بررسی ضرورت و چالش‌های عرضه خودرو در بورس کالا

سیاوش وکیلی*
وزیر صمت چندی پیش بیان کرد که در کجای جهان خودرو در بورس عرضه می‌شود. این اظهارنظر درست است و در هیچ جای دنیا خودرو در بورس عرضه نمی‌شود اما اینکه چرا در ایران چنین موضوعی مطرح می‌شود، به دلیل وجود دو نوع تقاضا برای خرید خودرو در کشور است. نوع اول تقاضا، نیاز طبیعی است که هر کسی که شرایط لازم اعم از سن مناسب و گواهینامه دارد، می‌تواند متقاضی خرید خودرو باشد. در کل دنیا، تقاضای خودرو از این جنس است و فرد با توجه به شرایط خود، خودروی مناسب را خریداری می‌کند. در کشور ما، به دلیل قیمت‌گذاری دستوری، یک فاصله قیمتی زیاد بین قیمت رسمی و قیمت بازار آزاد وجود دارد. این اختلاف قیمت ناشی از قیمت‌گذاری دستوری، تقاضای سرمایه‌گذاری ایجاد کرده است. طیف زیادی از مردم در واقع نیاز مصرفی نرمال ندارند بلکه قصد دارند از سود ناشی از سرمایه‌گذاری در اختلاف قیمتی مذکور منتفع شوند.
این اختلاف قیمت ناشی از فروش آزاد و قیمت کارخانه نصیب تولیدکننده نمی‌شود و به همین دلیل بالغ‌بر 200‌هزار ‌میلیارد تومان زیان انباشته در صورت‌های مالی دو خودروساز بزرگ کشور را شاهد هستیم در حالی که در برخی خودروها نرخ فروش کمتر از بهای تمام‌شده تولید آن خودرو است. به‌دلیل این اختلاف، مساله ورود خودرو به بورس کالا مطرح است چراکه عرضه خودرو در بورس کالا باعث کشف قیمت منصفانه می‌شود. این اختلاف قیمت نصیب خودروساز می‌شود و صورت‌های مالی خودروسازان نیز اصلاح خواهد شد. در نتیجه، افزایش سودآوری شرکت‌ها و کاهش زیان انباشته در طول زمان را شاهد خواهیم بود. موفقیت این سیاست در گرو برخی شروط است. اولین شرط این است که عرضه خودرو در بورس کالا در تیراژ مناسب باشد و به شکل محدود نباشد چراکه اگر عرضه محدود باشد، مافیای خودرو با خرید و احتکار از طریق کدهای ملی اجاره‌ای، سیاست کاهش قیمت در طول زمان را با شکست مواجه خواهند کرد.
اگر قرار است خودرو در بورس کالا عرضه نشود، لازم است سازوکاری اتخاذ شود که این اختلاف قیمت نصیب شبکه دلالی نشود. برای تحقق این مهم، خودروساز باید بتواند تعدادی از خودروها را نهایتا 5‌درصد کمتر از قیمت بازار آزاد بفروشد تا در طول زمان با عرضه و تیراژ مناسب، شاهد کاهش قیمت خودرو و رعایت حقوق مصرف‌کننده در بازار آزاد باشیم و این اختلاف قیمت موجود میان بازار آزاد و کارخانه نصیب خودروساز شود.
در مقابل، یک‌سری ملاحظات نیز وجود دارد. اکنون که خودروسازان به شکل دستوری فعالیت می‌کنند، عده‌ای معتقدند که ریخت‌وپاش‌های زیادی در صنعت خودرو صورت می‌گیرد و ورود خودرو به بورس کالا و اختلاف موجود میان قیمت کشف‌شده در بورس کالا و قیمت تمام‌شده خودرو می‌تواند باعث تداوم این ریخت‌وپاش‌ها شود. این نگرانی هرچند درست است اما قابل حل است. پیشنهاد می‌شود که کارگروهی متشکل از دستگاه‌های نظارتی، خودروسازان و بدنه دولت تشکیل شود و وجوه حاصل از تفاوت قیمت رسمی فروش و قیمت کشف‌شده در بورس کالا در شرایط خاص مثلا برای تولید خودروهای هیبریدی به خودروساز پرداخت شود.از طرفی، موافقان عرضه خودرو در بورس کالا معتقدند که وجود تعرفه‌های بسیار بالا باعث شده که مصرف‌کننده ایرانی قیمت بسیار بالایی در سطح جهان پرداخت کند ولی خودروهای بی‌کیفیت بخرد. این موضوع نیز باید در نظر گرفته شود و تعرفه گمرکی واردات خودروهای خارجی در طول زمان کاهش پیدا کند تا سبب ایجاد رقابت در صنعت خودرو و افزایش کیفیت محصولات شود. با وجود قیمت‌گذاری دستوری، عرضه خودرو در بورس کالا با تیراژ مناسب و به طور مستمر می‌تواند باعث کاهش قیمت خودرو در بازار آزاد، نابودی رانت و بهبود صورت‌های مالی خودروسازان و کاهش زیان انباشته آنها شود. در نتیجه، شرایط خاص اقتصاد ایران و وجود تمایل به سرمایه‌گذاری در اختلاف قیمت موجود باعث می‌شود که عرضه خودرو در بورس کالا به طور مداوم به تصمیم‌گیران توصیه شود.
* معاون اجرایی کانون نهادهای سرمایه‎‌گذاری ایران