بازی سود و زیان

احسان کشاورز- در سال‌های اخیر صندوق‌های اهرمی به یکی از ابزارهای جذاب برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و ریسک‌پذیر در بازار سرمایه ایران تبدیل شده‌اند. این صندوق‌ها که با استفاده از اهرم مالی امکان کسب بازدهی بالاتر را فراهم می‌کنند، همواره مورد توجه معامله‌گران جسور قرار گرفته‌اند اما آیا بازدهی چشمگیر این صندوق‌ها در برخی دوره‌ها توجیه‌پذیر است؟ و مهم‌تر از آن، آیا ریسک‌های پنهان آنها از نگاه سرمایه‌گذاران دور مانده است؟در این گزارش، عملکرد چندین صندوق اهرمی را در بازه‌های زمانی مختلف مورد بررسی قرار می‌دهیم و معیارهای کلیدی مانند ارزش خالص دارایی (NAV)، بازدهی تابلو، نوسانات و ریسک‌های مترتب بر آنها را تحلیل می‌کنیم. بررسی داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که این صندوق‌ها بسته به شرایط بازار، عملکردهای متنوعی داشته‌اند. در برخی دوره‌ها، جهش‌های بازدهی این صندوق‌ها خیره‌کننده بوده در حالی که در مواقعی دیگر، افت‌های شدید سرمایه‌گذاران را متحمل زیان‌های قابل‌توجهی کرده است. سوال اساسی این است که آیا عملکرد این صندوق‌ها تابعی از مدیریت حرفه‌ای و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری آنهاست یا بیشتر از شرایط کلان اقتصادی و نوسانات شاخص کل تاثیر می‌پذیرد؟ علاوه‌بر این، ارزیابی تفاوت بازدهی صندوق‌های اهرمی با سایر ابزارهای مالی موجود در بازار نشان می‌دهد که انتخاب این صندوق‌ها نیاز به شناخت دقیق از ویژگی‌های آنها دارد. این گزارش با بررسی عملکرد صندوق‌های اهرمی در چندین دوره زمانی، به دنبال شفاف‌سازی نقاط قوت و ضعف آنهاست تا سرمایه‌گذاران بتوانند تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری داشته باشند. آیا صندوق‌های اهرمی می‌توانند در آینده همچنان گزینه‌ای جذاب باشند یا صرفا ابزاری پرریسک برای نوسان‌گیران باقی خواهند ماند؟
صندوق‌های اهرمی؛ ابزارهای جذاب اما پرریسک
صندوق‌های اهرمی یکی از ابزارهای پیشرفته بازار سرمایه به شمار می‌روند که امکان کسب بازدهی بالاتر را از طریق افزایش اعتبار مالی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. این صندوق‌ها براساس مکانیسم اهرم مالی طراحی شده‌اند، به این معنا که سرمایه‌گذاران واحدهای عادی با کمک اعتباردهی واحدهای ممتاز، قدرت خرید بیشتری نسبت به سرمایه اولیه خود دارند. این ساختار باعث می‌شود که بازدهی سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها چند برابر شود اما همزمان، ریسک زیان نیز افزایش یابد. در صندوق‌های اهرمی، واحدهای ممتاز که معمولا در اختیار سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و حقوقی قرار دارد، نقش مدیریت ریسک و تامین مالی واحدهای عادی را برعهده دارند. در واقع، دارندگان واحدهای ممتاز سود تضمین‌شده‌تری دارند در حالی که دارندگان واحدهای عادی می‌توانند با سود یا زیان بالاتری مواجه شوند. بررسی عملکرد این صندوق‌ها نشان می‌دهد که آنها در شرایط رونق بازار، پتانسیل بازدهی بالایی دارند اما در دوره‌های رکود، سرمایه‌گذاران عادی با زیان‌های قابل‌توجهی مواجه می‌شوند. برای مثال، بررسی داده‌های اسفند ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که برخی صندوق‌های اهرمی مانند «شتاب» و «توان»، در یک ماه اخیر افتی قابل‌توجه در ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) تجربه کرده‌اند که ناشی از نوسانات شدید بازار بوده بنابراین سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها نیازمند شناخت دقیق مکانیسم عملکرد آنها و تحلیل شاخص‌های مرتبط است.
