بحران تامین قطعات هواپیماها

گروه حمل‌ونقل- این روزها اصطلاح جدیدی در صنعت هواپیمایی ایران سر زبان‌ها افتاده است؛ قطعه‌دزدی! اصطلاحی که در نگاه اول شاید تداعی‌کننده جرمی سازمان‌یافته و غیرقانونی باشد اما در واقعیت داستان پیچیده‌تری دارد. این پدیده به شرایطی اشاره دارد که شرکت‌های هواپیمایی برای زنده نگه داشتن ناوگان خود به دلیل کمبود قطعات هواپیما، مجبور می‌شوند قطعاتی از یک هواپیمای عملیاتی یا اجاره‌ای را برداشته و روی هواپیمای دیگری نصب کنند.
نخستین عامل، تحریم‌های بین‌المللی است که صنعت هوایی ایران را سال‌ها در تنگنا قرار داده است. شرکت‌های هواپیمایی داخلی برای تامین قطعات حیاتی و انجام تعمیرات اساسی ناوگان خود با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند. محدودیت دسترسی به قطعات اصل و جایگزین، علاوه بر ایجاد خطرات ایمنی، موجب شده شرکت‌ها به اقدامات اضطراری همچون جابه‌جایی قطعات بین هواپیماها روی بیاورند.
عامل دوم، عدم سرمایه‌گذاری کافی در بخش تعمیرات و نگهداری است. در حالی که برخی کشورها توانسته‌اند با ایجاد زنجیره‌های داخلی تامین قطعات، وابستگی خود به تامین‌کنندگان خارجی را کاهش دهند، ایران همچنان با وابستگی به واردات دست‌وپنجه نرم می‌کند.
قطعه‌دزدی یا جابه‌جایی اضطراری؟
اصطلاح «قطعه‌دزدی» به خودی خود بار منفی دارد و ممکن است تصور شود که این کار غیرقانونی است یا بدون رضایت صاحبان اصلی انجام می‌شود اما حقیقت این است که چنین جابه‌جایی‌هایی معمولا با اطلاع و توافق طرفین صورت می‌گیرد و بیشتر شبیه به قرض دادن قطعه است. برای مثال، وقتی شرکتی هواپیمای اجاره‌ای از شرکت دیگر دریافت می‌کند، ممکن است قطعات باکیفیت آن هواپیما را برای استفاده در ناوگان خود خارج کند و متعهد به بازگرداندن یا جبران آن شود.
این جابه‌جایی‌ها گرچه ظاهرا راهکاری کوتاه‌مدت هستند اما نشان از بحران عمیق‌تری در صنعت هوایی دارند. بحرانی که به دلیل کمبود قطعات، فشار اقتصادی و ناکارآمدی مدیریتی به وجود آمده است.
این اقدام می‌تواند پیامدهای خطرناکی از جمله تهدید ایمنی پروازها، ایجاد بی‌اعتمادی در صنعت هواپیمایی و همچنین تحمیل هزینه‌های مضاعف به همراه داشته باشد.
هواپیماها سیستم‌های پیچیده و حساسی دارند و جابه‌جایی مکرر قطعات ممکن است باعث اختلال در عملکرد صحیح آنها شود.
این پدیده همچنین می‌تواند به کاهش اعتبار شرکت‌های ایرانی در بازارهای جهانی منجر شود و فرآیند اجاره یا خرید هواپیما از شرکت‌های خارجی را دشوارتر کند.
از سویی باید توجه داشت که جابه‌جایی قطعات نه‌تنها زمان‌بر است، بلکه هزینه تعمیرات و نگهداری را به دلیل آسیب احتمالی به سیستم‌ها افزایش می‌دهد.
راه‌حل چیست؟
برای مقابله با این بحران باید به جای مداومت بر راهکارهای موقت، به دنبال راه‌حل‌های بلندمدت بود. اگرچه تولید قطعات هواپیما به فناوری و دانش فنی بالایی نیاز دارد اما با سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌توان تا حدی از وابستگی به واردات کاست.
دولت همچنین می‌تواند با ایجاد خطوط اعتباری و ارائه تسهیلات به شرکت‌های هواپیمایی به تامین قطعات مورد نیاز کمک کند. همچنین لازم است تا شفافیت بیشتری در قراردادهای اجاره‌ای ایجاد شود تا از سوءاستفاده احتمالی جلوگیری شود. نکته مهم در این رابطه آن است که هرچند تحریم‌ها محدودیت ایجاد کرده‌اند اما می‌توان با استفاده از ظرفیت دیپلماسی برای تامین قطعات اقدام کرد.
پدیده قطعه‌دزدی، فارغ از بار معنایی منفی آن، انعکاسی از وضعیت وخیم صنعت هواپیمایی کشور است. این بحران اگرچه حاصل شرایط دشوار تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی است اما نمی‌توان نقش سوءمدیریت و ضعف برنامه‌ریزی را در آن نادیده گرفت. ضروری است که به جای سرزنش شرکت‌های هواپیمایی به حل ریشه‌ای مشکلات پرداخته شود تا ایمنی پروازها و اعتماد عمومی حفظ شود.
