برآورده شدن آرزوی دیرینه

گروه میراث فرهنگی- «یکی از آرزوهای ما این بود که بتوانیم یکی از شهرهای تاریخی را ساماندهی کنیم تا مسیر ثبت جهانی را طی کند و مدیریت در آن شهر یکپارچه شود.» پرونده ثبت جهانی یزد پس از سال‌ها به ثمر رسید و این شهر به‌عنوان نخستین شهر تاریخی ایران به ثبت رسید. اتفاقی که پس از ۹ سال انتظار رخ داد و معاون میراث فرهنگی از آن به عنوان یک آرزو یاد می‌کند.
محمدحسن طالبیان که در نشست خبری «ثبت جهانی شهر تاریخی یزد» در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری صحبت می‌کرد، گفت: «مردم یزد یک جریان خلاقانه را در کویر ایجاد کردند اما مهم این بود که مردم یزد تلاش کردند این شهر تاریخی را حفظ کنند.»
او با بیان اینکه از سال ۹۳ تقریبا همه مردم بومی، مسوولان، دستگاه‌های اجرایی شهر با ثبت جهانی یزد همراه شدند، اضافه کرد: «با این وجود توجه داشته‌ایم که ثبت جهانی یزد کار آسانی نیست اما این شهر یکی از استثناها بود، به همین دلیل کار پرمخاطره‌ای را آغاز کرده‌ایم که هدف‌مان بیشتر حفاظت از شهر و وقوع یک گفتمان بود.»
ثبت جهانی یزد یک گفتمان حفاظتی است
او با اشاره به اینکه از زمان ثبت جهانی شهر تاریخی یزد، تماس‌ها و گفت‌وگوهای زیادی از سوی مسوولان شهر‌های تاریخی در دیگر شهرهای کشور داشته که با بیان اشتباهات گذشته خود تمایل به آغاز کار برای ثبت جهانی شهر خود بوده‌اند، بیان کرد: اینکه موضوع ثبت جهانی یزد به گفتمان حفاظت آثار تاریخی تبدیل شود، اهمیت دارد.
او نمونه این شهرها را در هرمزگان و حتی بندر گنگ دانست و ادامه داد: این اتفاق در حالی رخ داد که هنوز برخی از شهرها به این اتفاق به‌عنوان یک مطالبه عمومی نگاه نمی‌کنند. هرچند از چند سال گذشته تلاش کرده‌ایم، بتوانیم توجه به این جریان را به جنبه‌های مختلف دیگر مانند میراث طبیعی نیز تعمیم دهیم.
طالبیان در ادامه به همراهی دستگاه‌های مختلف دولتی به ثبت جهانی بیابان لوت اشاره کرد و افزود:‌ با بروز این اتفاق همه دستگاه‌ها متوجه شده‌اند که باید در این زمینه کمک کنند، امروز نیز برنامه‌ها برای ثبت میراث طبیعی در کشور ادامه دارد، حتی بحث تهیه پرونده‌های زنجیره‌ای بیشتر مانند باغ‌های ایرانی در دستور کار است و برای انجام این اقدامات در درجه اول باید به بحث حفاظتی و در درجه دوم باید به کیفیت کار توجه داشت.
معاون میراث فرهنگی با بیان اینکه تهیه پرونده‌های زنجیره‌ای برای ثبت جهانی در استان‌های مختلف کشور و در طول سال‌های گذشته ادامه‌دار بوده است، اضافه کرد: در زمینه شهرهای تاریخی، شهر تاریخی یزد نخستین تجربه ما بود که دارای وسعت زیادی است و مورد توجه قرار گرفت.
طالبیان با اشاره به اینکه در سال ۸۴ حریم بافت تاریخی یزد با شماره ۱۵ هزار ملی شد و تصویب همه دستگاه‌های ذی‌ربط را داشت، افزود: در دولت گذشته تلاش شد در کمیسیون ماده «۵»، ۲۰۰ هکتار از این مساحت کاهش پیدا کند اما خوشبختانه در دولت تدبیر و امید آن مصوبه لغو و عرصه و حریم ملی سال ۸۴ برای یزد مبنا قرار گرفت.
او تاکید کرد: مسلما بسیاری از آثاری که ما در سطح ملی قرار می‌دهیم، اهمیت دارند اما در بحث ثبت جهانی باید این آثار ملی را با کل آثار جهانی مقایسه کنیم. ما در بحث ملی همه آثار را ثبت می‌کنیم چون برایمان اهمیت دارند اما چیزی که ارزش‌های جهانی دارد را باید برای بحث جهانی در نظر بگیریم. این قضیه مانند پرونده زنجیره‌ای قنات است که ۳۷ هزار قنات زنده در کل کشور داریم اما نماینده بهترین قنات‌ها را انتخاب کردیم و در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رساندیم.