اهمیت صندوق‌های اهرمی در توسعه بازار سرمایه
نقش صندوق‌های اهرمی در بازار سرمایه، فراتر از یک ابزار سرمایه‌گذاری پرریسک است. این صندوق‌ها به‌عنوان یک سازوکار تقویت نقدشوندگی و افزایش کارایی بازار سرمایه عمل می‌کنند. در بورس‌های پیشرفته، ابزارهای مبتنی بر اهرم مالی، فرصتی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کنند تا بتوانند با میزان سرمایه کمتر، در مقیاس‌های بزرگ‌تر معامله کنند. این ویژگی باعث می‌شود که گردش نقدینگی در بازار افزایش یابد و سرمایه‌گذاران بیشتری جذب این بازار شوند. با این ‌حال، بررسی عملکرد صندوق‌های اهرمی در بازار ایران نشان می‌دهد که این صندوق‌ها بیش از هر چیز، تحت تاثیر روند کلی بازار قرار دارند. در شرایط صعودی، این صندوق‌ها به دلیل ساختار اهرمی خود، بازدهی بیشتری نسبت به سایر ابزارهای مالی مانند صندوق‌های سهامی و مختلط دارند اما در روندهای نزولی، به دلیل اثر چندبرابری زیان ناشی از اهرم مالی، کاهش ارزش بیشتری را تجربه می‌کنند. برای مثال، داده‌های اخیر نشان می‌دهد که در یک ماه گذشته، صندوق «جهش» با افت 68/‏10‌درصدی NAV، یکی از بیشترین کاهش‌ها را در میان صندوق‌های اهرمی ثبت کرده است. این در حالی است که برخی صندوق‌های سهامی در همین بازه زمانی، کاهش کمتری را تجربه کرده‌اند بنابراین تحلیل و مقایسه عملکرد این صندوق‌ها با سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری برای اتخاذ تصمیم‌های هوشمندانه ضروری است.
بررسی عملکرد صندوق‌های اهرمی از لحاظ NAV و بازدهی تابلو در چند دوره
عملکرد صندوق‌های اهرمی در بازه‌های زمانی مختلف، وابستگی زیادی به شرایط بازار و میزان ورود و خروج نقدینگی دارد. این صندوق‌ها به دلیل ضریب اهرمی بالا، نوسانات بیشتری را تجربه می‌کنند و در دوره‌های صعودی، سود بیشتری را نسبت به سایر ابزارهای مالی ارائه می‌دهند اما در شرایط نزولی، افت NAVآنها بیشتر از صندوق‌های غیراهرمی است. بررسی داده‌های اخیر نشان می‌دهد که در یک ماه گذشته، صندوق جهش با افت 68/‏10‌درصدی NAV، یکی از بیشترین کاهش‌ها را در میان صندوق‌های اهرمی ثبت کرده است. در مقابل صندوق موج کمترین افت NAV را در این بازه داشته و تنها 74/‏4‌درصد کاهش یافته است. در بازه سه‌ماهه، صندوق شتاب با کاهش 77/‏1‌درصدی NAV، نسبت به سایر صندوق‌ها وضعیت پایدارتری را تجربه کرده در حالی که صندوق بیدار افتی معادل 81/‏4‌درصد را ثبت کرده است. با این حال، در بازه‌های شش‌ماهه، وضعیت این صندوق‌ها متفاوت بوده است. صندوق موج با رشد 67/‏84درصدی، بهترین عملکرد را در این بازه ثبت کرده در حالی که صندوق جهش و شتاب نیز به ترتیب 73/‏38‌درصد و 06/‏49‌درصد افزایش NAV داشته‌اند. این داده‌ها نشان می‌دهند که صندوق‌های اهرمی در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت، افت بیشتری را تجربه می‌کنند اما در دوره‌های بلندمدت عملکرد بهتری دارند.
