بازنمایی مولفه‌های فرهنگی برند «ایران» در اینستاگرام

نتایج پژوهشی با عنوان بازنمایی مولفه‌های فرهنگی برند ملی جمهوری اسلامی ایران در بستر شبکه‌ اجتماعی «اینستاگرام» منتشر شده در فصلنامه «رسانه» نشان می‌دهد تنها بخشی از فرهنگ متنوع ایران در اینستاگرام دیده می‌شود و رویکرد حاکم بیشتر گردشگری‌محور و بر سنت و گذشته متمرکز است، نه بر جلوه‌های مدرن و پیشرفته ایران.
به گزارش ایرنا، در پژوهش حاضر، با هدف افزایش شناخت درباره‌ چگونگی بازنمایی مولفه‌های فرهنگی برند ملی جمهوری اسلامی ایران در بستر شبکه‌ اجتماعی اینستاگرام، ۷۵پست نمونه (با نمونه‌گیری هدفمند) از پنج صفحه‌ منتخب در بازه‌ زمانی مشخص، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و بر مبنای ۱۳‌مولفه‌ جمع‌بندی‌شده، مورد تحلیل قرار گرفته است.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مولفه‌ «اماکن و ابنیه» برجسته‌ترین و اصلی‌ترین مولفه‌ فرهنگی بازنمایی‌شده از برند ملی کشور ایران است. مولفه‌های «فرهنگ مردمی»، «سبک زندگی فرهنگی» و «مناظر و زیبایی‌های طبیعی» نیز در این زمینه قابل ‌توجه‌اند.
افزون بر این، ویژگی‌های بازنمایی‌شده از بعد فرهنگی برند ملی ایران نشان می‌دهد که ایران کشوری غنی از پیشینه و میراث تاریخی، هنری، فرهنگی و طبیعی است و از آثار معماری و مناظر طبیعی زیبا و چشم‌نواز برخوردار است. مردم ایران مهربان، صمیمی و مهمان‌نواز هستند. به‌ طور کلی، کشور ایران به‌عنوان مقصدی جذاب و لذت‌بخش برای گردشگران بازنمایی شده است.
در مجموع مولفه‌های یادشده در بستر اینستاگرام به‌ شکلی جذاب و خوشایند برای مخاطبان بین‌المللی بازنمایی شده‌اند. با این حال، با توجه به ظرفیت‌های متنوع و فراوان فرهنگی ایران، این تصویر بازنمایی‌شده، تصویری ناقص به‌شمار می‌رود؛ به‌گونه‌ای که همچنان مولفه‌ها، عناصر و ویژگی‌های بسیاری از بعد فرهنگی برند ملی کشور ایران نزد مخاطبان بین‌المللی در بستر شبکه‌ اجتماعی اینستاگرام ناشناخته مانده‌اند.
در وضعیتی که ایران نیازمند بهسازی جدی تصویر خود در عرصه بین‌المللی است، آگاهی از شیوه بازنمایی برند ملی کشور ایران در حوزه فرهنگ در یکی از مهم‌ترین بسترهای ارتباطی کنونی جهان (اینستاگرام)، می‌تواند بخشی از نقاط قوت و ضعف تصویر موجود از مولفه‌های فرهنگی کشور را نمایان کند و به سیاستگذاران فرهنگی در تدوین راهبردهای ارتباطی موثر یاری رساند.
اماکن و ابنیه تاریخی؛ برجسته‌ترین مولفه فرهنگی بازنمایی‌شده
در تحلیل انجام‌شده از پنج صفحه منتخب اینستاگرام که به‌ طور خاص برای مخاطبان بین‌المللی تولید محتوا می‌کنند، برجسته‌ترین مولفه فرهنگی بازنمایی‌شده، «اماکن و ابنیه تاریخی» بوده است. مساجدی با معماری باشکوه، کاخ‌ها و بافت‌های سنتی، به‌ویژه در شهرهای اصفهان، شیراز، یزد و کاشان، محور اصلی محتوای تصویری این صفحات بوده‌اند.
