بازگشت پوتین به دکترین امنیتی شوروی

محمدرضا ستاری- اخیرا کارشناسان اطلاعاتی در اروپا هشدار داده‌اند که این قاره در معرض تهدید فزاینده مجموعه‌ای از عملیات‌های روسیه قرار دارد؛ عملیات‌هایی که هدف اصلی آنها تغییر معادلات جنگ در اوکراین و ایجاد هزینه‌های فزاینده سیاسی و اقتصادی برای اروپاست. در این رابطه جوزف فیتساناکیس استاد مطالعات اطلاعات و امنیت ملی در دانشگاه کارولینای ساحلی به الجزیره توضیح می‌دهد: ما در حال مشاهده فعال شدن سیستماتیک سلول‌های اطلاعاتی و عملیاتی روسیه علیه غرب در سراسر جهان هستیم؛ امری که پس از جنگ جهانی دوم به این‌سو بی‌سابقه بوده است.
طبق گزارشی که به‌تازگی نشریه فایننشال‌تایمز منتشر کرده، اطلاعاتی در خصوص عملیات قریب‌الوقوع هیبریدی روسیه در آلمان، سوئد و بریتانیا از سوی سرویس‌های اطلاعاتی غربی به دست آمده است. همچنین اندیشکده انگلیسی چتم هاوس نیز گزارش داده که مسکو پیش از درگیری مستقیم با ناتو، تلاش می‌کند مجموعه‌ای از عملیات‌های مختلف را به منظور افزایش هزینه‌های سیاسی و اقتصادی اروپا انجام دهد.
کیر گیلز مشاور ارشد چتم ‌هاوس و نویسنده این مطلب به الجزیره می‌گوید: روس‌ها اهداف مختلف و بعضا پراکنده‌ای را دنبال می‌کنند به طوری که ابتدا به دنبال ایجاد دردسر برای غربی‌ها هستند و بعد منتظر می‌مانند که نتایج اقداماتشان را مشاهده و ارزیابی کنند. در واقع اقدامات روسیه به نفع آنهاست چراکه منجر به تقویتشان می‌شود. همین موضوع هم انگیزه‌ای می‌شود تا آنها به فعالیت‌های مخرب بیشتری علیه اروپا دست بزنند.
به عنوان نمونه در اواخر ماه گذشته میلادی دو پرواز هواپیمایی ملی فنلاند پس از آنکه اختلالات پارازیتی مانع از فرود آنها در دومین شهر استونی شد، روسیه را مقصر این کار دانسته و برای یافتن سیستم فرود جایگزین، پروازهای خود را به مدت یک ماه به تاخیر انداخت. به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند روس‌ها با چنین اقداماتی با یک تیر دو نشان را می‌زنند؛ یکی اینکه برای اروپایی‌ها دردسر و چالش ایجاد می‌کند و دوم اینکه با ایجاد اختلال در سیستم‌های هوانوردی، عملکرد پهپادهای تهاجمی اوکراین در خلال جنگ را نیز مختل می‌کنند.
در چنین شرایطی این موضوع هرچند که در ظاهر ممکن است برای امنیت اروپا هشداردهنده نباشد اما حداقل نشان می‌دهد که روسیه هیچ محدودیتی در برابر هرگونه اختلالی که قادر به انجام آن است احساس نمی‌کند به طوری که دانیلا ریچترووا مدرس ارشد مطالعات اطلاعاتی در بخش مطالعات جنگ کالج کینگ لندن به الجزیره می‌گوید: عوامل روسیه و نیروهای نیابتی آنها معمولا صنایع شبکه مانند کابل‌های برق، نیروگاه‌ها، خطوط لوله، حمل‌ونقل و مخابرات را هدف قرار می‌دهند؛ امری که بخش مهمی از دکترین روسیه در زمان اتحاد جماهیر شوروی را تشکیل می‌داد. همچنین استفاده از نیروهای نیابتی نیز در پیشبرد چنین راهبردی اهمیت زیادی دارد. به عنوان مثال ماه گذشته میلادی آلمانی‌ها دو فرد دو تابعیتی را به ظن کار گذاشتن مواد منفجره در تاسیسات نظامی آمریکا در ایالت بایرن دستگیر کردند. همچنین در حالی که بریتانیا نیز در سال‌جاری میلادی چندین نفر را به ظن مشابه دستگیر کرده، برآوردهای اطلاعاتی دستگاه‌های غربی نشان می‌دهد که این افراد از اعضای رسمی اداره اطلاعات ستاد کل روسیه (GRU) که وظیفه طراحی چنین عملیات‌هایی را دارد، نیستند.
رویارویی مستقیم غرب با GRU
طبق گزارشی که الجزیره منتشر کرده، ناتو در ماه جاری میلادی مدعی شده که GRU حملات سایبری مختلفی را علیه زیرساخت‌های حیاتی آلمان، جمهوری چک، لیتوانی، لهستان، اسلواکی و سوئد انجام داده است. یعنی کشورهایی که جزئی از متحدان اوکراین در جنگ کنونی محسوب می‌شوند.
