بازگشت امید برای احیای خط لوله گاز صلح

توافق احتمالی ایران و ایالات‌متحده می‌تواند تحریم‌های واشنگتن برای صادرات گاز ایران به پاکستان را برطرف و خط لوله گاز صلح را برای تامین امنیت انرژی اسلام‌آباد احیا کند؟ این سوالی بوده که انرژی‌پرس در گزارشی به آن پرداخته است.
در اواخر تابستان سال گذشته منابع رسمی بلندپایه پاکستانی اعلام کردند که ایران آخرین اخطار خود را به پاکستان ابلاغ کرده که تهران هیچ گزینه‌ای ندارد جز اینکه علیه پاکستان به دلیل عدم ساخت و تکمیل خط لوله واردات گاز ایران تا سپتامبر سال جاری به دادگاه داوری پاریس شکایت کند که احتمالا ایران هنوز به پاکستان فرصت داده است.
این پروژه که قرار بوده از سال ۲۰۱۴ اجرایی شود، به دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران با ۱۰سال تاخیر مواجه شده است. قرارداد ۲۵ساله خرید گاز پاکستان از ایران از طریق خط لوله در سال ۲۰۰۹ براساس قوانین فرانسه امضا شد و دادگاه داوری مستقر در پاریس محل داوری و تصمیم‌گیری در مورد اختلافات بین دو کشور تعیین شده است. دادگاه داوری فرانسه تحریم‌های آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسد. پاکستان نیز متعهد شد خط لوله خود را تا سال ۲۰۲۴ تکمیل کرده و پس از آن روزانه ۷۵۰‌میلیون فوت مکعب گاز از ایران دریافت کند.
طبق این پروژه قرار بود دو کشور خط لوله خود را تا نقطه صفر مرزی بسازند که ایران از سال‌ها پیش و طبق قرارداد ساخت خط لوله خود را تا نقطه صفر مرزی با پاکستان تکمیل کرد اما پاکستان به بهانه‌های مختلف ازجمله تحریم‌های آمریکا از این کار سر باز زد. این پروژه طبق قرارداد اولیه قرار بود تا دسامبر ۲۰۱۴ تکمیل شود و از اول ژانویه ۲۰۱۵ به بهره‌برداری برسد.
خیانت واشنگتن به اسلام‌آباد
ساخت خط لوله گاز ایران- پاکستان که توسط کارشناسان به عنوان موهبتی برای امنیت انرژی پاکستان معرفی می‌شود، با موانع احتمالی ناشی از تحریم‌های ایالات‌متحده مواجه است. وزارت امور خارجه ایالات‌متحده به صراحت مخالفت خود را با این پروژه اعلام کرده و به پاکستان در مورد خطر تحمیل تحریم‌ها در صورت ادامه ساخت‌وساز هشدار داده است. این امر گویای تعامل پیچیده بین نیازهای انرژی منطقه‌ای و چشم‌انداز ژئوپلیتیک است.
هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه سابق ایالات‌متحده گفته بود «دشمن آمریکا بودن احتمالا خطرناک باشد، اما دوست آمریکا مرگبار است» و ایالات‌متحده حداقل در مورد واردات گاز پاکستان ثابت کرد که او درست گفته است و بارها نشان داده که متحد قابل اعتمادی در امور جهانی نیست.
سال گذشته، وزیر نفت پاکستان، پیگیری این کشور برای معافیت تحریم‌های آمریکا برای خط لوله گاز ایران را اعلام کرد. این امر به موازات معافیت‌هایی است که به هند برای تجارت با روسیه و ایران، با وجود تحریم‌های مداوم آمریکا، اعطا شده است. همزمان برخی از شخصیت‌های سیاسی پاکستان اتهاماتی علیه واشنگتن مطرح کرده‌اند که مداخله در امور سیاسی داخلی این کشور است؛ ادعایی که دولت آمریکا آن را رد می‌کند.پروژه خط لوله گاز پاکستان- ایران که اغلب از آن به عنوان «خط لوله صلح» یاد می‌شود، نمونه‌ای از پیچیدگی‌های ذاتی در مشارکت‌های انرژی بین‌المللی است. با وجود اینکه پاکستان متحد آمریکا محسوب می‌شود، برای تحقق این پروژه بلندمدت با ایران با چالش‌های مهمی روبه‌رو است. این خط لوله که برای انتقال گاز طبیعی از ایران به پاکستان در نظر گرفته شده، برای سال‌ها با تاخیر و محدودیت‌های مالی مواجه بوده است.
در حالی که ایران بخش خود از پروژه را با یک خط لوله ۹۰۰کیلومتری تکمیل کرده، پیشرفت در سمت پاکستان همچنان متوقف شده است. با این حال، اظهارات وزیر پاکستان در فوریه ۲۰۲۴ حاکی از یک تغییر بالقوه است.