از میان ۱۳‌مولفه فرهنگی شناسایی‌شده، تنها چهار مولفه اماکن و ابنیه، فرهنگ مردمی، سبک زندگی فرهنگی و مناظر طبیعی به‌ طور قابل توجهی بازنمایی شده‌اند. دو مولفه مهم نمادها و اسطوره‌ها و دستاوردهای ورزشی به‌ طور کامل غایب‌ هستند. تنوع جغرافیایی و محتوایی اندک نیز یکی دیگر از چالش‌های موجود است چراکه بیشتر محتواها به سه استان محدود شده‌اند و تنوعی در نمایش سایر مناطق و فرهنگ‌ها دیده نمی‌شود.
از نظر فرم و قالب، عکس‌ها بیشترین نقش را در انتقال پیام فرهنگی ایفا کرده‌اند، در حالی که ویدئوها و متون نقش تکمیلی داشته‌اند. حضور گردشگران خارجی (به‌ویژه زنان جوان) در اماکن تاریخی، عنصری تکرارشونده و موثر در جذب مخاطب بوده است.
با وجود این تلاش‌ها، بازنمایی فرهنگی ایران در این صفحات تصویری دلپذیر و جذاب اما ناقص است. ایران فرهنگی بسیار متنوع است که تنها بخشی از آن در اینستاگرام دیده می‌شود و رویکرد حاکم بیشتر گردشگری‌محور و بر سنت و گذشته متمرکز است، نه بر جلوه‌های مدرن، نوین و معاصر ایران.
ارائه‌ بازنمایی مناسب و مطلوب از برخی مولفه‌های فرهنگی برند ملی، آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از برخی دیگر است. برای مثال، انتشار ساده‌ عکسی از یک چشم‌انداز طبیعی، به‌ خوبی می‌تواند مولفهی «مناظر و زیبایی‌های طبیعی» را بازنمایی کند. در حالی‌ که برای بازنمایی مولفه‌ای چون «چهره‌ها و شخصیت‌های برجسته»، به ایده‌پردازی، طراحی و پردازش شخصیت، خلق روایت، تصویرسازی و… نیاز است که فرآیندی دشوارتر و پرهزینه‌تر به ‌شمار می‌آید. برخی مولفه‌ها در صورتی که در بسترهای ارتباطی مناسب منتشر شوند، بازدید و بازخورد بهتری دریافت می‌کنند. برای مثال، شبکه‌ اجتماعی یوتیوب نسبت به اینستاگرام بستر مناسب‌تری برای انتشار و بازنمایی آثار موسیقایی است.
مولفه‌هایی که هرگز بازنمایی نشده‌اند
در پاسخ به پرسش «کدام مولفه‌های فرهنگی برند ملی جمهوری اسامی ایران در صفحات اینستاگرامی منتخب برای مخاطبان بین‌المللی بازنمایی شده‌اند؟»، برجسته‌ترین مولفه فرهنگی بازنمایی‌شده، مولفه «اماکن و ابنیه» است. از میان ۱۳مولفه فرهنگی جمع‌بندی‌شده، دو مولفه «نمادها و اسطوره‌ها» و «فعالیت‌ها و دستاوردهای ورزشی» هرگز بازنمایی نشده‌اند!
«مناظر و زیبایی‌های طبیعی» و «سبک زندگی فرهنگی» تنها مولفه‌هایی هستند که در تمامی پنج صفحه منتخب بازنمایی شده‌اند. در مجموع می‌توان گفت مولفه «اماکن و ابنیه» برجسته‌ترین و اصلی‌ترین مولفه فرهنگی بازنمایی‌شده از برند ملی جمهوری اسامی ایران است. مولفه‌های «فرهنگ مردمی»، «سبک زندگی فرهنگی» و «مناظر و زیبایی‌های طبیعی» نیز در این رابطه مولفه‌هایی قابل توجه به ‌شمار می‌آیند.