برادر قاچاقچی به کارت ادامه بده!

پروانه کُبره

هنوز اصطلاح برادران قاچاقچی که برای اولین بار توسط محمود احمدی‌نژاد برای توصیف قاچاقچیان قدرتمند در تیرماه ۱۳۹۰ به‌کار رفت از یادمان نرفته است. آن روز محمود احمدی‌نژاد از کسانی صحبت کرد که به گفته وی، اسکله‌های خارج از کنترل گمرک را در اختیار دارند و دست به جابه‌جایی غیرقانونی و گسترده کالا می‌زنند اتصال شبکه‌های قاچاق به «صاحبان قدرت و نفوذ» و «برادران قاچاقچی»، دو تعبیر جنجال‌آور از طرف احمدی‌نژاد بود که واکنش برخی نظامیان را به دنبال داشت واقعیت این است که وقتی چندی پیش ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از پرونده‌های کلان تخلف گمرک درباره واردات تریلی قاچاق و خودرو سواری خبر داد باید می‌فهمیدیم که افزایش قاچاق کالا و فروش آزادانه کالاهای بنجل قاچاقی مسوولان را به جان هم انداخته است.
اگرچه رییس گمرک در واکنش به این اتهام بگم‌بگم راه انداخت و گفت: «این درست است من هم پرونده‌های مربوط به سازمان‌های دیگر را اعلام کنم؟ بنابراین تذکر جدی می‌دهم اگر مواردی را که مربوط به قبل بوده و ارتباطی با دولت فعلی ندارد از سوی مسوولان مربوطه مطرح شود من هم درباره عملکرد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز صحبت خواهم کرد.»
اما واضح است که پشت پرده واردات غیررسمی کالاها، مسوولان و ارگان‌های زیادی قرار گرفتند به همین دلیل وزیر کشور به صراحت اعلام کرده اگر همه ارگان‌ها از گمرک، بانک مرکزی، نیروی انتظامی، وزارت اطلاعات، سپاه، استانداران و… فعالیت‌های خود را به درستی انجام می‌دادند قاچاق کالا و ارز از پیکره اقتصاد می‌رفت و کالاهای بنجل در کشور توزیع نمی‌شد.
اما نکته جالب در این است که مسوولان می‌دانند آمار قاچاق به بیش از ۲۰ میلیارد دلار رسیده ولی کسی پیدا نمی‌شود که جلوی ورود میلیاردها دلار کالای قاچاق به کشور را که هم بازاری‌های واقعی را به خاک سیاه نشانده و هم با سلامت مردم بازی می‌کند را بگیرد.واقعیت این است که قاچاق کالا به راهی برای امرار معاش عده‌ای از مردم تبدیل شده است.
به گفته کارشناسان، نوسان نرخ ارز و تحریم‌های علیه ایران، رابطه اقتصادی‌مان با جهان را محدود کرده‌ به همین دلیل این تحریم‌ها موجب گسترش قاچاق در مرزهای ایران شده است.
شواهد حاکی از آن است که در کشورهای همسایه به خصوص ترکیه، عراق و عمان قاچاق گسترده کالاهای الکتریکی، مبلمان، مواد غذایی و حتی نفت! به اوج خود رسیده و به‌ تنهایی وسیله امرار معاش قاچاقچیان شده است
در این میان تجارت نفت یکی ازجنجالی‌ترین و اغواکننده‌ترین نوع قاچاق است. هرچند ایران خود تولیدکننده نفت است اما صدها تانکر نفت هر روز از مرز عبور می‌کنند و نفت را به‌قیمتی ارزان‌تر عرضه می‌کنند.
اما در زمان احمدی‌نژاد قرار شد برای جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق برچسب شبنم طراحی و از طرف دیگر به وسیله ایران‌کد کالاهای وارداتی با نام و نشان قانونی وارد شوند اما نه شبنم توانست جلوی ورود کالاهای قاچاق را بگیرد و نه ایران‌کد حتی کار به جایی رسید که امروز حرف از برچیده شدن شبنم در میان است. این در حالی است که معابر اصلی قاچاق فعال‌تر از همیشه به کار خود ادامه می‌دهند.
چند سالی است که نام شهر مرزی بانه از گمنامی خارج شده و تقریبا در تمام کشور نام این شهر را همه به‌خصوص زنان می‌شناسند.
این شهر مرزی حدودا از سال ۸۰ به بعد یکباره مطرح شد به طوری که از نقاط کشور به بانه می‌آیند تا خرید کنند. برخی نیز به‌طور عمده خرید می‌کنند تا با قیمتی بالاتر بفروشند.
