بزرگراه میلیونرها

مهدیه بهارمست- به تازگی دوباره زمزمه‌های پولی شدن برخی بزرگراه‌ها به گوش می‌رسد. سال‌97 معاونت حمل‌ونقل و ترافیک لایحه‌ای را به معاونت برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شوراهای شهرداری تهران ارائه کرد که براساس آن پنج ‌تونل تهران و بزرگراه صدر مشمول دریافت عوارض عبور و مرور شوند اما این طرح پس از بررسی‌های فراوان توسط شورای شهر وقت تایید و اجرایی نشد. حالا سخن از پولی شدن بزرگراه همت است. چند روز اخیر شهروندان متوجه خط ممتد زرد رنگی در لاین سرعت همت شدند بنابراین آنها در شبکه‌های مجازی نگرانی خود را بابت پولی شدن این بزرگراه نشان دادند اما دیروز پوریا علیمردانی، مدیرعامل سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران درباره این خط زرد گفته که قرار نیست با راه‌اندازی خط ویژه در این بزرگراه، هزینه‌ای از شهروندان دریافت شود. با این ‌حال، استفاده از این خط شرایط خاصی دارد. در بسیاری از شهرهای دنیا، تاکسی‌ها و خودروهای پرسرنشین می‌توانند به‌صورت رایگان از خطوط HOV (خودروهای چندسرنشین) استفاده کنند. شبکه‌ای از خطوط HOV در تهران طراحی شده که بزرگراه شهید همت نخستین مرحله اجرای آن است. این شبکه مشابه سیستم خطوط BRT عمل می‌کند. به این ترتیب خودروهایی که بیش از دو سرنشین دارند، می‌توانند از این مسیرها عبور کنند. به این صورت که با علائم هشداردهنده به مردم اطلاع داده می‌شود که در ساعات خاص یعنی پیک صبحگاهی و عصرگاهی تردد برای خودروهای پرسرنشین مثل ون‌ها، اتوبوس‌ها و سرویس ادارات امکان‌پذیر است تا در مسیر تعیین‌شده سریع‌تر حرکت کنند. در هر صورت این مسیر در ساعات خاص محدود به یک‌سری خودروهاست و اگر خودروهای دیگر وارد مسیر شوند جریمه خواهند شد چون مسیر به خودروهای پرسرنشین اختصاص پیدا می‌کند. در هر صورت انجام قانونی این کار نیاز به تایید شورای شهر تهران دارد. البته چنین طرحی در برخی کلانشهرهای جهان با نام HOV در حال اجراست. به‌طور مثال در کشوری مانند آمریکا که این طرح اجرا می‌شود، آن بزرگراه حداقل 27 لاین دارد که 10‌کیلومتر بدون خروجی و ورودی است. از سویی سال۱۹۹۲ طرح خط پرسرنشین با نام خط «سه‌ در یک» در جاکارتا اجرا شد. خودروهایی که سه سرنشین یا بیشتر داشتند می‌توانستند بین ساعت‌های ۷ تا ۱۰صبح وارد خطوط ویژه شوند. در سال۲۰۰۳ بعد از تغییراتی که در شبکه اتوبوسرانی انجام شد، ساعت ۴ تا ۷ عصر هم به این زمان اضافه شد. در سال۲۰۱۶ تعداد این خودروها آنقدر زیاد شده بود که مسیر حرکت اتوبوس‌ها را اشغال می‌کرد به همین دلیل شهرداری سهمیه زوج و فرد تعیین کرد و بعد از آن خودروهای سه سرنشین به شرط اینکه شماره پلاک آنها با روز هفته تطبیق داشته باشد، می‌توانند وارد خطوط شوند. اتفاق خاصی که در این شهر افتاد، اجاره مسافر برای خط ویژه بود. افراد بسیار فقیر در ابتدای خطوط می‌ایستادند و برای سوار شدن و پرکردن صندلی‌های سواری‌ها از رانندگانی که عجله داشتند، پول می‌گرفتند. تعداد این افراد که گاهی همراه با کودکانشان بودند، به‌تدریج زیاد و به‌صورت منبع درآمدی برای فقرا شد. هر راننده که یک مادر و کودکش را سوار می‌کرد، وارد خط ویژه می‌شد و آنها را در انتهای خط پیاده می‌کرد. این افراد که جوکی نامیده می‌شدند و ظاهری شبیه متکدیان داشتند در همان نقطه دوباره سوار خودروی دیگری می‌شدند و با چندبار رفت و برگشت می‌توانستند پولی به‌دست بیاورند. از نظر قانونی این کار ممنوع نبود اما ماهیت و هدف طرح را به هم می‌زد. بعضی آمارها هم نشان می‌داد که این کار تاثیر طرح پرسرنشین بر ترافیک را از بین برده است زیرا سفرهای واقعی شهری را کاهش نمی‌دهد.
