باز شدن پای ناترازی‌ها به راه‌آهن

بازار- به‌نظر می‌رسد پای ناترازی‌ها بعد از انرژی به سایر بخش‌های کشور به ویژه حمل‌ونقل نیز باز شده که البته ریشه این مشکلات را باید در بازه زمانی 20سال اخیر جست‌وجو کرد.
ماجرای کمبود بلیت‌های نوروزی به یکی از خبرهای داغ روزهای اخیر تبدیل شده است. بسیاری از پایگاه‌های خبری کمبود بلیت را ناشی از سوء‌مدیریت شرکت راه‌آهن و شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی تابعه آن دانستند. به‌عنوان مثال، خبرگزاری فارس روز 6اسفند به نقل از یک کارشناس حمل‌ونقل نوشت: «عدم دسترسی مسافران به بلیت راه‌آهن، علاوه‌بر آنکه هدف کلان دولت برای کاهش ترافیک جاده‌ها و مصرف سوخت را محقق نمی‌کند و مردم را به دردسر می‌اندازد، به روشی غیرمستقیم مسافران را به ورطه حمل‌ونقل جاده‌ای و خطرات ناشی از آن سوق می‌دهد… وی تصریح کرد: این موضوع در صورتی رخ داده است که در اسناد بالادستی کشور از جمله برنامه هفتم توسعه، دولت به سهم ۳۰‌درصدی راه‌آهن از انتقال مسافران مکلف شده که با روند مذکور بعید است به این هدف جامه عمل پوشانده شود.»
جبارعلی ذاکری مدیرعامل شرکت راه‌آهن روز ۱۵اسفند طی سخنانی اعلام کرد: «در پیش‌فروش بلیت قطارهای‌های نوروزی ۳۲‌میلیون تقاضا داشتیم که از این تعداد 2/‏2‌میلیون نفر موفق به خرید بلیت شدند.» او اگرچه مداخله بات‌ها در خرید بلیت را دلیل اتمام سریع موجودی آنها برای متقاضیان اعلام کرد اما به احتمال زیاد، شرکت‌های حمل‌ونقلی ریلی نیز حتی در صورت عدم وجود بات‌های خرید آنلاین، توان تامین این میزان بلیت را نداشتند.
اکنون این سوال مطرح است که چرا با وجود یک قرن فعالیت راه‌آهن در ایران و برخورداری از وسیع‌ترین شبکه ریلی خاورمیانه برای چندین دهه (که این رکورد نیز در حال شکسته‌شدن توسط کشورهای همسایه است) همچنان برای تامین بلیت ایام پیک سال با مشکل مواجه هستیم؟
اذعان وزیر به کمبود ناوگان ریلی
فرزانه صادق، وزیر راه‌وشهرسازی دولت چهاردهم در جریان برگزاری نخستین نشست خبری خود در ۱۵اسفندماه با اشاره به فعالیت‌های انجام‌شده طی ماه‌های گذشته گفت: وزارت راه‌وشهرسازی طی این ایام، تابع قوانین بالادست از جمله قانون اساسی، برنامه‌های توسعه و قوانین و مقررات سازمان برنامه و بودجه بوده و ماموریت‌های خود را پیگیری کرده است.
وزیر راه‌وشهرسازی با اشاره به وجود ناترازی در بخش ناوگان ریلی، اظهار کرد: بررسی راه‌ها و روش‌هایی که در لکوموتیو و ناوگان ریلی مسافری و باری وجود دارد، از جمله اقداماتی بود که جهت رفع ناترازی‌ها و شتاب در توسعه ناوگان ریلی، در دستور کار دولت طی شش‌ماه گذشته قرار گرفت.
مشکل تامین ناوگان ریلی چیست؟
نگاهی به اظهارات وزیر راه‌وشهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن نشان می‌دهد که موضوع ناترازی در ناوگان ریلی به مساله‌ای پیچیده تبدیل شده است. این مساله البته مشکلی ریشه‌دار بوده که طی سال‌های اخیر، نه‌تنها شرکت راه‌آهن بلکه سایر زیرمجموعه‌های حمل‌ونقلی وزارت راه‌وشهرسازی یعنی کشتیرانی، راهداری و هواپیمایی نیز دست‌کم طی 20سال گذشته به شدت با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
در بخش ریلی باید گفت که فناوری تولید لکوموتیو به‌عنوان قلب تپنده راه‌آهن در دست کشورهایی چون آمریکا، آلمان، فرانسه، سوییس، ژاپن و نهایتا چین بوده که طی سال‌های اخیر با وجود رایزنی‌های متعدد با کشورهای یادشده، تحریم‌های اقتصادی شکل‌گرفته علیه کشورمان امکان خرید ناوگان را با مشکل مواجه ساخته است. علاوه‌بر اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا که شرکای اقتصادی ایالات‌متحده حتی چین نیز خود را از ترس ایجاد تنش با واشنگتن، ملزم به تبعیت از آن می‌دانند، مساله عدم ارتباط بانک‌های ایرانی و خارجی از طریق سوئیفت نیز امکان انتقال پول از ایران را با مشکلاتی جدی مواجه ساخته است.
در چنین شرایطی، نه‌تنها هرگونه اقدام برای خرید ناوگان ریلی با مشکل مواجه می‌شود بلکه تامین قطعات ناوگان فعلی نیز، راه‌آهن و شرکت‌های تابعه آن را با مشکل مواجه ساخته است. طرح‌های جایگزین خرید ناوگان مانند تهاتر از محل درآمدهای نفتی یا تلاش برای تولید لکوموتیو ملی نیز که در دولت شهید رییسی مورد پیگیری قرار گرفت، مشکلات مربوط به تامین ناوگان راه‌آهن را برطرف نساخته و ناترازی در ناوگان همچنان ادامه یافت.
این نکته را نیز باید در نظر داشت که تمامی زیرمجموعه‌های حمل‌ونقلی وزارت راه‌وشهرسازی تنها بهره‌بردار به‌حساب می‌آیند. در خصوص راه‌آهن نیز باید گفت که ناوگان ریلی و زیرساخت باید در اختیار این شرکت قرار گیرد تا مورد بهره‌برداری واقع شوند. در حقیقت، شرکت راه‌آهن تنها نقش مدیریت شبکه ریلی و نظارت بر فعالیت شرکت‌های ریلی را به‌عنوان تکلیف قانونی برعهده دارد.
ضرر بزرگ حمل‌ونقل کشور از تحریم‌ها
تحریم‌های اقتصادی نه‌تنها مشکلاتی چون ناترازی در ناوگان حمل‌ونقل را طی سال‌های اخیر در پی داشته بلکه فرصت‌های بزرگی را نیز از کشورمان سلب کرده است. به عنوان مثال، راه‌آهن قزاقستان به‌تازگی با امضای قراردادی با آلستوم که یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان ناوگان ریلی در جهان محسوب می‌شود، خط تولید این شرکت را در آستانه راه‌اندازی کرده است. آلستوم قرار است از این خط تولید برای عرضه محصولات خود به مشتریان منطقه‌ای نیز استفاده کند که سود بزرگی را به جیب راه‌آهن قزاقستان سرازیر خواهد کرد.