بانه گویا شهر پاساژ و واحدهای تجاری است. در بانه حدود ۶۰ پاساژ بزرگ و کوچک وجود دارد و پاساژهای دیگری نیز در حال احداث است. در پاساژها همه چیز به فروش می‌رسد. از لوازم آرایش تا لباس کودک اما به گفته فعالان اقتصادی این شهر بیشترین رونق را در بازار تلویزیون‌های ال‌سی‌دی و ال‌ای‌دی دارد.
در مریوان نیز که به گفته فعالان آنجا مرکز توزیع کالاست، می‌توانید سفارش کالا بدهید و در منزل یا واحد تجاری خود تحویل بگیرید. متاسفانه به گفته محلی‌ها، ۹۰ درصد مشروب قاچاق از این شهر صورت می‌گیرد و بانه اقلام خانگی، پوشاک، لوازم آرایش و تلویزیون را وارد می‌کند و این یعنی اینکه دولت نه تنها نمی‌تواند جلوی واردات کالاهای مشروع را بگیرد بلکه توانایی مقابله با ورود غیررسمی کالاهای غیرمشروع را نیز ندارد با این حال به نظر می‌رسد تنها گزینه نصف و نیمه دولت برای مبارزه با قاچاق همین طرح شبنم و ایران‌کد است.
طرح شبنم یا همان طرح «شبکه بازرسی و نظارت مردمی» از سه سال پیش با هدف مبارزه با کالاهای قاچاق در حال اجراست. دراین طرح که به پیشنهاد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و توسط شرکت خدمات انفورماتیک راهبر اجرا می‌شود، مصرف‌کنندگان می‌توانند شماره بارکدهای دوبعدی که به صورت برچسب شبنم روی کالاها قرار دارد را به سامانه شبنم ارسال کنند و از اصالت و ورود قانونی کالای فوق مطلع شوند.
مجری انحصاری، ضعف اطلاع‌رسانی عمومی، افزایش قیمت‌ها به بهانه نصب برچسب و ناممکن بودن الصاق برچسب‌ها در مبادی ورودی کالا از جمله ضعف‌هایی است که تاکنون از سوی مجامع صنفی، مرکز پژوهش‌های مجلس و اتاق بازرگانی تهران درباره اجرای شبنم مطرح شده است.
در همین رابطه محمدحسین برخوردار، رییس مجمع واردات گفت:در کالاهای سلامت محور از قبیل لوازم آرایشی، بهداشتی و محصولات غذایی وجود برچسب شبنم ضروری است بر همین اساس برای تسهیل تجارت و مقررات زدایی باید چاره دیگری اندیشیده شود.
وی درباره احتمال حذف کد شبنم و ایران‌کد به دلیل ناکارآمدی این طرح گفت: این تصمیم باید به تایید رییس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، رییس کل گمرک و وزیر صنعت، معدن و تجارت برسد تا قابلیت اجرایی شدن داشته باشد.
وی افزود: در اجرای طرح شبنم و حتی در سطح عرضه آن و حتی برای صنوف به هر حال اشکالاتی وجود داشته و من مدافع تمامیت آن نیستم و شاید در یک نگاه اجمالی بتوانیم بگوییم که بهتر بود طرح شبنم در چند فاز زمانی گام به گام و به مرور زمان اجرا می‌شد.
حذف ایران‌کد و واردات کالاهای نامرغوب
همچنین عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: امروز خدمات شناسه کالا و ایران‌کد جهت ایجاد انسجام و یکپارچه شدن، تبادل کالا و خدمات برای ورود و خروج از کشور نهادینه شده و لغو آن خلاف قانون مصوب مجلس است.
بهروز نعمتی با اشاره به اینکه براساس قوانین بالادستی کشور و همچنین قوانین خاص برنامه پنجم توسعه، تمامی کالاها باید دارای شناسه باشند، افزود: گمرک کشور ملزم است کالاهایی که وارد یا از کشورخارج می‌شوند را با شناسه، رهگیری کند و استفاده نکردن از این فرآیند بازگشت به سیکل گذشته و ایجاد بستری برای قاچاق کالاست.
عضو کمیسیون صنایع و معادن با یادآوری ماده «۱۰۱» قانون برنامه پنجم توسعه در خصوص نظام طبقه‌بندی و خدمات شناسه کالا که توسط مجلس مصوب شده، اظهار داشت: در این قانون تاکید شده است تمامی عرضه‌کنندگان کالا و خدمات مکلف به اخذ و روزآمد کردن شناسه کالا بوده و دستگاهای اجرایی نیز موظف به استفاده از آن هستند.
