بازپخش سریال تحریم

گروه اقتصادی- وزارت خزانه‌داری آمریکا در اقدامی به اعمال دور دوم تحریم‌ها علیه بانک مرکزی ایران دست زده است تا به سیاست حداکثر فشار خود علیه تبادلات و مراودات مالی ایران با دیگر کشورها قوام ببخشد. اما آیا تحریم‌های جدید می‌تواند آخرین سنگر مقاومتی کشورمان برای ادامه حیات روابط مالی خود با جهان را در هم بشکند؟
وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه اخیر خود آورده است: «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی خزانه‌داری با توجه به اختیارات خود در زمینه مقابله با تامین مالی تروریسم تصمیم گرفت بانک مرکزی ایران، صندوق توسعه ملی ایران و شرکت اعتماد تجارت پارس را به فهرست حامیان مالی تروریسم اضافه کند.»
دور دوم تحریم‌های دولت آمریکا در کنار ممنوعیت‌های ایجاد شده بر سر مبادلات بنگاه‌های اقتصادی و مالی آمریکا با ایران، نام بانک مرکزی را در فهرست حامیان مالی تروریسم نیز قرار داده است تا برقراری روابط مالی جهان با ایران را با محدودیت‌های جدی مواجه کند.
هدف اصلی تحریم‌ها
در حالی که تحریم‌های اخیر آمریکا بانک مرکزی ایران را هدف محدودیت‌های جدید خود قرار داده است، اما یکی از مقامات اسبق وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرده هدف اصلی تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران، ساز و کار مالی اینستکس است نه بانک مرکزی ایران. وی همچنین اعلام کرده که بانک مرکزی ایران قبلا نیز طبق لایحه دفاعی تحریم بود و درنتیجه تحریم آن مساله جدیدی نیست.
تجربه تاریخی ایران در مواجهه با تحریم‌های آمریکا علیه سیستم مالی ایران نیز موید اثربخشی اندک و ناچیز آن علیه مراودات مالی و بانکی کشورمان با جهان است، به این ترتیب انتظار می‌رود دور جدید تحریم‌ها سازوکار مالی اینستکس را دچار اختلال کرده و حلقه روابط مالی و تجاری اروپا با ایران را تنگ‌تر کند.
دولت آمریکا اما در حالی بر آن است سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران را آماج سیاست‌های محدودکننده خود قرار دهد که این سازوکار مالی تا امروز نتوانسته مسیر توسعه روابط اروپا با ایران را هموار کند. رییس کلبانک مرکزی کشورمان نیز اخیرا و در واکنش به حضور رییس اینستکس در ایران صراحتا اعلام کرد که به سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران امیدی نداریم.
واکنش مقامات دولتی
حال عبدالناصر همتی در واکنش به اقدام جدید وزارت خزانه‌داری آمریکا در افزودن نام بانک مرکزی ایران به فهرست تامین مالی تروریسم می‌گوید: تحریم مجدد دولت آمریکا علیه بانک مرکزی ایران بیانگر خالی بودن دست آنها در پیدا کردن اهرم فشار علیه ایران است. اگر این‌گونه اقدامات می‌توانست در پیشبرد خواسته‌های ظالمانه آن دولت موثر باشد، وضعیت اقتصادی کشور بسیار متفاوت با وضعیت فعلی بود. ناکامی‌های مکرر دولت آمریکا در یک سال و اندی گذشته نشان می‌دهد که این تحریم‌ها بی‌اثرتر از هر زمان دیگری شده‌اند و اقتصاد ایران، تاب‌آوری خود در مقابل تحریم‌ها را به همگان اثبات کرده است.
به گفته وی، موفقیت‌های اخیر بانک مرکزی و ثبات بازار نشان می‌دهد که خوشبختانه تجارت و مبادلات مالی کشور از راه‌هایی انجام می‌شود که از سوی آمریکا غیرقابل تحریم است و خوشبختانه از دوره دور زدن تحریم‌ها به دوره تحریم‌ناپذیری تجارت خارجی عبور کرده‌ایم و وقت آن رسیده است که دولت آمریکا از واقعیت‌‌ها درس بگیرد.