تردد قانونی خودروهای سواری در خط ویژه چین
شهرداری شنزن در جنوب چین در سال۲۰۱۶ طرح خط پرسرنشین را شروع کرد که ابتدا فقط در یک خیابان اجرا شد. وسایل نقلیه‌ای که کمتر از ۹صندلی داشتند به شرط داشتن دو سرنشین می‌توانستند از خط ویژه رد شوند. زمان حرکت از ساعت ۷:۳۰ تا ۹:۳۰ صبح و ۵:۳۰ تا ۷:۳۰ عصر در روزهای کاری بود. سن مسافر هم باید حداقل ۱۲سال باشد. قبل از این، رانندگان متخلف زیادی بودند که وارد خط ویژه می‌شدند اما بعد از اجرای طرح تعداد آنها کمتر شد. احتمالا ایجاد سازوکار قانونی برای ورود به خط ویژه باعث شده که تخلف کاهش پیدا کند زیرا در مقابل، تعداد خودروهای چند سرنشین در این مسیر بیشتر شده است. اگر خودروی تک‌سرنشین وارد خط ویژه شود، این کار علاوه بر جریمه در سابقه شخصی راننده‌ها هم ثبت می‌شود. سوابق تخلف رانندگی بعدا بر دریافت وام و حتی پیدا کردن شغل تاثیر می‌گذارد. جریمه‌ ورود تک‌سرنشین‌ها در نوبت‌های بعدی تخلف بیشتر می‌شود.
یک‌سال بعد از شنزن شهرداری شهر چنگدو هم طرح خطوط پرسرنشین را اجرا کرد و بعد از آن نوبت به شهرداری دالیان رسید که آن را در یکی از بزرگراه‌های اصلی شهر به اجرا دربیاورد. این بزرگراه دو بخش قدیمی و جدید دالیان را به هم متصل می‌کند. طرح خطوط پرسرنشین در دیگر شهرهای چین نشان ‌داد که اگر چنین طرحی به مرحله اجرا برسد و مدتی از آن بگذرد، حذف طرح و بازگشت به حالت ممنوعیت کامل ورود سواری‌ها دشوار خواهد بود بنابراین جزئیات طرح باید به دقت و بعد از سنجش همه عوامل تعیین شود.
خط ویژه تا مرکز شهر مادرید
خطوط پرسرنشین مادرید در سال۱۹۹۵ ایجاد شد و برنامه‌ریزی زمانی آن به شکلی بود که سواری‌هایی با بیشتر از دو سرنشین وارد خط ویژه اتوبوس شوند و صبح‌ها به سمت مرکز شهر و بعدازظهرها به سمت حومه شهر حرکت کنند. طول خط ویژه زیاد است و به ۱۲کیلومتر می‌رسد اما بخش انتهایی آن در مرکز شهر فقط مخصوص اتوبوس‌هاست و سواری‌های چند سرنشین هم اجازه ورود به آن را نداشتند.
طرح موفق بود و بعد از آن در برخی بزرگراه‌های اطراف پایتخت هم اجرا شد. سال۲۰۱۶ ماموران پلیس به ‌خودرویی شک کردند که در صندلی سمت شاگرد آن یک نفر با کاپشن و کلاه و عینک نشسته بود. از آنجا که فصل تابستان و هوا گرم بود، پلیس خودرو را متوقف کرد و متوجه شد که مسافر درواقع یک عروسک پلاستیکی با سری بزرگ و موهای بلند است. قبلا که پلیس ورودی خط ویژه را کنترل می‌کرد، احتمال تقلب کمتر بود اما از وقتی که شناسایی خودروهای چند سرنشین به دوربین‌های کنترل سرعت سپرده شده، روش‌هایی برای فریب دوربین‌ها اختراع شده است. مثلا بعضی راننده‌ها در صندلی‌های خالی آدمک‌های بادی قرار می‌دهند یا کلاه‌گیسی را روی توپ می‌گذارند و به پشت سری صندلی شاگرد وصل می‌کنند و به جای بدن او پتو، کیف یا وسایل دیگر قرار می‌دهند. بعضی‌ها تصاویر یک مسافر را که روی مقوا چاپ شده است روی صندلی‌های دیگر می‌گذارند. یک روش دیگر هم استفاده از صندلی نوزاد است که درون آن عروسکی را قرار می‌دهند. این موارد در صورت کشف باعث جریمه خودرو می‌شود بنابراین این طرح در کشورهای دیگر هم شکست خورده و چندان در کاهش بار ترافیکی موثر نبوده است.