در این میان هرچند که روس‌ها عموما درخصوص عملیات‌های مخفیانه خود اظهار‌نظری نمی‌کنند اما پوتین این هفته در سالگرد تاسیس سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) که وظیفه آن حفاظت از مرزهای این کشور است به اتهامات مطرح شده پاسخ داد و گفت: به واسطه تلاش‌های نیروهای امنیت مرزی، اقدامات متعددی برای نفوذ به خاک روسیه توسط مزدوران، خائنان و گروه‌های خرابکار خنثی شده است. پوتین سپس تصریح می‌کند این عملیات‌های تروریستی علیه روسیه، اشتباه محاسباتی دشمنان است و قطعا با یک پاسخ شدید مواجه خواهد شد. در همین رابطه کارشناسان معتقدند در راستای جنگ نیابتی که میان روسیه و غرب جریان دارد، کارزار عملیاتی روس‌ها معطوف به ایجاد اختلال زنجیره تامین نظامی غرب برای اوکراین است به طوری که یا جریان ارسال تسلیحات به اوکراین متوقف یا اینکه در مسیر نابود شود. به همین دلیل است که به گفته کارشناسان کشورهای خط مقدم جنگ یعنی لهستان و رومانی که از مرزهای آنها تمام تجهیزات جنگی وارد اوکراین می‌شود، در معرض خطر آشکاری هستند. البته غیر از این کشورها مناطق دیگری نیز وجود دارند که هدف عملیات‌های روسیه قرار می‌گیرند. نمونه بارز آن بندر الکساندروپلیس در یونان است که وزارت دفاع ایالات متحده آن را به عنوان «دسترسی استراتژیک» واشنگتن به متحد اوکراینی خود می‌داند.
مقابله روسیه و ناتو
در اوایل سال جاری میلادی یکسری از روسای نظامی ناتو علنا هشدار دادند که آخرین اطلاعات نشان می‌دهد که احتمال وقوع جنگ روسیه و ناتو در پنج تا هشت سال آینده بیشتر از آن چیزی است که قبلا تصور می‌شد و ارتش‌های اروپایی باید بر این اساس آماده شوند.
به همین دلیل است که دولت‌های اتحادیه اروپا از ژانویه قراردادهای بلندمدت با صنایع دفاعی را افزایش داده‌اند اما تامین امنیت در زیرساخت‌های گسترده دشوارتر است. در همین رابطه کریستین بوگر، استاد امنیت دریایی در دانشگاه کپنهاگ دانمارک معتقد است نمونه بارز این چنین مساله‌ای دریای شمال است. دریای شمال امروز یک محیط زیرساخت صنعتی متراکم است که در آن نقاط شکست متعددی وجود دارد. یعنی در این منطقه تنها خطوط لوله و کابل‌های ارتباطی و برقی نیستند که از کف کم عمیق دریای شمال می‌گذرند، بلکه برای نمونه اخیرا شاهد بودیم که یک کشتی تجاری چینی که تحت هدایت روسیه بوده با کشیدن لنگرهای خود در کف دریا، خط لوله گاز بالتیک را قطع کرده است. به گفته بوگر برای ایجاد اخلال در مناطق یاد شده به ادوات پیشرفته مانند زیردریایی‌ها نیاز نیست، بلکه می‌توانید عملیات را به وسیله لنگر کشتی‌ها یا حتی غواصان انجام دهید. در چنین شرایطی مشکل اینجاست که غربی‌ها هر‌چند به دنبال ایجاد سیستم‌های محافظتی بوده و قصد دارند با همکاری یکدیگر بر چنین چالش‌هایی غلبه کنند اما قضیه به این سادگی‌ها هم نیست چرا‌که برای ایجاد پروتکل‌های مشترک و اجرای قوانین، مشکلات حوزه قضایی گریبان‌گیر آنها خواهد شد. برای نمونه گروه فزاینده‌ای از کارشناسان حقوقی می‌گویند اروپا ممکن است ۲۱۰ میلیارد یورو (۲۲۸ میلیارد دلار) از دارایی‌های بانک مرکزی روسیه در اختیار اتحادیه اروپا را مصادره کند. امانوئل ماکرون رییس‌جمهوری فرانسه احتمال اعزام نیروهای ناتو به پشت سر اوکراین را مطرح کرده است اما کشورهای اسکاندیناوی و بالتیک که ترس از حمله روسیه دارند، اقتصاد خود را در شرایط جنگی قرار داده و آلمان خود را قادر به غلبه بر محدودیت‌های قانونی برای صرف هزینه بیشتر در ارتش نمی‌بیند. به همین دلیل گیلز معتقد است تمامی این عوامل به روسیه اجازه می‌دهد تا عملیات‌های مخفی و آشکار خود را بر ضربه زدن به منافع اروپایی‌ها پیگیری کند.