عملکرد کوتاه‌مدت؛ نوسانات هفتگی و ماهانه
نوسانات کوتاه‌مدت یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش عملکرد صندوق‌های اهرمی است چراکه این صندوق‌ها به دلیل ساختار خاص خود، واکنش سریع‌تری به تحولات بازار نشان می‌دهند. بررسی داده‌های اسفند۱۴۰۳ نشان می‌دهد که اکثر صندوق‌های اهرمی در یک ماه اخیر با کاهش ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) مواجه بوده‌اند. به‌عنوان نمونه صندوق «جهش» طی یک هفته اخیر 38/‏6‌درصد و در یک ماه گذشته 68/‏10‌درصد افت داشته است. این میزان کاهش، نشان‌دهنده تاثیر نوسانات بازار و فشار فروش سرمایه‌گذاران حقیقی بر این صندوق است. مقایسه این داده‌ها با سایر صندوق‌های اهرمی نشان می‌دهد که وضعیت «جهش» مشابه «شتاب» بوده زیرا این صندوق نیز در همین دوره، کاهش NAV را تجربه کرده است. در مقابل، برخی صندوق‌ها مانند «موج» در بازه سه‌ماهه اخیر رشد نسبی داشته‌اند. بررسی بازدهی این صندوق نشان می‌دهد که اگرچه در کوتاه‌مدت با افت‌های مقطعی مواجه بوده اما در بازه‌های زمانی طولانی‌تر توانسته سوددهی قابل‌توجهی داشته باشد. به همین دلیل سرمایه‌گذاران باید عملکرد کوتاه‌مدت را در کنار روندهای میان‌مدت و بلندمدت تحلیل کنند چراکه تصمیم‌گیری صرف برمبنای تغییرات هفتگی و ماهانه ممکن است باعث واکنش‌های هیجانی و زیان‌های احتمالی شود. داده‌های موجود نشان می‌دهد که برخی صندوق‌های اهرمی مانند «نارنج اهرم» و «توان» به دلیل قدرت خرید پایین‌تر حقیقی و کاهش ورود نقدینگی، افت‌های شدیدتری را تجربه کرده‌اند بنابراین بررسی عوامل موثر بر بازدهی کوتاه‌مدت صندوق‌ها، ازجمله میزان نقدینگی ورودی، نسبت ارزش خالص دارایی به قیمت تابلو و میزان عرضه و تقاضای واحدهای صندوق، از اهمیت بالایی برخوردار است.
عملکرد میان‌مدت و بلندمدت؛ بازدهی فصلی و سالانه
در حالی که تحلیل نوسانات کوتاه‌مدت برای معامله‌گران روزانه اهمیت زیادی دارد اما برای سرمایه‌گذاران با دیدگاه بلندمدت، بررسی عملکرد فصلی و سالانه صندوق‌های اهرمی ضروری است. داده‌های اسفند۱۴۰۳ نشان می‌دهد که صندوق «اهرم» در شش‌ماهه اخیر 62/44‌درصد بازدهی مثبت داشته در حالی که صندوق «شتاب» در همین بازه زمانی 06/‏49‌درصد رشد کرده است. این میزان رشد در مقایسه با سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری، مانند صندوق‌های سهامی یا مختلط، نشان‌دهنده برتری نسبی صندوق‌های اهرمی در دوره‌های صعودی بازار اس. اما باید توجه داشت که در شرایط رکود، زیان این صندوق‌ها نیز چندین برابر خواهد بود زیرا ضریب اهرمی آنها باعث تقویت نوسانات می‌شود. بررسی عملکرد یک‌ساله نشان می‌دهد که «موج» با بازدهی 20/‏64‌درصدی و «جهش» با 73/‏38درصدی، عملکرد قابل‌توجهی داشته‌اند در حالی که برخی صندوق‌های دیگر مانند «نارنج اهرم» بازدهی کمتری را ثبت کرده‌اند. این تفاوت عملکرد نشان می‌دهد که انتخاب صندوق مناسب در بلندمدت، به میزان مدیریت ریسک صندوق، ترکیب دارایی‌ها و میزان سرمایه ورودی بستگی دارد. مقایسه داده‌های تاریخی صندوق‌ها با شاخص کل بورس نشان می‌دهد که در بازه‌های زمانی صعودی، صندوق‌های اهرمی بازدهی بیشتری نسبت‌به میانگین بازار کسب می‌کنند اما در دوره‌های نزولی، افت بیشتری را متحمل می‌شوند. این مساله ضرورت تحلیل دوره‌های زمانی مختلف را برای سرمایه‌گذاران دوچندان می‌کند.