پیش‌بینی می‌شود که پروژه خط لوله گاز ایران-پاکستان، فراتر از پرداختن به نیازهای انرژی فوری پاکستان، به عنوان یک کاتالیزور برای فعالیت‌های اقتصادی، به ویژه در استان بلوچستان عمل کند. انتظار می‌رود صادرات گاز طبیعی اعتماد سرمایه‌گذاران را در صنایع محلی تقویت کند و به طور بالقوه منجر به توسعه اقتصادی منطقه شود. علاوه بر این، مجاورت جغرافیایی پروژه و مرز مشترک با ایران، گزینه‌ای مناسب برای حمل‌ونقل گاز است.
این پروژه همچنین مزایای اقتصادی قابل ‌توجهی برای ایران دارد. عرضه ثابت صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله، جریان درآمد قابل اعتمادی را برای اقتصاد ایران ایجاد خواهد کرد. علاوه بر این، این پروژه می‌تواند روابط دیپلماتیک قوی‌تر بین ایران و پاکستان را تقویت کند و به طور بالقوه به سایر کشورهای منطقه گسترش یابد. نکته قابل ‌توجه، تکمیل این خط لوله نفوذ استراتژیک ایران را در منطقه افزایش می‌دهد و این کشور را قادر می‌کند از ذخایر عظیم گاز طبیعی خود که دومین ذخایر بزرگ جهان پس از روسیه است، استفاده بهینه کند.با وجود منافع متقابل آشکار مرتبط با پروژه خط لوله، پیشرفت آن توسط موانع متعددی که عمدتا ناشی از مداخله ایالات متحده با مشکل مواجه شده است. تیرگی روابط طولانی‌مدت بین ایالات متحده و ایران، همراه با تحریم‌های اعمال شده توسط واشنگتن، به طور قابل ‌توجهی از ساخت خط لوله توسط پاکستان جلوگیری کرده است. با وجود این چالش‌ها ایران که از سال ۲۰۱۴، میلیون‌ها دلار برای توسعه پروژه سرمایه‌گذاری کرده، مهلت تکمیل پاکستان تا سپتامبر ۲۰۲۴ تمدید شد که گویای تعهد مستمر ایران به تحقق پروژه تاکید می‌کند.
پیگیری اخیر پاکستان برای معافیت از تحریم‌های ایالات متحده در مورد پروژه خط لوله گاز ایران-پاکستان، تاکیدی بر وضعیت مخاطره‌آمیز این کشور است. اسلام‌آباد به دنبال واردات گاز ایران و در عین حال اجتناب از اقدامات تنبیهی از سوی ایالات متحده است. این امر به دلیل احتمال جریمه‌های مالی قابل ‌توجه از سوی ایران، در صورتی که پاکستان از تعهدات قراردادی خود سرپیچی کند، پیچیده‌تر می‌شود. چشم‌انداز چنین مجازات‌هایی به وضعیت اقتصادی شکننده پاکستان می‌افزاید.دلیل مخالفت ایالات متحده با این پروژه همچنان محل مناقشه است. مفسران پاکستانی ماهیت ظاهرا متناقض سیاست ایالات متحده را با توجه به معافیت اعطا شده به هند برای خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه برجسته می‌کنند. این ناهماهنگی به گمانه زنی در مورد انگیزه‌های واقعی در پشت مخالفت ایالات متحده دامن می‌زند.
با وجود ابهامات، پاکستان اقدامات اولیه را برای پیشبرد این پروژه انجام داده است. اظهارات اخیر دولت در مورد ساخت یک بخش داخلی از خط لوله، به عنوان یک پوشش بالقوه در برابر اختلافات حقوقی آینده با ایران عمل می‌کند.
با توجه به آسیب‌پذیری اقتصادی پاکستان و نیاز حیاتی آن به گاز طبیعی، احتمالا ایالات متحده معافیت‌هایی را مشابه هند در نظر بگیرد. از سوی دیگر، ایالات متحده می‌تواند راه‌هایی برای جبران خسارت‌های اقتصادی پاکستان به دلیل تحریم‌ها بیابد. دولت آمریکا باید چالش‌های منحصربه‌فرد پاکستان را بپذیرد و نقش حیاتی پروژه خط لوله گاز ایران- پاکستان در تامین نیازهای انرژی مردم پاکستان را به رسمیت بشناسد.اکنون به نظر می‌رسد آغاز گفت‌وگوهای ایران و ایالات‌متحده که شواهد و ادعای کارشناسان گویای اتفاقات مثبت در آینده است، می‌تواند تاثیر مثبتی بر احیای خط لوله صلح داشته باشد. باید توجه داشت که کاهش تحریم‌های ایران، احتمالا درهای ورود شرکت‌های بزرگ غربی انرژی را باز و بستر سرمایه‌گذاری آنها را فراهم کند. در این‌ صورت می‌توان به افزایش تولید گاز و تقویت جریان صادرات امیدوار بود.
در مجموع، توافق احتمالی تهران و واشنگتن و اصرار اسلام‌آباد به واردات گاز ایران زمینه‌‍ساز همکاری دو کشور خواهد بود. به ویژه که تکمیل پروژه تاپی برای صادرات گاز ترکمنستان با موانع امنیتی و اقتصادی مواجه است، بنابراین بهترین گزینه برای اسلام‌آباد جهت تامین امنیت انرژی احیای خط لوله صلح خواهد بود.