بحران ازدواج در چین

یی فوکسیان در پراجکت سیندیکیت از سال ۲۰۲۱، دانشمند ارشد در دانشگاه ویسکانسین-مدیسون، رهبر جنبش مخالفت با سیاست تک‌فرزندی در چین بود. او نویسنده کتاب کشوری بزرگ با لانه‌ای خالی (انتشارات توسعه چین، ۲۰۱۳) است که ابتدا در چین ممنوع شد اما سپس در فهرست ۱۰۰ کتاب برتر سال۲۰۱۳ نشریه China Publishing Today رتبه نخست را به دست آورد.
کاهش نرخ زاد و ولد در چین چنان نگران‌کننده شده که نخست‌وزیر چین، لی کیانگ، اخیرا سیاست‌های جدیدی را برای افزایش تعداد تولدها اعلام کرده است اما با توجه به کاهش شدید ازدواج‌ها در یک دهه و نیم گذشته، برنامه‌های جمعیتی چین احتمالا به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.
گزارش‌ها نشان می‌دهند که تعداد ازدواج‌های جدید در چین در سال گذشته یک‌پنجم کاهش یافته که این امر احتمالا باعث می‌شود تعداد تولدهای رسمی از 54/‏9‌میلیون در سال 2024 به حدود 3/‏7 تا 8/‏7میلیون در سال2025 کاهش یابد. به این ترتیب، در حالی که چین 2/‏17درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، سهم آن از تعداد تولدها کمتر از 6درصد خواهد بود؛ رقمی قابل مقایسه با نیجریه.
علاوه بر این پیش‌بینی می‌شود که نرخ باروری چین در سال2025 به 9/‏0 تولد به ازای هر زن کاهش یابد در حالی که نرخ جایگزینی استاندارد 1/2 است. این رقم تنها نیمی از مقدار پیش‌بینی‌شده توسط مقامات در سال2016 است. این واقعیت جمعیتی چنان نگران‌کننده است که نخست‌وزیر چین اوایل این ماه اعلام کرد دولت سیاست‌های جدیدی را برای افزایش نرخ
زاد و ولد اجرا خواهد کرد.
بحران ازدواج اما به شدت این تلاش‌ها را تضعیف خواهد کرد. تعداد ازدواج‌ها از 47/‏13میلیون زوج در سال2013 به 11/‏6‌میلیون در سال2024 کاهش یافته است. اگرچه در دوره 2024-2020 به دلیل سیاست «کووید صفر» نوساناتی وجود داشته است. به همین ترتیب، نرخ کلی ازدواج در این دوره از 9/‏9 در هر 1000نفر به 3/‏4 کاهش یافته ، در حالی که این رقم در تایوان 4/‏5 و در ایالات‌متحده 1/‏6 (در سال 2023) بوده است.
متاسفانه برای رهبران چین، این مشکل یک دلیل واحد ندارد. عوامل مهم عبارتند از:
– کاهش مداوم جمعیت در سنین باروری در چین
– تغییر سبک زندگی
– تاثیرات ماندگار سیاست تک‌فرزندی (که اکنون کنار گذاشته شده است) بر نگرش‌ها نسبت به ازدواج و فرزندآوری
– عدم توازن جنسیتی و مازاد مردان نسبت به زنان
– نرخ بالای بیکاری در میان جوانان
طبق سرشماری سال2020 چین، 61درصد از نوزادان از مادرانی متولد می‌شوند که بین 20 تا 30سال سن دارند اما تعداد زنان در این گروه سنی از 111میلیون نفر در سال 2012 به 73میلیون نفر در سال2024 کاهش یافته است و پیش‌بینی می‌شود تا سال2050 به 37‌میلیون نفر برسد. حتی اگر نرخ باروری کمی افزایش یابد، تعداد تولدها همچنان به‌سرعت کاهش خواهد یافت.
سیاست‌های طولانی‌مدت سقط جنین انتخابی در چین باعث کمبود عروس و افزایش شدید «قیمت عروس» شده است (خانواده داماد حداقل باید یک آپارتمان جدید خریداری کنند). در حالی که نسبت طبیعی جنسیتی در بدو تولد بین ۱۰۲ تا ۱۰۶ پسر به ازای هر ۱۰۰‌دختر است، سرشماری سال۲۰۰۰ چین نشان داد که این نسبت برای کودکان صفر تا چهار ساله به ۱۲۰ در سطح ملی، ۱۳۳ در استان جیانگشی و ۱۹۷ در شهر ووشوئه در استان هوبی رسیده است.
با این حال باوجود این عدم تعادل عمیق، هنوز هم زنان مجرد زیادی وجود دارند. دلیل اصلی این است که بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه آنهایی که تنها یک دختر دارند، به جای اولویت دادن به ازدواج، بر تحصیلات و استقلال اقتصادی دختران‌شان تمرکز کرده‌اند و انتظارات بالایی از دامادهای آینده دارند. به‌همین دلیل، نسبت زنان مجرد ۲۵ تا ۲۹ساله در چین از ۹درصد در سال۲۰۰۰ به 33درصد در ۲۰۲۰ و 43درصد در ۲۰۲۳ افزایش یافته است و این روند همچنان سرعت می‌گیرد.