تفاوت‌های کلیدی بین صندوق‌های برتر بازار
مقایسه عملکرد صندوق‌های اهرمی در بازه‌های زمانی مختلف نشان می‌دهد که برخی از این صندوق‌ها باوجود افت‌های مقطعی، در بلندمدت بازدهی بهتری داشته‌اند. داده‌های موجود نشان می‌دهد که صندوق‌های «اهرم»، «شتاب» و «موج» در میان بهترین صندوق‌های اهرمی از نظر بازدهی قرار دارند. برای مثال، صندوق «اهرم» طی شش‌ماهه اخیر 62/‏44‌درصد بازدهی داشته است که در مقایسه با سایر صندوق‌ها عملکردی مطلوب محسوب می‌شود. در مقابل، برخی صندوق‌ها مانند «نارنج اهرم» و «توان» به دلیل کاهش ورود نقدینگی و افت ارزش خالص دارایی، کمتر از ارزش ذاتی خود معامله می‌شوند. این مساله نشان می‌دهد که علاوه بر میزان بازدهی، ورود نقدینگی حقیقی و میزان معاملات انجام‌شده بر روند قیمت این صندوق‌ها تاثیر مستقیم دارد. بررسی داده‌های اسفند۱۴۰۳ نشان می‌دهد که «شتاب» با قدرت خرید حقیقی 25/‏40 و «توان» با 86/‏33 در بین صندوق‌هایی با بیشترین حمایت سرمایه‌گذاران حقیقی قرار دارند. این موضوع بیانگر تمایل بیشتر معامله‌گران به خرید این صندوق‌ها و انتظار آنها برای رشد قیمت در آینده است. در مقابل، برخی صندوق‌ها مانند «بیدار» با افت کوتاه‌مدت مواجه بوده‌اند اما در بازه‌های بلندمدت بازدهی بهتری داشته‌اند. این مساله نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران نباید تنها به عملکرد کوتاه‌مدت توجه کنند بلکه بررسی روندهای بلندمدت برای تصمیم‌گیری بهتر ضروری است.
بررسی انواع ضرایب اهرمی در صندوق‌های مختلف
یکی از مهم‌ترین معیارهای بررسی صندوق‌های اهرمی، میزان ضریب اهرمی آنهاست که تاثیر مستقیمی بر ریسک و بازدهی سرمایه‌گذاران دارد. ضرایب اهرمی شامل ضریب اهرمی کلاسیک (نسبت سرمایه واحدهای ممتاز به واحدهای عادی)، ضریب اهرمی بالقوه (حداکثر اهرمی که صندوق می‌تواند اعمال کند) و ضریب اهرمی واقعی (اهرم عملیاتی صندوق) هستند. بررسی داده‌های اخیر نشان می‌دهد که صندوق جهش دارای بالاترین ضریب اهرمی کلاسیک (84/‏2) بوده که نشان‌دهنده بالاترین ریسک و پتانسیل سود است. پس از آن، صندوق موج با 56/‏2 و نارنج اهرم با 52/‏2 در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. از طرف دیگر، صندوق شتاب با ضریب 06/‏2 و توان با 93/‏1 دارای کمترین میزان ضریب اهرمی هستند که نشان‌دهنده نوسانات کمتر آنها نسبت‌به سایر صندوق‌های اهرمی است. این تفاوت در ضرایب اهرمی باعث می‌شود که برخی صندوق‌ها در شرایط نزولی بازار، افت بیشتری را تجربه کنند. برای مثال، صندوق‌های با اهرم بالاتر مانند جهش و موج در دوران رشد بازار، بازدهی بیشتری دارند اما در دوران افت، کاهش ارزش بیشتری را تجربه می‌کنند بنابراین سرمایه‌گذاران باید هنگام انتخاب صندوق مناسب، میزان ضریب اهرمی را نیز مدنظر قرار دهند.
