باید‌ها و نبایدهای طرح جدید بنزینی دولت

ایلنا- رییس اتحادیه کشوری سوخت‌های جایگزین و خدمات وابسته گفت: انتقال سهمیه بنزین از کارت سوخت به کارت بانکی، بیش از آنکه یک تغییر فنی در ابزار پرداخت باشد، نقطه ورود به بازطراحی نظام یارانه‌ای سوخت و مدیریت منابع انرژی کشور است.
علی محمودیان در ارزیابی انتقال سهمیه سوخت به کارت بانکی به جای کارت سوخت و اینکه آیا این تحول، مقدمه‌ای برای بازتعریف سیاست‌های انرژی است، اظهار داشت: اگر این طرح صرفا به هدف حذف کارت‌های فیزیکی محدود شود، ممکن است یک فرصت تاریخی برای مدیریت انرژی در ایران از دست برود. اکنون زمان آن است که به جای یک تغییر مقطعی، این تحول را به ‌عنوان نخستین گام در مسیر یک بازمهندسی جامع در مدیریت انرژی ببینیم.
وی افزود: سامانه هوشمند سوخت از سال ۱۳۸۶ برای کنترل مصرف و جلوگیری از قاچاق سوخت طراحی شد اما پس از گذشت بیش از ۱۸سال، چالش‌هایی همچون تخصیص غیرهدفمند یارانه‌های سوخت، ناکارآمدی در مدیریت مصرف و فشار مالی دولت برای تامین یارانه بنزین همچنان به قوت خود باقی است.
به گفته وی، اگر سهمیه‌بندی و قیمت‌گذاری انرژی در کشور هوشمند نشود، این روند در نهایت منجر به یک بحران اقتصادی و انرژی خواهد شد. تغییر از کارت سوخت به کارت بانکی، در صورت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و سیاستگذاری دقیق، می‌تواند به ‌عنوان مقدمه‌ای برای حل این چالش‌ها عمل کند. نکته کلیدی اینجاست که این سیستم می‌تواند زمینه‌ای برای سیاستگذاری نوین در قیمت‌گذاری پلکانی بنزین براساس میزان مصرف باشد.
وی با بیان اینکه آیا طراحان این طرح، این فرصت را برای اجرای یک مدل عادلانه‌تر در قیمت‌گذاری سوخت و تخصیص یارانه‌های سوختی در نظر گرفته‌اند، پیشنهاد کرد: تعریف سهمیه اولیه یارانه‌ای (مشابه مدل فعلی) اما با امکان تنظیم آن براساس داده‌های واقعی مصرف کاربران، تعریف بازه‌های مصرفی که در آن مصرف‌کنندگان کم‌مصرف همچنان از یارانه بیشتر بهره‌مند می‌شوند، در حالی که مصرف‌کنندگان پرمصرف (مانند خودروهای لوکس و صاحبان چند خودرو) ملزم به پرداخت قیمت واقعی بنزین خواهند شد. اتصال این سامانه به داده‌های خودروهای برقی و CNG تا از هم‌اکنون زمینه لازم برای تغییر تدریجی سوخت مورد استفاده در کشور فراهم شود. این سیستم نه‌تنها سهمیه را مدیریت می‌کند، بلکه به سیاستگذاران امکان می‌دهد که مصرف سوخت را بهینه کرده و مسیر گذار به انرژی‌های پاک را برنامه‌ریزی کنند.
رییس اتحادیه کشوری سوخت‌های جایگزین و خدمات وابسته یکی از دلایل اصلی اجرای طرح حذف کارت سوخت فیزیکی را کاهش قاچاق سوخت در کشور دانست و گفت: تجربه نشان داده که بدون نظارت و امنیت مناسب، هرگونه تغییر سیستمی می‌تواند به نقاط جدید آسیب‌پذیری منجر شود. البته لازم است سیستم احراز هویت و تحلیل تراکنش‌های مشکوک صورت گیرد، با استفاده از تحلیل کلان‌داده‌ها (Big Data Analytics)، می‌توان الگوهای غیرعادی مصرف را شناسایی کرد، ارتباط آنلاین میان سامانه‌های جایگاه‌های سوخت و داده‌های ثبت‌شده در بانک مرکزی می‌تواند مانع انتقال غیرقانونی سهمیه‌ها شود، همچنین یکپارچه‌سازی اطلاعات سهمیه‌های سوخت با داده‌های بیمه، مالیات و معاینه فنی خودروها، می‌تواند به کنترل موثرتر قاچاق سوخت کمک کند.
وی افزود: اگر امنیت داده‌ها و نظارت بر تراکنش‌ها به ‌درستی انجام نشود، این طرح ممکن است با چالش‌های جدیدی در فساد و قاچاق روبه‌رو شود. بنابراین قبل از اجرای سراسری، یک مرحله تحلیل امنیتی برای بررسی نقاط ضعف احتمالی ضروری است.
محمودیان درباره اینکه آیا این سیستم در آینده می‌تواند برای تخصیص هوشمند سهمیه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز مورد استفاده قرار گیرد، گفت: برای این منظور باید یک سامانه یکپارچه انرژی (Integrated Energy System) ایجاد شود که سهمیه‌بندی سوخت‌های مختلف (بنزین، گاز، برق) را مدیریت کند همچنین باید مشوق‌های مالی برای افرادی که سهمیه بنزین خود را به ‌صورت داوطلبانه به اعتبار استفاده از CNG یا برق تبدیل کنند، تعریف شود. این سیستم می‌تواند راهکاری برای تغییر تدریجی الگوی مصرف سوخت در کشور باشد، به شرطی که در سیاستگذاری کلان آینده‌نگری شود.
به گفته رییس اتحادیه کشوری سوخت‌های جایگزین و خدمات وابسته، انتقال سهمیه بنزین به کارت بانکی، اگر با سیاستگذاری هوشمند همراه شود، می‌تواند آغازگر یک تحول بنیادین در مدیریت انرژی ایران باشد اما اگر صرفا یک تغییر فنی در روش پرداخت باقی بماند، فرصتی تاریخی برای اصلاح نظام سوخت و انرژی از دست خواهد رفت.
او یادآور شد: این سیستم باید به‌ عنوان بستری برای مدیریت پویا و پلکانی قیمت‌گذاری سوخت در نظر گرفته شود و اتصال آن به سیستم‌های سهمیه‌بندی CNG، برق و دیگر سوخت‌های جایگزین، توسعه سیستم‌های هوشمند تحلیل داده برای نظارت بر تراکنش‌های غیرعادی و جلوگیری از قاچاق و پیش‌بینی قابلیت‌های آینده برای تخصیص انرژی‌های تجدیدپذیر در چارچوب این سیستم از جمله اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.