سختی تامین قطعاتی مانند لاستیک هواپیما
در همین خصوص نماینده پیشین ایران در ایکائو گفت: قطعه دزدی به این معناست که وقتی یک شرکتی هواپیمای ناوگان خود را به شرکت دیگری اجاره می‌دهد، شرکتی که در مدت زمانی از هواپیمای اجاره‌ای استفاده می‌کند، این امکان را دارد قطعه باکیفیت این هواپیما را روی هواپیماهای ناوگان خود نصب کند. در واقع به معنای قطعه دزدی نیست بلکه به دلیل کمبود قطعه شرکت‌ها مجبور هستند قطعه‌ای را از هواپیمایی خارج و به هواپیمای دیگر نصب کنند و بدهکار می‌شوند.
علیرضا منظری، نماینده پیشین ایران در ایکائو درباره مشکل ترکیدگی لاستیک هواپیما در صنعت هوانوردی کشورمان که اخیرا فوکر 100 هواپیمای کارون با آن مواجه شد و سختی تامین قطعاتی و لوازمی مانند لاستیک هواپیما اظهار داشت: بالای 90‌درصد قطعات هواپیما را وارد می‌کنیم و در داخل کشور تنها قطعات عمومی هواپیما که در سایر صنایع هم از آن استفاده می‌شود، تولید شده‌ و لاستیک هواپیما هم وارداتی است.
او ادامه داد: قاعدتا در این شرایط فعلی کشور برای واردات قطعات هواپیما حتی لاستیک و تامین این قطعات و لوازم با مشکل مواجه هستیم اما موضوع مهم تامین نقدینگی در خرید قطعات است، شرکت‌های هواپیمایی باید ذخیره‌ای از قطعات داشته باشند تا در مواقع نیاز به سرعت جایگزین کنند و از آنجایی که این نقدینگی وجود ندارد و هزینه واردات این قطعات با توجه به شرایط فعلی کشور بیشتر از رویه عادی آن است،‌ شرکت‌ها در تامین قطعات با مشکل مواجه می‌شوند.
ضرورت دسترسی به زنجیره تامین قطعات
نماینده پیشین ایران در ایکائو افزود: شرکت‌ها باید بتوانند انبار قطعات هواپیما داشته باشند که تا مواقع ضروری برای جلوگیری از سوانح و رفع نقص فنی‌ها سریع از این قطعات استفاده کنند. برای مثال هر ایرلاین باید حداقل 100 تا 150 لاستیک در انبار داشته باشد که بتواند در مدت زمان مقرر نسبت به تعویض آن اقدام کنند و ایجاد انبار قطعه برای شرکت‌ها نیاز به سرمایه قابل‌توجهی دارد.
منظری تاکید کرد: قطعات هواپیما زنجیره‌ای دارند که تامین آن خارج از این زنجیره سخت است و برای تامین قطعات باید به این زنجیره و تولید‌کننده آن دسترسی داشته باشیم.
او گفت: در حال حاضر قطعاتی از هواپیما در داخل کشور تولید می‌شود که ازجمله قطعات عمومی محسوب می‌شوند که این تولیدات در ایران شماره‌ای هم ندارند و در سایر صنایع هم مورد استفاده قرار می‌گیرند مانند انواع پیچ‌ها که در زنجیره قطعات هم قرار نمی‌گیرند. قطعات مختص مصرف در هواپیما شماره‌گذاری شده‌ و تایید تولید آن برای مصرف الزامی است.
پدیده «قطعه دزدی»
نماینده پیشین ایران در ایکائو با اشاره به واردات هواپیما تنها برای استفاده از قطعات آن اظهار داشت: در طول یک سال گذشته دست‌کم 10 فروند هواپیما برای انبار قطعه وارد کشور شد که تنها مصرف آنها در تامین قطعه است و وارد چرخه پروازی نمی‌شوند.
منظری درباره پدیده «قطعه دزدی» در صنعت هوایی کشورمان تاکید کرد: قطعه دزدی به این معناست که وقتی یک شرکتی هواپیمای ناوگان خود را به شرکت دیگری اجاره می‌دهد، شرکتی که در مدت زمانی از هواپیمای اجاره‌ای استفاده می‌کند، این امکان را دارد قطعه باکیفیت این هواپیما را بر روی هواپیماهای ناوگان خود نصب کند. این در واقع به معنای قطعه دزدی نیست بلکه به دلیل کمبود قطعه شرکت‌ها مجبور هستند قطعه‌ای را از هواپیمایی خارج و به هواپیمای دیگر نصب کنند و بدهکار می‌شوند.
او ادامه داد:‌ عده‌ای مدعی هستند که قطعه دزدی از آشیانه‌ها انجام می‌شود که این اتفاق در سایر صنایع هم رخ می‌دهد.