس آجری واقع در حد فاصل طبقات اول و دوم است. در ضلع شرقی این خانه، بعدها ساختمان جدیدی ساخته شد که به‌عنوان موزه و کتابخانه دکتر محمد مصدق مورد استفاده قرار گرفت.
در حال حاضر به خانه دکتر مصدق آسیب بسیاری وارد شده و خانه نیاز به مرمت دارد. همچنین باید اقداماتی برای تعیین حد و مرز خانه در نظر گرفته شود. در این خانه اسناد و اموالی نیز وجود دارند که نیازمند مرمت هستند. در سال‌های اخیر سخنانی در مورد موزه کردن خانه احمدآباد دکتر مصدق به گوش می‌رسد. میراث فرهنگی استان البرز در اوایل همین سال احتمال موزه شدن خانه دکتر مصدق را اعلام کرده است. بسیاری از وسایل دکتر مصدق از جمله ماشین، اسناد و برخی وسایل شخصی وی در این خانه است که در صورت موزه شدن می‌توان از آنها بازدید کرد. در صورت موزه شدن خانه دکتر مصدق، بازدید از این خانه برای همگان امکان‌پذیر می‌شود و آسان‌تر می‌تواند در دسترس علاقه‌مندان به این بزرگمرد تاریخ قرار گیرد.