مسوول تدوین پرونده‌های ثبت جهانی یونسکو با تاکید بر اینکه طرح‌های مدیریتی در نقاطی که به ثبت جهانی می‌رسند اهمیت فراوانی دارند، گفت: در یزد مردم بومی و دستگاه‌ها کمک کردند و یک طرح مدیریتی امضا و با دستورالعمل مشخص اجرایی شد. در این طرح موارد خوب و بد مشخص شدند.
طالبیان با تاکید بر اینکه برای ثبت جهانی یزد فقط بحث تدوین پرونده نبود، اظهار کرد: اشکالاتی در سر راه وجود داشت، مانند ساماندهی شهر که از سه سال پیش کار آن آغاز شد. خیابان‌ها، کوچه‌ها و برطرف کردن عوامل مخدوش‌کننده منظری مهم‌ترین اقداماتی بودند که در طول سه سال گذشته آنها را در دستور کار قرار دادیم تا با نگاهی سازماندهی شده این طرح را در بناهای تاریخی یزد اجرایی کنیم. مانند قنات زارچ که بیش از ۳۰۰ کامیون لجن از آن استخراج و ۱۷ چاه فاضلاب آن بسته شد.
او با تاکید بر اینکه امروز می‌توان زیر شهر یزد را هم نگاه کرد، گفت: یزد در مرکز و منطقه کویری ایران مستقر است که در سال‌های گذشته مسیرهای مختلفی از آن عبور می‌کرده و حتی با توجه به قنات‌های موجودش، آب را از آنجا منتقل می‌کردند. بنابراین یک کیمیاگری داشته است. به همین دلیل یونسکو این شهر تاریخی را با معیارهای ۳ و ۵ در فهرست میراث جهانی خود به ثبت رساند.
شهر تاریخی یزد چطور به ثبت رسید
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه در چهل‌ویکمین اجلاس یونسکو ۳۸ پرونده در ردیف طبیعی و فرهنگی به کمیته یونسکو ارائه شده بود، ادامه داد: در زمان برگزاری اجلاس، تعدادی پرونده ثبت، تعدادی مشمول اصلاحات جزیی و تعدادی مشمول اصلاحات کلی شدند. بنابراین از این تعداد ۲۱ اثر پس از بحث و گفت‌وگوهای فراوان به ثبت رسید. در این میان شهر تاریخی یزد جزو ۲۱ پرونده بود.
او با اشاره به قرائت دو قطعنامه برای برخی شهرهای تاریخی که در حال حاضر در تصرف اشغالگران هستند، به بحث‌هایی که برای حفاری‌های کرانه باختری و ثبت جهانی شهر تاریخی الخلیل در فلسطین رخ داد، اشاره کرد و گفت: این اتفاق باعث شد شهر الخلیل در فهرست میراث در خطر یونسکو به ثبت برسد.
طالبیان با اشاره به اینکه بررسی پرونده ثبت جهانی یزد از ساعت ۱۷:۵۰ عصر روز شنبه- ۱۷ تیرماه- آغاز شد و با صحبت چهار کشور تا ساعت ۱۸:۲۰ ادامه داشت، گفت: به دلیل خستگی ادامه بررسی پرونده به روز بعد یکشنبه موکول شد. حدود ۱۷ کشور برای صحبت درباره یزد نوبت گرفته بودند اما در روز بعد پس از صحبت چند کشور به توافق رسیدند که یزد ثبت شود. این در حالی است که ایکوموس معمولا یک ماه قبل از برگزاری اجلاس سالانه زمانی که جواب یک پرونده را می‌دهد، حرف خود را دیگر عوض نمی‌کند اما این بار اعلام کردند شهر تاریخی یزد را ثبت می‌کنیم.
او در ادامه به ثبت دو اثر از دو کشور آنگولا و اریتره برای نخستین‌بار اشاره کرد و گفت:‌ به واسطه ثبت برجی در مرکز تاریخی وین، این بخش تاریخی در فهرست میراث در خطر یونسکو قرار گرفت. همچنین باغ ایرانی «شالیمار» در پاکستان به واسطه عبور یک بزرگراه از ۲۷ متری آن اخطار خروج از ثبت گرفت.
