بدرود استاد اخلاق و اقتصاد

گروه اقتصادی- دکتر مهدی تقوی، اقتصاددان و استاد فقید دانشگاه علامه طباطبایی که به تازگی به دیدار پروردگار شتافت، نمونه‌ای مثال‌زدنی از اخلاق‌مداری علمی و حفظ پرستیژ دانشگاهی در تعامل با سیاسیون و اصحاب قدرت بود. بدیهی‌ است که او همواره در تمامی مناسبات علمی و کارشناسی خود، جانب دانشگاه را نگاه می‌داشت و همین ویژگی باعث می‌شد که او به سخنگوی مستقل دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی بدل شود. او قادر بود که جمع اضداد را با یکدیگر بر سر یک میز بنشاند؛ از دکتر فریبرز رئیس‌دانا فقید که به رویکردهای مارکسیستی در دانشکده شهره بود تا شادروان دکتر جمشید پژویان که به واسطه شاگردی میلتون فریدمن، به رویکردهای راستگرایانه و شیکاگویی اشتهار داشت. همه اساتید با هر رویکردی در برابر این معلم بااخلاق خاضع بودند و قدر پایگاهش را به نیکی می‌شناختند.
آغاز راه
او در سال ۱۳۴۵ از مدرسه عالی بازرگانی سابق (دانشکده مدیریت و حسابداری فعلی دانشگاه علامه طباطبایی) در رشته مدیریت و در مقطع کارشناسی تصدیق گرفت. سپس با بورسیه دولتی عازم بریتانیا شد و ابتدا به تحصیل زبان انگلیسی و سپس تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد رشته مدیریت پرداخت و سپس در دانشگاه بیرمنگام نیز در رشته اقتصاد بازرگانی دانش آموخت و در نهایت برای تحصیل در مقطع دکترا در دانشگاه تهران به ایران بازگشت؛ دوره‌ای که به دلیل وقوع انقلاب و پس از آن با رخ دادن انقلاب فرهنگی، از سال ۱۳۵۵ الی ۱۳۶۲ به درازا کشید. این اقتصاددان فقید در پاسخ به چرایی جذابیت رشته اقتصاد برای تحصیل، آن را یک رشته اجتماعی قلمداد می‌کرد. پرسش از اینکه چرا فقر به وجود می‌آید و چرا توزیع درآمد عادلانه نیست و چگونگی امکان ایجاد این بالانس و تلاش این علم برای حل مشکلات مسکن و بهداشت و تغذیه افراد را از جمله دلایل اجتماعی جاذبه‌آفرین برای تحصیل خود در این رشته برمی‌شمرد.
این استاد فقید، متدولوژی آموزشی انگلیسی برای آموزش علم اقتصاد را بر متدهای آمریکایی ترجیح می‌داد؛ این متد که بر سختگیری در آزمون‌ها شهره است، برای تربیت اقتصاددانان خبره و چیره‌دست، به نظر شادروان دکتر تقوی، کاراتر از سیستم گشوده آمریکایی برای آموزش این رشته به دانشجویان ایرانی بود. تمایزات اساتید فرانسوی و آنگلوساکسون در حیطه آموزش علم اقتصاد در ایران نیز بر این استاد برجسته اثر شگرفی گذارده بود؛ از یکسو اقتصاددانان فرانسوی با تاکید بر مسائل اجتماعی، سطحی از انتزاعیات را برای دانشجویان اقتصاد تحریک می‌کردند و از سوی دیگر اقتصاددانان تحصیلکرده در بریتانیا و آمریکا، بر وجوه ریاضیاتی این علم از جمله اقتصادسنجی تاکید بیشتری می‌ورزیدند و در نتیجه بر روی عینیات به جای ذهنیات تاکید بیشتری داشتند. تجمیع این در افکت‌ آموزشی در دکتر تقوی باعث شده بود که شخصیتی ممتاز از او در اذهان تداعی شود، هم غیرتمندی خاص در قبال مسائل اجتماعی در دیدگاه‌های وی پررنگ بود و هم واقع‌گرایی در سیاستگذاری اقتصادی را از نظر دور نمی‌داشت.
هرچند خود دکتر تقوی متدولوژی اساتید آنگلوساکسون را برجسته‌تر و علمی‌تر از اساتید فرانکوفون رشته اقتصاد می‌دانست.
جان ویلیامسون ناکام ایرانی
دکتر تقوی بارها بر لزوم «جنگ علمی» میان اساتید دانشگاه‌ها به ویژه در رشته اقتصاد تاکید داشت و بر این باور بود که بایست باورها و مفروضات توسط دیگر همکاران به چالش کشیده شود تا علم اقتصاد در ایران به پختگی لازم دست پیدا کند. این استاد برجسته اقتصاد بر این باور بود که در دانشگاه‌های بدون «زدوخوردهای علمی» بلوغ به دست نمی‌آید و دانشگاه صرفا به محل انتقال دیتا بدل می‌شود و فکر و ایده جدیدی در این فضا تولید نمی‌شود؛ فقدان عمق کافی در پژوهش‌های دانشگاهی در رشته اقتصاد در ایران، شاهد مثال مورد اتکای این اقتصاددان فقید است. وی بر این باور بود که زد و خورد علمی در دانشگاه‌های ما به دلیل وجود مسائل فرهنگی نامطلوب باعث بروز کینه و کدورت می‌شود. این وضعیت در حالی در دانشگاه‌های ایران استمرار دارد که یک قرن پیش و در هنگام بمباران در خلال ایام جنگ جهانی اول، کینز و هایک به عنوان دو غول نظری که مناظره قرن را ترتیب دادند، بر کتاب‌های یکدیگر تحشیه‌های تند اما محترمانه می‌نوشتند و مشهور است که حتی شبی را با یکدیگر بر بالای پشت‌بام دانشگاه کمبریج به بحث و تبادل‌نظر پرداختند. این رخوت نقد در ایران در شرایطی عمیق شده است که ایران با مشکلات اقتصادی عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند و لزوم ایجاد اجماعی میان اقتصاددانان ایرانی همانند آنچه که در اجماع واشنگتن میان اقتصاددانان آمریکایی به میانجیگری جان ویلیامسون منتهی شد، نیازمندیم. تقوی در برآوردن این آرزو ناکام ماند اما این آرزو باید سرلوحه اقدامات اقتصاددانان ایرانی قرار بگیرد تا کشور پس از آن در یک ریل مشخص سیاستگذاری اقتصادی قرار بگیرد. روزنامه جهان صنعت درگذشت این استاد خیراندیش و میهن‌دوست را به همه محافل آکادمیک و خانواده ایشان تسلیت می‌گوید. روانش انوشه و یادش گرامی باد.