بررسی حباب‌های قیمتی و اختلاف NAV با قیمت تابلو
یکی از چالش‌های اصلی در معاملات صندوق‌های اهرمی، وجود حباب‌های مثبت و منفی در قیمت آنهاست که ناشی از اختلاف بین NAV و قیمت تابلو است. در برخی موارد، این صندوق‌ها با تخفیف معامله می‌شوند (حباب منفی)، یعنی قیمت بازار کمتر از NAV واقعی آنهاست. از سوی دیگر، برخی صندوق‌ها نیز با حباب مثبت معامله می‌شوند که نشان‌دهنده خوش‌بینی بیش از حد سرمایه‌گذاران نسبت به آینده آنهاست. بررسی داده‌های اخیر نشان می‌دهد که صندوق شتاب با حباب منفی 3/‏5 ‌درصدی بیشترین فاصله را با NAV خود دارد در حالی که صندوق موج با حباب منفی 1/‏1‌درصدی کمترین میزان اختلاف را ثبت کرده است. این داده‌ها نشان می‌دهند که در شرایط فعلی بازار، سرمایه‌گذاران نسبت به برخی صندوق‌های اهرمی تردید بیشتری دارند. صندوق نارنج اهرم نیز با حباب 9/‏3-‌درصدی در وضعیت مشابهی قرار دارد. این اختلاف نشان می‌دهد که برخی صندوق‌ها به دلیل نقدشوندگی پایین‌تر یا عدم اطمینان سرمایه‌گذاران، پایین‌تر از ارزش ذاتی خود معامله می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، صندوق توان نیز با اختلاف 3/‏4-‌درصدی از NAV خود، نشان‌دهنده تخفیف در قیمت تابلو نسبت به ارزش واقعی است. این موضوع می‌تواند برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال خرید در قیمت‌های مناسب هستند، یک فرصت باشد.
مقایسه بازدهی تابلو و تاثیر ورود و خروج نقدینگی
علاوه بر بررسی NAV، بازدهی تابلو نیز شاخص مهمی در تحلیل عملکرد صندوق‌های اهرمی محسوب می‌شود. بررسی داده‌های اخیر نشان می‌دهد که صندوق اهرم طی شش ماه گذشته 62/‏44‌درصد بازدهی مثبت داشته که آن را در میان صندوق‌های پربازده قرار می‌دهد. صندوق شتاب نیز در همین دوره، بازدهی 06/‏49‌درصدی را ثبت کرده که نشان‌دهنده عملکرد بهتر آن در بازه‌های میان‌مدت است اما در مقابل، برخی صندوق‌ها مانند نارنج اهرم در یک ماه اخیر 35/5‌درصد افت داشته‌اند که نشان‌دهنده تاثیر نوسانات بازار بر این صندوق‌هاست. یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر بازدهی این صندوق‌ها، قدرت خرید حقیقی و ورود و خروج نقدینگی است. بررسی داده‌های معاملاتی نشان می‌دهد که صندوق موج با قدرت خرید حقیقی 00/‏59 و صندوق شتاب با 25/‏40 در میان صندوق‌هایی با بیشترین حمایت سرمایه‌گذاران حقیقی قرار دارند. در مقابل، صندوق بیدار و توان با قدرت خرید پایین‌تر، نقدینگی کمتری را جذب کرده‌اند. این داده‌ها نشان می‌دهند که ورود و خروج نقدینگی می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر عملکرد این صندوق‌ها داشته باشد زیرا در دوره‌های صعودی بازار، صندوق‌هایی که ورود نقدینگی بیشتری دارند، بازدهی بالاتری نیز ثبت می‌کنند.
