برنامه راهبردی شهرداری‌ها

هاشم جعفرزاده- برنامه راهبردی شهرداری‌ها می‌تواند در قالب سلسله مفاهیمی مانند ماموریت، چشم‌انداز، سیاست‌ها، راهبردها و برنامه عمل (یا برنامه اقدام) مطرح کرد. ماموریت‌ها را می‌توان در قالب ماموریت‌های سازمانی و ماموریت‌های موضوعی بیان کرد. به عنوان مثال، سازمان نوسازی در هر شهرداری، می‌تواند ماموریت‌های سازمانی خود را به عنوان یک سازمان با مجموعه اهداف، چشم‌اندازها و سیاست‌های کلی تدوین کند و در عین حال، ماموریت‌های خود در حوزه موضوعی (مانند عمران شهری یا بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری) را نیز تدوین کند. روشی که به نظر مناسب می‌آید و بسیاری از شهرداری‌های کشور نیز به همین ترتیب‌عمل کرده‌اند، روش تلفیقی (سازمانی و موضوعی) است. ماموریت را می‌توان در حالت کلی برای پاسخ به سوالات زیر تدوین کرد:
1- چه چیزی؟ (کالا و خدماتی که یک سازمان ارائه می‌دهد و اینکه در واقع فعالیت‌های یک سازمان، چه نیازی از جامعه را با تامین این محصولات برآورده می‌کند)
2- چه کسی؟ (مشتریان سازمان چه کسانی هستند)
3- کجا؟ (بدین معنا که حیطه رقابتی فعالیت‌های سازمان کجاست)
4- چرا؟ (هدف مطلوب سازمان چیست)
5- چگونه؟ (ویژگی‌های خاص و مزیت‌های رقابتی سازمان در رسیدن به هدف‏‌های موردنظر چیست)
با مشخص شدن پاسخ پرسش‌های فوق، می‌توان ماموریت‌های یک سازمان یا حوزه موضوعی را تدوین کرد. به تعبیری دیگر، ماموریت بیانگر دلیل وجودی یک سازمان است به طوری که با جدا کردن آن از یک سازمان، وجود آن سازمان معنادار نخواهد بود. البته این در واقع شرط‌لازم وجود یک سازمان است و در نهایت، دارا بودن چشم‌انداز می‌تواند شرط کافی آن باشد. در این راه، نکات مهمی باید توسط شهرداری‌ها برای تدوین برنامه راهبردی مدنظر قرار گیرد که عبارتند از:
1- بیانیه ماموریت شهرداری باید در حالت کلی در قالب وظایف جاری (ماده 55 قانون شهرداری) و عمرانی و توسعه‌ای (ماده یک قانون نوسازی و عمران شهری) باشد و در حالت خاص، با توجه به شرایط هر شهرداری و جایگاه آن در نظام سلسله‌مراتب شهری تعریف شود.
2- نظام برنامه‌ریزی راهبردی یک نظام عطفی (RECURSIVE) است یعنی باید به ترتیب ماموریت، چشم‌انداز، سیاست‌ها و راهبردها و همچنین برنامه اقدام، در قالب یک تحلیل عطفی انجام شود به طوری که هر موضوع بعدی با توجه به موضوع قبلی تهیه شود (به طور مثال، چشم‌انداز برای ماموریت و راهبردها و سیاست‌ها برای چشم‌انداز تهیه شود.)
3- نظام برنامه راهبردی باید به صورت تناظر یک به یک انجام شود یعنی نمی‌توان برای مثال، به صورت عمومی با تعداد 3 ماموریت و 5 چشم‌انداز کلی بدون ایجاد ارتباط یک به یک (متناظر) مواجه بود بلکه با توجه به همان نظام عطفی، اگر 5 چشم‌انداز داریم باید مشخص شود که هر چشم‌انداز برای کدام ماموریت است یا هر سیاست و راهبرد برای کدام چشم‌انداز است.
در نهایت می‌توان گفت که باید در نگرش شهرداری‌ها به تدوین برنامه راهبردی تحولات اساسی صورت گیرد تا بتوان براساس برنامه‌های راهبردی نوین، به نتایج موثری برای شهرداری‌ها رسید.