اگرچه مقامات مسوول ایران بر این موضوع تاکید دارند که اعمال تحریم‌های جدید آمریکا تاثیر چندانی بر بازار مالی کشورمان ندارد، اما اضافه شدن نام بانک مرکزی ایران به فهرست حامیان تامین مالی تروریسم احتمال باقی ماندن این نهاد در فهرست تحریم را صرف نظر از اینکه دولت بعدی دموکرات باشد یا جمهوریخواه، بیشتر می‌کند.
ارتباطات مالی با شرق
اما محدودیت‌های جدید اعمال شده علیه بازار مالی ایران از آنجا نمی‌تواند فشار چندانی به نقل‌وانتقالات مالی ایران وارد آورد که اخیرا کشورمان برای برقراری روابط جدید مالی و تجاری با کشورهای اوراسیا گام‌های بلندی برداشته است.رویکرد جدید سیاستگذار پولی کشور بر تقویت نگاه به شرق متمرکز است که ماحصل آن را می‌توان در برقراری روابط مالی و تجاری کشورمان با سامانه سپام کشور روسیه دانست. سامانه پیامکی الکترونیکی مالی «سپام» با به‌کارگیری زبان سوئیفت می‌تواند مراودات مالی و تعاملات بانکی ایران و روسیه را بدون هیچ گونه وابستگی به سوئیفت ممکن کند. وزارت خارجه روسیه نیز در واکنش به اقدام آمریکا مبنی بر تحریم بانک مرکزی اعلام کرده است که این کشور با وجود تحریم‌ها به همکاری با بانک‌های ایرانی ادامه خواهد داد.
بنابراین به نظر می‌رسد برقراری روابط جدید مالی و تجاری با کشورهای حوزه شرق یکی از موثرترین راه‌ها برای مقابله با محدودیت‌های اعمال‌شده در فروش نفت باشد. این مهم دولت را قادر می‌سازد به شناسایی راه‌های جدیدی برای فروش نفت مبادرت ورزد و حلقه روابط تجاری و مالی خود با دیگر کشورها را گسترده‌تر کند.
رشد صادرات غیرنفتی
اما با وجود آنکه نمی‌توان بر چالش‌های ناشی از اضافه شدن نام بانک مرکزی ایران به فهرست حامیان تامین مالی تروریسم سرپوش گذاشت، اما سیاستگذار پولی کشور پیشتر و در واکنش به دور اول تحریم‌های آمریکا راه‌های جدیدی برای مراودات مالی و ارزش خود یافته است و از این‌رو می‌تواند نسبت به بخش زیادی از فشارهای وارده غلبه کند.
آخرین آمارهای مربوط به تجارت خارجی کشور نیز گویای بهبود در سطح مراودات تجاری ایران با جهان است. اخیرا وزیر اقتصاد از مثبت شدن تراز تجاری کشور از ابتدای سال جاری خبر داده و اعلام کرده صادرات غیرنفتی کشور در شش ماهه اول سال جاری با رشد ۳۰ درصدی همراه بوده است.
چنین رشدی در حالی اتفاق افتاده که بسیاری از کانال‌های ارتباطی ایران با جهان بسته شده است و مراودات مالی و تجاری ایران با دور زدن تحریم‌ها انجام شده است. از سوی دیگر و در کنار کاهش شدید حجم صادرات فروش نفت، سیاستگذار نسبت به توسعه صادرات غیرنفتی خود ناگزیر بوده و تمرکز ویژه خود را بر انجام مراودات تجاری غیرنفتی گذاشته است.
روابط محدود مالی
با این حال نباید از این نکته غافل ماند که با وجود کاهش شدید فروش نفت کشور، اما کماکان صادرات محصولات پتروشیمی و مواد خام فلزی و معدنی رتبه اول محصولات صادراتی کشور را برعهده دارند و بخش اعظم درآمدهای ارزی کشور از محل صادرات این محصولات ایجاد می‌شود.