چشم‌انداز آینده
صندوق‌های اهرمی، به‌عنوان یکی از ابزارهای پیشرفته بازار سرمایه، همواره موردتوجه سرمایه‌گذاران جسور و ریسک‌پذیر بوده‌اند. این صندوق‌ها به دلیل استفاده از اهرم مالی، پتانسیل بازدهی بسیار بالاتری نسبت به سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری دارند اما در عین حال، زیان‌های سنگین‌تری نیز متحمل می‌شوند. بررسی داده‌های اخیر نشان می‌دهد که در دوره‌های صعودی بازار، این صندوق‌ها به دلیل ساختار خاص خود، سودآوری بیشتری نسبت به سایر ابزارهای مالی دارند. برای مثال، در شش‌ماهه اخیر، صندوق‌های «شتاب» و «موج» به ترتیب 06/‏49‌درصد و 20/‏64‌درصد رشد داشته‌اند که نشان‌دهنده جذابیت این ابزارها در شرایط صعودی بازار است. بااین‌حال، همین صندوق‌ها در دوره‌های نزولی، افت بیشتری را نیز تجربه کرده‌اند که نشان‌دهنده ریسک بالای سرمایه‌گذاری در آنهاست. در واقع، نوسانات این صندوق‌ها به دلیل استفاده از اهرم مالی، نسبت به بازار شدیدتر است و این موضوع هم می‌تواند یک فرصت و هم یک تهدید برای سرمایه‌گذاران باشد.
تحلیل عملکرد صندوق‌های اهرمی در بازه‌های زمانی مختلف نشان می‌دهد که این ابزارها در بلندمدت، زمانی که بازار در یک روند صعودی قرار دارد، می‌توانند سوددهی بالایی داشته باشند اما در کوتاه‌مدت، رفتار آنها به‌شدت وابسته به ورود و خروج نقدینگی و تصمیمات سرمایه‌گذاران است. به همین دلیل، افرادی که قصد سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها را دارند، باید علاوه بر تحلیل‌های تکنیکال و بنیادی، روند کلی اقتصاد و سیاست‌های مالی را نیز در نظر بگیرند. عواملی همچون تغییرات نرخ بهره، سیاست‌های پولی، وضعیت بازارهای جهانی و حتی تحولات سیاسی، همگی می‌توانند مستقیما بر عملکرد این صندوق‌ها اثرگذار باشند.
با توجه به نوسانات بالا و پتانسیل سوددهی صندوق‌های اهرمی، این سوال مطرح می‌شود که آیا این ابزارهای مالی همچنان گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری در سال آینده خواهند بود؟ پاسخ به این پرسش، تا حد زیادی به جهت‌گیری بازار و رفتار سرمایه‌گذاران بستگی دارد. اگر بازار سرمایه در مسیر صعودی قرار گیرد و سیاست‌های اقتصادی از افزایش نقدینگی حمایت کند، این صندوق‌ها همچنان می‌توانند جذابیت خود را حفظ کنند اما اگر شرایط اقتصادی به سمت رکود یا سیاست‌های انقباضی حرکت کند، این صندوق‌ها احتمالا با چالش‌های بیشتری مواجه خواهند شد بنابراین، سرمایه‌گذاران باید پیش از ورود به این صندوق‌ها، همه این عوامل را به‌دقت بررسی کرده و براساس استراتژی سرمایه‌گذاری خود تصمیم بگیرند.