طالبیان با بیان اینکه یکی از معیارها برای ثبت جهانی یزد وجود ادیان الهی مختلف در این شهر است، اظهار کرد: برای شناخت بیشتر یزد، علاوه‌بر برداشت‌های هوایی، یکسری نقشه نیز تهیه شده بود. این شهر تاریخی تقریبا به نسبت نقاط دیگر در کشور وضعیت بهتری دارد و منظر خط آسمان شهر حفظ شده است. مسلما کل محدوده تاریخی اهمیت دارد اما برای میراث جهانی این اهمیت دارد که این ارزش‌ها که نماینده همه ارزش‌های شهر یزد هستند، کدام بخش هستند. بنابراین محدوده و حصار آن شامل محلاتی از قرون اولیه اسلام تا پهلوی به لحاظ سلامت، کیفیت ارزشی، تکنیک و کیمیاگری ارزش‌ها مطرح شد. به همین دلیل است که تاکید داریم برای میراث جهانی مهم آن است که بهترین نماینده انتخاب شود که در چه محدوده‌ای باشد. این اقدامات در سال‌های مختلف پایش شده‌اند و هر چند تغییرات کوچکی وجود داشته اما خوشبختانه با بررسی همه آنها نیز برطرف شده‌اند.
تلاش می‌کنیم خانه‌های آینده در یزد با خشت ساخته شوند
معاون میراث فرهنگی با تاکید بر اینکه همه شهر تاریخی یزد دارای ضوابط طرح جامع و تفصیلی است، گفت:‌ یونسکو در برخی موارد برای شهر تاریخی ایراداتی وارد کرده بود مانند باغ دولت‌آباد، محله زرتشتی‌ها و برخی ساخت‌وسازها که برای باغ دولت‌آباد یزد با ارائه مستندات بالادستی آن برطرف شد. در بحث ساخت‌وساز محله زرتشتی‌ها هم با توجه به اینکه نظام‌مهندسی ساخت خانه‌های خشتی را قبول ندارد در یکی دو سال گذشته تلاش کردیم هیاتی از دانشگاهیان و مدیران محلی در این زمینه اقداماتی انجام دهند تا در آینده دیگر ساختمان‌های بتنی در شهر تاریخی یزد ساخته نشود و خانه‌ها با استانداردهای بالا و براساس اقلیم و به صورت سنتی در یزد ساخته شوند.
او ادامه داد: در محله زرتشتی‌ها چند ساختمان بتنی داشتیم که همه با ارتفاع کم و رعایت تراکم ساخته شده بودند اما موضوع این است که تعدادی از مالکان در محله زرتشتی‌ها آنها را تبدیل به کاربری‌هایی مانند مهدکودک، خانه سالمندان یا زائرسرا برای زرتشتی‌ها کرده‌اند. با این وجود مهم این است که اینجا مهم‌ترین اجتماعات زرتشتی‌ها در جهان است. در واقع یونسکو می‌خواست عرصه محله زرتشتی‌ها کوچک‌تر شود در حالی که موضوع ما خود محله بود.
طالبیان با تاکید بر اینکه نگاه اروپایی‌ها هنوز قدری موزه‌ای است، افزود: این در حالی است که وقتی شهر زنده‌ای را ثبت می‌کنیم، بحث محله‌ای بودن آن شهر نیز وجود دارد.او با اشاره به ایراد دیگر یونسکو مبنی بر اینکه دو خیابان شمالی- جنوبی و شرقی- غربی در وسط بافت تاریخی یزد به اعتقاد کارشناسان یونسکو خیابان‌های جدیدی هستند، گفت: به آنها تاکید کردیم که این دو خیابان در دوره پهلوی کشیده شده و این دوره نیز جزو دوره‌های تاریخی ماست که باید به آن اهمیت داده شود بنابراین یونسکو این بحث را نیز پذیرفت.
طالبیان با تاکید بر اینکه ایکوموس امسال خوش‌سلیقگی زیادی برای شهر تاریخی یزد داشت و تعداد عکس‌هایی که در اجلاس برای ثبت این شهر نشان داد، بسیار جالب بودند، گفت: در طول سه سال گذشته پایگاه شهر تاریخی یزد را احیا کردیم. همچنین از دانش استادکاران یزدی برای این احیا استفاده‌های زیادی کردیم.
او همچنین به مصوبه وزارت راه برای آغاز یک کار ویژه برای شهر تاریخی یزد اشاره کرد و گفت: معتقدیم باید ساخت بناهای خشتی در این شهر تمرین شود تا با توجه به کیفیت‌بخشی یک الگو برای شهرهای دیگر داشته باشیم.