بحران در کمین صندوق‌های سرمایه‌گذاری؟

صدای بورس- از قدیم تا به امروز عموم مردم باتوجه به اعتماد بیشتری که به بانک‌ها دارند، ترجیح می‌دهند سرمایه خود را در بانک‌ها سپرده‌گذاری کنند تا اینکه آن را در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بگذارند. این اعتماد آنجایی به وجود آمده که بانک‌ها زیر نظر بانک مرکزی فعالیت می‌کنند و مردم بانک مرکزی را پشتوانه بانک‌ها می‌دانند و خیالشان راحت است اما مدتی است باتوجه به متنوع شدن انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، میزان سوددهی بیشتر از بانک‌ها و اینکه سازمان بورس کاملا بر عملکرد صندوق‌ها نظارت دارد، مورد توجه افراد جامعه قرار گرفته است.
سازمان بورس صندوق‌های سرمایه‌گذاری را موظف کرده تا صورت‌های مالی، دارایی‌ها و خرید و فروش‌هایشان را ماهانه و به طور شفاف اعلام کنند. البته که این روزها اعتماد به بازار سرمایه و مخصوصا سازمان بورس از سوی مردم رخت بر بسته اما همچنان آنها به صندوق‌ها به عنوان گزینه امن‌تری نسبت به سهام نگاه می‌کنند.
نکته مهم دیگری که در مورد صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد این است که ریسک سرمایه‌گذاری در آنها بسیار پایین است چراکه حتی ریسکی‌ترین صندوق‌ها هم موظف هستند در لیست سهم‌هایی که سازمان بورس منتشر و ابلاغ می‌کند، سرمایه‌گذاری کنند بنابراین صندوق‌ها نمی‌توانند هر ریسکی تحمل کنند. به عبارتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از طریق سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مختلف، سعی در متنوع‌سازی دارند. به عنوان مثال، بخشی از وجوه دریافتی از سرمایه‌گذاران در اوراق مشارکت، بخشی در سهام و بخشی در سایر دارایی‌ها مثل ابزارهای بازار پول سرمایه‌گذاری می‌شود. این تنوع در سبد باعث می‌شود ریسک سرمایه‌گذاری پایین بیاید.
صندوق‌های پربازده ‌کدامند؟
در این میان اما مدتی است که برخی فعالان بازار سرمایه در خصوص یکی از ابرچالش‌های بازار سرمایه هشدار می‌دهند. آنها معتقدند دست کردن در جیب یونیت هولدر صندوق‌های سرمایه‌گذاری با انتشار اوراق، یکی از راهکارهای دولت به جای چاپ پول برای جبران کسری بودجه است و بر این اساس هشدار داده‌اند که ابر بحران ورشکستگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیش‌روی آنهاست. بر این اساس نگاهی داشتیم به نوع دارایی‌ و میزان بازدهی سه نوع از صندوق‌های سرمایه‌گذاری یعنی درآمد ثابت، سهامی و اهرمی.
در این بخش پنج صندوق درآمد ثابت که در بازه زمانی آذر تا بهمن ۱۴۰۲ بیشترین بازدهی را کسب کرده‌اند مورد بررسی قرار دادیم. صندوق در اوراق بهادار با درآمد ثابت کیمیا دارای 19/43‌درصد سپرده بانکی و 88/49‌درصد اوراق مشارکت است.
صندوق اعتماد ارغوان نیز 16/39‌درصد سپرده بانکی و 29/55‌درصد اوراق مشارکت دارد. ضمن آنکه دارایی تحت مدیریت صندوق مروارید آگاه 19/37‌درصد سپرده بانکی و 46/54‌درصد اوراق مشارکت است. در این میان طلوع تدبیر پایا و افرا نماد پایدار به ترتیب 81/70‌درصد سپرده بانکی و 25/28‌درصد اوراق مشارکت و همچنین 75/44درصد سپرده بانکی و 02/36‌درصد اوراق مشارکت دارند.
نکته قابل توجه این است که باتوجه به ماهیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت که بیشتر به سود بانکی نزدیک و این صندوق مخصوصا افراد ریسک گریز است، بهتر است که میزان سپرده و اوراق در این صندوق‌ها بیشتر باشد چراکه از دارایی‌های امن‌تری برخوردار می‌شوند. در این میان در چه صورتی ممکن است این صندوق‌ها به سمت ورشکستگی گام بردارند؟ زمانی را فرض کنید که یکی از سرمایه‌گذاران این صندوق قصد ابطال یونیت سرمایه‌گذاری خود را داشته باشد.
مدیر صندوق مجبور است برای اعطای رقم موردنظر به آن سرمایه‌گذار بخشی از سهامی که در صندوق دارد را به فروش برساند و به سراغ فروش سهم‌های کوچک‌تر می‌رود اما از طرفی اگر بازار در شرایطی مانند وضعیت این روزهای خود باشد احتمالا این سهم‌های کوچک با خریداران چندانی مواجه نشود و بر این اساس مدیر صندوق مجبور به فروش سهم‌های بزرگ‌تر و قابل توجه در پرتفوی صندوق خود می‌شود و اگر این روند ادامه داشته باشد صندوق از سهام بزرگ خالی می‌شود.