این نماینده مجلس افزود: اگر بخواهیم بازار دارای رونق بوده و تولید‌کننده برای محصولاتش ارزش قائل باشد و واردکننده هم بداند که چه کالایی وارد می‌کند باید مر قانون انجام شود در غیر این صورت ممکن است کالاهایی وارد کشور شود که دارای استانداردهای لازم نبوده یا کالایی از داخل خارج شود که کیفیت و استاندارد لازم را نداشته باشد و بازار را در مقابل رقیب خراب کند.
وی گفت: اخیرا اطلاع یافتم که در عراق برخی کالاها از کشور ثالث با برچسب ایران وارد شده که به علت نامرغوبی، کیفیت اجناس ایرانی را زیرسوال می‌برد بنابراین بارکدگذاری و محافظت کردن از کالاها به ما اطلاع می‌دهد کالای خوب تولید کردیم و مراقب ورود کالاهای خارجی مناسب به کشور هستیم.
نعمتی حذف ایران‌کد و اظهارنامه گمرکی را سنگ‌اندازی و لطمه به تولیدات داخلی و واردات کالای نامرغوب به کشور دانست.
ابهام طرح شبنم در بازارIT
بزرگ‌ترین انتقاد حاضر به طرح شبنم این است که مسوولان آن درحوزه فناوری اطلاعات هنوز هیچ آماری مبنی بر کاهش میزان قاچاق کالاهای رایانه‌ای اعلام نکرده‌اند.
رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران از مسوولان اجرای شبنم خواست تا آثار اجرای این طرح را در مبارزه با قاچاق کالاهای رایانه‌ای اعلام کنند.
آزاده داننده با بیان اینکه آثار اجرایی طرح شبنم (شبکه بازرسی و نظارت مردمی) در بازارIT کاملا مبهم است، گفت: بزرگ‌ترین انتقاد حاضر به طرح شبنم این است که مسوولان آن درحوزه فناوری اطلاعات، هنوز هیچ آماری مبنی بر کاهش میزان قاچاق کالاهای رایانه‌ای اعلام نکرده‌اند.داننده ضمن اشاره به مخالفت فعالان حوزهICT از دیرباز نسبت به نحوه اجرای این طرح تاکید کرد: با وجود منتقدان سرسختی که شبنم در بازار رایانه دارد باید آمارهایی منتشر شود تا مشخص شود این طرح نظارتی با وجود دشواری‌هایی که به صنف تحمیل کرده، چه تاثیری بر کاهش حجم قاچاق داشته است.
وی با بیان اینکه هیچ بازرگانی حاضر نیست با قاچاقچیان رقابت کند، افزود: قطعا تنها راهی که می‌تواند مقاومت بازار نسبت به اجرای این طرح را از میان بردارد این است که آمار و اطلاعات موفقیت شبنم درخصوص مبارزه با قاچاق و احقاق حقوق مصرف‌کنندگان شفاف‌سازی شود.
به گفته رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، ماهیت کالاهای حوزه IT به‌گونه‌ای است که بازرگانان، مبادی قانونی واردات را به راه‌های غیرقانونی ترجیح می‌دهند اما درصورتی که راه و روش اجرای شبنم در بازار تصحیح شود، تجار می‌توانند با آگاهی از مزایای این طرح نظارتی از آن حمایت کنند.
با وجود این همه کالای قاچاق در کشور، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز معلوم نیست چه کار می‌کند به همین دلیل اوایل هفته رحمانی‌فضلی، وزیر کشور خیال همه را راحت کرد و گفت: «ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز باید تعطیل شود.» اگرچه رحمانی‌فضلی به دنبال آن است که این ستاد صرفا به‌عنوان یک دفتر هماهنگ‌کننده به کار خود ادامه دهد اما این هدف در صورتی امکان‌پذیر است که ارگان‌های مربوطه اعم از وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی، گمرک و… کار خود را به درستی انجام دهند و از حاشیه‌هایی که احمدی‌نژاد در موردشان صحبت کرد بود، مبرا شوند.
در واقع با وجود ارگان‌های مختلف در کشور به نظر می‌رسد دیگر وجود ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز معنا نداشته باشد چراکه تاکنون نیز وجود این ستاد ثمره‌ای جز افزایش واردات کالاهای غیررسمی نداشته است.