باستان‌شناسان به‌دنبال شناخت لایه زیرین مسجد جامع ارومیه

کیومرث حاجی‌محمدی سرپرست هیات باستان‌شناسی در نشست «گزارش به همکار» که به همت پژوهشکده باستان شناسی در محل پژوهشگاه برگزار شد گفت: باستان‌شناسان به‌دنبال شناخت لایه زیرین مسجد جامع ارومیه هستند.
او پاسخ به پرسش‌هایی نظیر چگونگی توالی لایه‌‌های زیرین گنبدخانه براساس منابع تاریخی و مکتوب و همچنین امکان به‌دست آوردن بقایا و شواهدی از بناهای دوران پیش از اسلام در زیر مسجد جامع را از دلایل گمانه‌زنی به منظور شناخت لایه زیرین مسجد جامع ارومیه اعلام کرد‌‌.
او با توجه به تاریخ بنای مسجد جامع ارومیه و کاربری آن و احتمال تعیین توالی در لایه‌های زیرین را فرضیه نخست اجرای طرح اعلام کرد و افزود: «فرضیه دوم این بود که با بهره‌گیری از منابع تاریخی و مکتوب و همچنین داده‌‌های باستان‌شناختی، احتمالا بتوان به وجود ساختارهای پیش از بنای مسجد جامع در زیر بنای اصلی مسجد (گنبدخانه) پی برد‌.»
این باستان‌شناس کاوش و مطالعه لایه‌ها و ساختارهای محتمل زیرین بنای اصلی مسجد جامع، پدیدارسازی کف‌های زیرین و قدیمی‌تر بنا و مطالعه و شناخت کارکردهای احتمالی بنا قبل از دوران اسلامی را از اهداف گمانه‌زنی مسجد جامع ارومیه اعلام کرد‌‌.
او در ادامه به بیان مواردی در خصوص مسجد جامع ارومیه، شناخت و اهمیت آن و تاریخچه بنا در دوره‌های سلجوقی، ایلخانی تا صفویه، زندیه و احتمالا قاجاریه پرداخت‌.
حاجی‌محمدی با اشاره به برآیند کاوش گفت: «کف فضای گنبدخانه مسجد جامع ارومیه با متوسط ابعاد ۷۰/۱۰×۷۰/۱۰ متر سطح وسیعی را در بر می‌‌گیرد که در صورت امکان کاوش در آن می‌توان به نتایج حائز اهمیتی دست یافت‌.»
او افزود: «اما دخل و تصرفات صورت گرفته در فضا مانند حفر پناهگاه (جان‌پناه)، ایجاد سکو و مصطبه و‌.‌.‌. از گستردگی فضا کاسته و بخش محدودی از آن را در دسترس قرار می‌‌دهد‌.»
حاجی‌محمدی با اشاره به این نکته که در شرایط کاوش کنونی فضایی به وسعت ۳×۳ متر در زیر گنبد و کف بنای گنبد خانه به وجود آمد‌، به بیان شرح لایه‌ها و ساختارهای فرهنگی از بالا به پایین پرداخت و گفت: «کف آجر فرش با به‌کارگیری دو نوع آجر مربع و مستطیل که احتمالا در دوره پهلوی ایجاد شده و در زیر کف آجر فرش حجم متوسطی از قلوه‌سنگ در ابعاد وجود دارد که متوسط (گِراول) جهت زیرسازی ایجاد شده است‌.»
به گفته این باستان‌شناس در زیرانباشت زیرسازی، کفی با استفاده از تخته‌سنگ‌های در ابعاد متوسط و لاشه سنگ، به صورت خشکه‌چین ایجاد شده است‌.
سرپرست هیات کاوش مسجد جامع ارومیه تصریح کرد: «باتوجه به نحوه چیدمان و موقعیت قرارگیری کف و اختلاف ارتفاع آن نسبت به محراب، به نظر می‌رسد کف اولیه مسجد طی سالیان اخیر در اثر دخل و تصرفات از بین رفته است‌.»
او افزود: «از نتایج حاصل از کاوش می‌توان به وجود یک ساختار عظیم سنگ‌چین در راستای سایر ستون‌های شبستان مسجد استناد کرد که با توجه به حجم ساختار و هم‌سویی با سایر ستون‌ها می‌توان فرض بر آن داشت که ساختار نمایان شده در کاوش پی یکی از ستون‌های تخریب شده است‌.»
حاجی‌محمدی ادامه داد: «گنبد خانه مسجد برخلاف نظرات بسیاری از صاحب‌نظران بنای اولیه مسجد نیست و در واقع چهلستون مسجد بنای قدیمی است و احتمالا بنای گنبد خانه در دوره‌ای متاخرتر (ایلخانی) همزمان با تاریخ محراب بر روی بنای چهلستون ساخته شده است‌.»