بازگشت به نظام پولی و مالی جهان

با رسیدن به دوران یک سالگی برجام، نظام بانکی ارتباطات و اتصال‌های اولیه خود را پس از ۱۰ سال تحریم هم‌اکنون در شرایطی می‌بیند که توسعه این روابط بیش از بایسته‌های بین‌المللی به پالایش و بهبود روش‌ها و مقررات داخلی نیازمند است‌. برگزاری چند دور مذاکرات بانک مرکزی با همتایان خود در خارج از کشور نیز این نکته را بیش از پیش روشن کرده است که بانک‌های ایرانی برای برقراری ارتباطات مورد نیاز، به اجرای مقررات و استانداردهای جدید در زمینه تهیه صورت‌های مالی استاندارد، گزارشگری بین‌المللی و نظایر آن ملزمند و باید رویه‌های معمول خود را دگرگون کنند تا بتوانند در این عرصه پایدار بمانند‌.
در واقع بازگشت به نظام پولی و مالی جهان را می‌توان مهم‌ترین دستاورد برجام برای اقتصاد ایران برشمرد که با تسهیل انتقال پول، زمینه‌ساز توسعه سایر بخش‌ها مانند رشد صادرات نفتی و غیرنفتی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و خرید هواپیما شد‌. امروزه در دوران پسابرجام، بانک‌ها از توسعه روابط کارگزاری خود با بانک‌های خارجی، تلاش برای بازگشت روابط به شرایط پیش از تحریم‌ها با رعایت استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی، برقراری اتصالات سوئیفتی، رفع محدودیت و انسداد از حساب بانک‌های ایرانی در خارج از کشور و رایزنی برای جذب منابع مالی خارجی سخن می‌گویند‌.
گشایش اعتبارات و بروات اسنادی ارزی دیداری و مدت دار، صدور انواع ضمانتنامه‌های ارزی، خرید و فروش ارز و ارسال حواله‌های ارزی از فعالیت‌های مرسوم بانک‌ها در عصر پسابرجام بوده است‌.
آنگونه که معاون ارزی بانک مرکزی، اوایل آذرماه امسال اعلام کرد: در شرایط جدید و پس از رفع تحریم‌های ثانویه، انجام هرگونه عملیات بانکی شامل افتتاح حساب و نقل و انتقالات وجوه با ارز یورو و سایر ارزهای رایج غیر از دلار آمریکا بدون هیچگونه محدودیت و نگرانی بین بانک‌های ایرانی و بانک‌های کشورهای مختلف امکانپذیر شده است‌.
غلامعلی کامیاب اظهار کرد: با جلب اعتماد طرف‌های خارجی و به تبع آن ایجاد روابط کارگزاری، خلاء روابط بانکی گذشته تا ‌اندازه بسیار زیادی جبران شده است و اکنون بانک‌های ایران بیش از ۶۱۴ رابطه کارگزاری با ۲۳۰ بانک بین‌المللی ایجاد کرده‌اند‌. البته هنوز گسترده این ارتباطات بانکی به محدوده بانک‌های بزرگ بین‌المللی نرسیده است زیرا بیشتر این بانک‌ها یا هنوز از نسبت به فضای همکاری با ایران اطمینان کافی نیافته‌اند یا اینکه سهامداران آمریکایی دارند و مشمول تحریم‌های اولیه آمریکا می‌شوند‌.
معاون ارزی بانک ملی ایران نیز در همین راستا تاکید کرد: ارتباط با بانک‌ها و موسسه‌های بزرگ مالی جهان برای تامین مالی خارجی اهمیت دارد وگرنه کار نقل و انتقال پول از طریق کارگزاری با دیگر بانک‌ها قابل انجام است‌.
یکی از اصلی‌ترین گشایش‌های مالی برجام را می‌توان امکان استفاده از منابع مالی خارجی (فاینانس) برای اجرای طرح‌های عمرانی کشور ارزیابی کرد که برای دستیابی به موفقیت در این بخش نیاز است که ارتباط با بانک‌های بزرگ بین‌المللی بیش از پیش توسعه یابد‌. از این رو، بانک مرکزی رایزنی‌های خود را در این بخش کلید زده است زیرا طبق برنامه‌های اعلام شده ستاد اقتصاد مقاومتی، این بانک باید نسبت به جذب ۱۰ میلیارد دلار منابع خارجی برای طرح‌های عمرانی در داخل اقدام کند‌.