نصاب‌ها در صندوق
گفتنی است یکی دیگر از چالش‌های این صندوق‌ها، الزام حداقل ۱۵‌درصدی خرید سهام با مصوبه سازمان بورس بوده که در دی ماه ۱۴۰۱ برداشته شد و در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲ این عدد به ۱۰درصد رسید. البته مدیران این صندوق‌های سرمایه‌گذاری بعضا تبلیغات گمراه‌کننده‌ای در خصوص میزان سود و نصاب‌های سرمایه‌گذاری داشتند که در روزهای اخیر رییس مرکز نظارت بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری سازمان بورس به مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری توصیه کرد تا پیگیری لازم را نسبت به رعایت مقررات حاکم بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله رعایت نصاب‌های سرمایه‌گذاری در دستور کار قرار دهند. همچنین به گفته این مقام مسوول، با توجه به تغییر نصاب سپرده بانکی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت از ۵۰‌درصد به ۴۰‌درصد از پایان مرداد ماه، مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری موظف هستند، تمهیدات لازم را به منظور رعایت نصاب مزبور انجام دهند تا در پایان مهلت نصاب سپرده بانکی رعایت شود.
دیگر صندوقی که دارایی آن مورد بررسی قرار گرفت، صندوق‌ها از نوع سهامی است که میزان دارایی پنج شاگرد اول این نوع صندوق از بازه زمانی آذر تا بهمن ۱۴۰۲ ارزیابی شد. دارایی صندوق حفظ ارزش دماوند عبارت است از 41/4‌درصد سپرده بانکی، 56/16‌درصد اوراق مشارکت و 05/70‌درصد پنج سهمی که بیشترین وزن را در این صندوق دارند.
صدف سهام نیز دارای 32/6‌درصد سپرده بانکی، 45/3‌درصد اوراق مشارکت و 55/43‌درصد سهام است. همچنین صندوق پالایشی یکم 39/4‌درصد سپرده بانکی و 79/93‌درصد پنج سهم با بیشترین وزن را دارد. در این میان مشترک گنجینه ارمغان الماس دارای 29/1‌درصد سپرده بانکی و 07/53درصد سهام است. ضمن آنکه صندوق‌ هامرز هم 07/5‌درصد سپرده بانکی، 47/13 درصد اوراق و 38/40‌درصد پنج سهم با بیشترین وزن را دارد.لازم به ذکر است صندوق‌هایی که ریسک‌ بیشتری دارند، بیش از سایر صندوق‌ها در خطر ورشکستگی قرار دارند.
در این میان صندوق‌های جسورانه و صندوق‌های سهامی دو نوع از ریسکی‌ترین صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند. درصد بیشتری از دارایی‌های صندوق‌های سهامی در سهام سرمایه‌گذاری می‌شود. آنچه از دارایی‌های صندوق‌های سهامی باقی می‌ماند صرف سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت، سایر دارایی‌ها و سپرده‌گذاری وجه نقد در بانک می‌شود. همانطور که گفته شد این بخش از سرمایه‌گذاری سود ثابتی دارد و ریسک آن صفر است.
صندوق‌های اهرمی نوعی صندوق سهامی به‌حساب می‌آیند که از تکنیک‌ اهرم مالی برای به دست آوردن بازدهی مضاعف از یک سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. به‌طور کلی پنج صندوق اهرمی داریم که دارایی تحت مدیریت صندوق سهامی اهرمی موج فیروزه شامل 86/1‌درصد سپرده بانکی و 5/65درصد سهام است. ضمن آنکه صندوق سهامی اهرمی کاریزما 14/15‌درصد سپرده بانکی و 26/60‌درصد سهام دارد.
صندوق اهرمی شتاب آگاه هم 09/4‌درصد سپرده بانکی و 53/67‌درصد سهام دارد. صندوق سهامی اهرمی جهش فارابی هم 4/9‌درصد سپرده بانکی، 5/3‌درصد اوراق مشارکت و 95/67‌درصد سهام دارد. در این میان صندوق سهامی اهرمی توان مفید از 96/9‌درصد سپرده بانکی و 23/65‌درصد سهام تشکیل شده است. ضمن آنکه یکی از معایب صندوق‌های اهرمی ریسک بالا بوده چراکه استفاده از اهرم مالی ممکن است به زیان‌های بزرگ‌تری منجر شود، به ویژه در شرایطی که بازار نزولی است.
در این میان عده‌ای معتقدند با توجه به ساختار صندوق‌های سرمایه‌گذاری، نظارت سازمان بورس و مفاد امیدنامه و اساسنامه صندوق‌ها، احتمال از بین رفتن و صفر شدن سرمایه سرمایه‌گذاران وجود ندارد. بر این اساس باتوجه به اینکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری به صورت واحدی خرید و فروش می‌شوند.
سرمایه‌گذاران می‌توانند با خرید واحدهای صندوق، به میزان سرمایه خود مالک بخشی از کل سرمایه صندوق شوند و هرچقدر صندوق سود یا زیان به‌دست آورد، سهامدار نیز در این سود یا زیان سهیم است یعنی احتمال ورشکستگی در آنها مخصوصا در صندوق‌های درآمد ثابت کم است.
در مقابل برخی صاحبنظران می‌گویند وجود سپرده‌های بانکی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند به عنوان دارایی امنی برای این صندوق‌ها تلقی شود اما بنا به عقیده کارشناسان خرید اوراق توسط این صندوق‌ها و اینکه در دارایی تحت مالکیت آنها اوراق حجم بیشتری داشته باشد می‌تواند برای آنها ریسک داشته باشد و بر این اساس خطر ورشکستگی آنها را تهدید کند.