اولویت شورای شهر پولی شدن بزرگراه‌ها نیست
جعفر تشکری‌هاشمی، رییس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران با اشاره به اینکه هنوز این طرح در صحن شورای شهر مورد بحث قرار نگرفته است به «جهان‌صنعت» گفت: با اینکه این روزها برخی رسانه‌ها درباره پولی شدن بزرگراه شهید همت سخن گفتند اما برای انجام آن ابتدا باید مصوبه شورای شهر را داشته باشند که تاکنون شورا چنین مصوبه‌ای را تایید نکرده است اما اینکه در بزرگراه همت خط ویژه اتوبوس لحاظ کردند و حالا زمزمه‌های آن برای سواری‌های چند سرنشینHOV است، موضوع دیگری است. ایجاد خط ویژه اتوبوس در بزرگراه شهید همت طرح خوبی است زیرا از این طریق خودروهای امدادی در ترافیک نمی‌مانند اما اینکه بخواهد پولی شود مستلزم این است که شهرداری لایحه دهد و جزئیات آن در شورای شهر بررسی شود. تاکنون شهرداری چنین لایحه‌ای را به شورای شهر نداده است، پس تا زمانی که شورای شهر چنین موضوعی را تصویب نکند قابلیت اجرایی هم ندارد.
وی افزود: طرح تردد قانونی خودروهای سواری در خط ویژه برای کاهش ترافیک بزرگراه همت در اولویت نیست زیرا ابتدای امر باید مسائل حادثه‌خیز آن مورد بررسی قرار گیرد. با این حال اجرای این طرح در حد تبدیل خط ویژه اتوبوس به خط سواری‌های چند سرنشین HOV به عهده شهرداری تهران و سازمان حمل‌ونقل و ترافیک است اما پولی شدن آن منوط به تایید شورای شهر است که ما چنین قصدی نداریم. تشکری‌هاشمی با بیان اینکه شهرداری باید درخصوص ورودی‌ها و خروجی بزرگراه همت راه‌حلی داشته باشد، تاکید کرد: متاسفانه این روزها با ورود خودروهای سواری در خط ویژه تصادفات افزایش پیدا کرده است، به همین دلیل شهرداری باید درخصوص ورودی‌ها و خروجی‌ها، توقف اتوبوس، تردد عابر پیاده و… به شورا پاسخگو باشد. این طرح نباید تراکم ترافیکی و حادثه‌ای ایجاد کند. او ادامه داد: به نظرم اگر قرار بر پولی کردن بزرگراه همت باشد، بار ترافیکی در بزرگراه حکیم بسیار بیشتر خواهد شد. از سویی شرط این امر گسترش حمل‌ونقل عمومی در سطح شهر است. این در حالی است که به تازگی سازمان بازرسی به موضوع اتوبوس‌های برقی ورود کرده و ظاهرا 8 یا 10دستگاه هم در حال ترخیص از گمرک است. در این صورت احتمال عدم تایید برخی مفاد قرارداد شهرداری تهران با چین توسط نهادهای ناظر وجود دارد بنابراین در حال حاضر رسیدگی به حمل‌ونقل عمومی مهم‌تر از ایجاد طرح‌های جدید شهری است. چه‌بسا طی سال‌های گذشته هم زمزمه‌های درخصوص عوارض بزرگراه صدر و برخی تونل‌ها بود اما این طرح در شورای شهر بررسی و از اجرای آن صرف‌نظر شد. در هر صورت اعمال هر نوع محدودیت باید در شورای شهر بررسی شود.