همچنین لغو تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل پس از اجرای برجام در کنار تصویب قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم در مجلس موجب شد گروه اقتصادی دولت رایزنی‌های پیشین برای خروج نام ایران از فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی را با قوت بیشتری دنبال کند‌. در تیرماه سال جاری بود که تلاش‌ها به ثمر نشست و این گروه برای مدت ۱۸ ماه نام ایران را از فهرست سیاه به حالت تعلیق درآورد؛ این کار موجب شد روند ارتباطات بانکی با نظام بین‌الملل سرعت گیرد و نگرانی طرف‌های مذاکره با ایران درباره ریسک پولشویی و تامین مالی تروریسم در معامله با ایران را از بین ببرد‌.
تسهیل نقل و انتقال ارز به‌ویژه برای دانشجویان یا بیماران ایرانی در خارج از کشور از مزیت‌های دیگر برجام است در دوران تحریم این کار از طریق صرافی‌ها انجام می‌پذیرفت اما اکنون بانک‌های ایرانی دوباره این امکان را برای هموطنان فراهم کرده‌اند که تا سقف دوهزار یورو ماهانه به هر نقطه جهان حواله ارزی داشته باشند‌.
با این کار نه فقط مردم از شبکه مطمئن بانکی برای نقل و انتقال مالی استفاده می‌کنند، بلکه کارمزد کمتری را نیز می‌پردازند‌.
گشایش شعبه‌های برون مرزی بانک‌های ایرانی و تبدیل آنها به یکی از کارگزاری‌های بانک‌های داخلی، دیگر دستاورد برجام بود که این کار از خردادماه امسال و با اتصال بانک بین‌المللی پرشیا در انگلیس به نظام پرداخت یورو از طریق بانک مرکزی آلمان آغاز شد‌. مردادماه امسال نیز شعبه فرانکفورت بانک سپه و آذرماه نیز ملی بانک پی‌. ال‌. سی PLC – (زیرشاخه بانک ملی ایران در لندن) به نظام پرداخت یورو «تارگت۲» متصل شدند‌.
شبکه سِپا مانند ساتنا و پایا عمل کرده و با بیش از ۵۸ هزار بانک و شعبه عضو در سطح اروپا، برای پرداخت‌های بین بانکی استفاده می‌شود مزیت این شبکه نسبت به نظام پرداخت یورو (تارگت) این است که به ارسال سوئیفت برای پرداخت به بانک مرکزی آلمان نیازی ندارد از این رو، شعبه فرانکفورت بانک سپه قادر می‌شود از تاریخ اعلام عضویت، همه پرداخت‌های عادی بین بانکی در سطح بانک‌ها و شعبه‌های عضو را به‌طور مستقیم و بدون دخالت سوئیفت ارسال یا دریافت کند‌.
همچنین یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که تحریم‌ها در نظام پولی و بانکی ایران ایجاد کرد، سلب امکان دسترسی به منابع ارزی بانک مرکزی بود و از این رو آزاد شدن حساب‌های بانک مرکزی و امکان دسترسی به این حساب‌ها دستاورد مهم برجام برای اقتصاد ایران به شمار می‌رود‌. البته تا پیش از توافق برجام و در جریان مذاکرات ایران با ۱+۵ امکان دسترسی به بخشی از منابع ارزی ایران فراهم شد اما اکنون به گفته رییس کل بانک مرکزی همه حساب‌های بانک مجموعه مالی در کشورهای مختلف آزاد است و محدودیتی در دسترسی‌ها وجود ندارد‌.
ممنوعیت معاملات بر پایه دلار با ایران به دلیل تحریم‌های اولیه آمریکا علیه کشورمان از موانع توسعه روابط بانکی پس از برجام بود که مهرماه گذشته اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا (اوفک) – OFAC به موسسه‌های مالی غیرآمریکایی به‌ویژه شرکت‌های وابسته به نهادهای مالی آمریکایی که در خارج از این کشور ثبت شده‌اند، اجازه داد با ایران معاملات دلاری داشته باشند‌.
بر این اساس تا زمانی که مبادلات با ایران وارد سیستم مالی آمریکا نشوند، آزاد است که با این رویکرد و به گفته حسین یعقوبی، مدیرکل امور بین‌الملل بانک مرکزی، تبدیل ارزهای غیردلاری به یورو برای کشور ما با سهولت بیشتری انجام می‌شود‌.
وی توضیح داد: برای اینکه بتوان ارزی چون «وون» کره‌جنوبی یا «یوآن» چین و حتی «ین» ژاپن را به ارز مورد نظر خود مانند یورو تبدیل کند، نیاز است ابتدا این ارزها با نرخ برابری دلار سنجیده شوند و بعد به ارز مورد نظر تبدیل شوند در گذشته به دلیل تحریم دلاری ایران، حتی برای یک لحظه انجام این تبدیل میسر نبود اما اکنون با گزارش خزانه‌داری آمریکا این امکان فراهم شده است‌.