زمانی که چین در سال۱۹۸۰ سیاست تک‌فرزندی را اجرا کرد نه‌تنها ازدواج را دشوارتر کرد بلکه طلاق را نیز آسان‌تر ساخت و بحران جمعیتی را تشدید کرد. نرخ طلاق از 3/‏0 در هر ۱۰۰۰ نفر در سال ۱۹۸۰ به 4/‏3 در ۲۰۱۹ افزایش یافت. ازاین‌رو، در سال ۲۰۲۱، چین با الگوبرداری از بریتانیا و فرانسه، یک قانون مدنی جدید تصویب کرد که شامل یک دوره انتظار ۳۰ روزه برای طلاق بود. این اقدام، نرخ طلاق را به ۲ در هر ۱۰۰۰ نفر کاهش داد اما این نرخ تا سال۲۰۲۳ مجددا به 6/‏2 افزایش یافت که همچنان بسیار بالاتر از نرخ 5/‏1 در ژاپن است.
دوره باروری مردان و زنان در چین بسیار کوتاه است. به طور معمول، یک زن تا سن ۳۰سالگی تنها ۱۲درصد از تخمک‌های خود را دارد و این میزان تا سن ۴۰‌سالگی به 3درصد کاهش می‌یابد. خطر سقط جنین نیز از ۱۰درصد برای زنان زیر ۳۰‌سال به ۲۰درصد در ۳۵ سالگی، 40-33درصد در ۴۰‌سالگی و ۵۷-۸۰درصد در ۴۵‌سالگی افزایش می‌یابد. علاوه‌بر این احتمال داشتن فرزندی با سندرم داون از یک در ۲۰۰۰ در سن ۲۰سالگی به یک در ۳۵۰ در ۳۵سالگی و یک در ۳۰ در ۴۵‌سالگی می‌رسد. با افزایش سن ازدواج، علاقه به فرزندآوری نیز کاهش می‌یابد.
به همین دلیل، تقریبا دو‌سوم نوزادان در سراسر جهان از مادران زیر ۳۰‌سال متولد می‌شوند. در سال ۲۰۲۱، میانگین سن مادران در نخستین زایمان در آمریکا ۲۷‌سال، در مکزیک ۲۷‌سال و در هند تنها ۲۱‌سال بود. در مقابل، میانگین سن اولین زایمان در چین از ۲۵‌سال در سال ۲۰۰۰ به ۲۸‌سال در ۲۰۲۰ افزایش یافته و این روند شتاب گرفته است. در شانگهای، این رقم از ۳۰ سال در ۲۰۱۹ به ۳۲سال در ۲۰۲۴ افزایش یافته است. علاوه‌بر این، نرخ ناباروری در چین از ۱تا۲درصد در دهه۱۹۷۰ به ۱۸درصد در ۲۰۲۰ افزایش یافته است و تعداد بیشتری از افراد پس از ازدواج یا بعد از داشتن فرزند اول نابارور می‌شوند.
مناطق تحت‌تاثیر سنت‌های کنفوسیوسی، پایین‌ترین نرخ باروری در جهان را دارند زیرا تاکید بیش‌ازحد بر آموزش منجر به کاهش اهمیت ازدواج و فرزندآوری شده است. در نتیجه، این مناطق درصد بالاتری از افراد مجرد دارند و داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که اگر میانگین سن مادران در نخستین زایمان از ۲۸‌سال فراتر رود، تقریبا غیرممکن خواهد بود که نرخ باروری آنها حتی به 5/‏1 برسد.
در سطح جهانی حداقل سن قانونی برای ازدواج معمولا بین ۱۶ تا ۱۸سال است اما در چین، این سن در سال ۱۹۸۰ به ۲۲سال برای مردان و ۲۰‌سال برای زنان افزایش یافت. امروزه، مردم به قدری به ازدواج و فرزندآوری دیرهنگام عادت کرده‌اند که حتی کاهش سن قانونی ازدواج به ۱۸‌سال نیز تاثیری در افزایش نرخ باروری نخواهد داشت. افزایش سن ازدواج و کاهش نرخ فرزندآوری عمدتا نتیجه سیاست‌های دولتی در جهت دستیابی به «نیروی کار باکیفیت» و بهره‌گیری از مزیت تحصیلات عالی است. این سیاست‌ها باعث شده‌اند که ثبت‌نام در مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی از 21/‏2‌میلیون و ۱۲۹‌هزار نفر در سال ۲۰۰۰ به 69/‏10 میلیون و 36/‏1‌میلیون نفر در ۲۰۲۴ افزایش یابد که حتی بیشتر از تعداد تولدهای امسال است. در همین حال، نرخ ثبت‌نام در دانشگاه‌های چین از ژاپن پیشی گرفته است که نشان می‌دهد نرخ باروری چین حتی برای رسیدن به سطح کنونی ژاپن (15/‏1) نیز با مشکل روبه‌رو خواهد شد.
آیا دولت چین می‌تواند تناقض بین اهداف اقتصادی خود و واقعیت‌های جمعیتی را حل کند؟ با توجه به تجربه گذشته، کسی نباید روی این احتمال شرط‌بندی کند.