با همه آنچه گفته شد نباید از ذکر این نکته غافل شد که اگرچه مبادلات مالی کشورمان با پول‌های مالی می‌تواند راهگشای بسیاری از موانع مالی و تجاری موجود باشد، اما مبادلات کالاهایی و حمل‌و‌نقل ترانزیتی کالاهایی که تحت تحریم‌های مستقیم آمریکا هستند کماکان با دشواری انجام می‌شود.
بنابراین پیام‌رسان‌های جدید مالی بین ایران و کشورهایی همچون روسیه تنها حوزه محدودی از سبدهای کالایی را دربر می‌گیرد و اگر سیاستگذار دامنه حضور دیگر کشورها در روابط جدید تعریف شده را ممکن نکند، بسیاری از مشکلات و موانع موجود اقتصادی به قوت خود باقی خواهد ماند.
جنبه سیاسی اقدام آمریکا
در همین رابطه استاد اقتصاد دانشگاه خوارزمی می‌گوید: اینکه با اقدام جدید آمریکا ارتباط بانک مرکزی ایران با سایر نهادهای مالی قطع شود امکان‌ناپذیر است و این تحریم‌ها بیشتر جنبه سیاسی دارد تا اقتصادی، از همین رو نمی‌تواند زیاد تاثیر اقتصادی داشته باشد.
به گفته وحید شقاقی شهری، بانک مرکزی ایران در دور گذشته مورد تحریم قرار گرفته بود و بر اساس آ‌ن تحریم‌ها، برچسب SDN خورده بود یعنی این تحریم‌ها به شهروندان آمریکا و بنگاه‌های این کشور اجازه مبادلات مالی و پولی را نمی‌داد بنابراین در دور گذشته عملا بانک مرکزی ایران از چرخه دلاری آمریکا حذف شده بود.
وی ادامه داد: اما در تحریم‌های جدید تحریم‌ها، عملا اعلام حمایت مالی بانک مرکزی ایران از تروریسم است. به عبارت دیگر بانک مرکزی را در لیست حامیان مالی تروریسم قرار می‌دهد و برچسبSDGT می‌خورد. وقتی کشوری در این لیست قرار می‌گیرد مبادله هر شهروند یا شرکتی از کشور دیگر موجب می‌شود آن شهروند یا شرکت در لیست SDN قرار بگیرد. برای مثال اگر یک بانک عراقی مبادله پولی و مالی با بانک مرکزی ایران داشته باشد عملا از چرخه دلاری آمریکا حذف خواهد شد. در مجموع می‌توان گفت در تحریم‌های گذشته فقط شهروندان آمریکایی حق مبادله با بانک مرکزی ایران را نداشتند اما در تحریم‌های جدید چون بانک مرکزی نهاد مشمول حمایت از تروریسم قرار گرفته است هر شهروندی از هر کشور دیگر در صورت مبادله با بانک مرکزی ایران نیز مشمول تحریم می‌شود.
این اقتصاددان در مورد تاثیرات اقتصادی این تحریم نیز می‌گوید: باید در نظر گرفت حذف بانک مرکزی از لیست SDGT حتی پس از رفتن آقای ترامپ کمی سخت خواهد بود و رییس جمهور بعدی باید اثبات کند که بانک مرکزی ایران حامی تروریسم نیست، بنابراین این اقدام اخیر دولت آمریکا تنها خروجی و برونداد سیاسی دارد.
به اعتقاد این اقتصاددان، نباید فراموش کرد بانک مرکزی ایران به صورت مستقیم با سایر بانک‌ها کار نمی‌کند و این سایر بانک‌های ایرانی هستند که در مبادلات حضور دارند. همچنین همان طور که دور گذشته تحریم‌ها هیچ تاثیری بر اقتصاد ایران نداشت در این دور نیز این‌گونه خواهد بود و باید توجه داشت که این تحریم جهانی نیست بلکه تحریم آمریکاست و آمریکا به دلیل خروج از توافق برجام چهره موجهی در اذهان بین‌المللی ندارد؛ بنابراین در مجموع تحریم جهانی بانک مرکزی ایران را تنها می‌توان یک حرکت سیاسی دانست.