بزرگمردی که قلبش همواره برای محرومین می‌تپید

بحث مراتب علمی و معنوی علامه محمدرضا حکیمی بسیار گسترده است، لیکن می‌خواهیم از رهگذر سالگرد ارتحال وی به مهم‌ترین دغدغه فکری ایشان یعنی اقامه قسط و عدل در جامعه که هدف و رسالت انبیا بوده است، بپردازیم.
مرتضی نجفی‌قدسی در یادداشتی به انگیزه گرامیداشت دومین سالگرد علامه‌محمدرضا حکیمی چنین آورده است:
«بسم الله الرحمن الرحیم
وَیَا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیَالَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ (سوره هود،‌ آیه ۸۵)
ای مردم در وزن و سنجش کالاها و اجناس به قسط و عدل رفتار کنید و کم فروشی و گرانفروشی نکنید و در زمین به خیانت و فساد برنخیزید».
سی‌ویکم مرداد ماه، دومین سالگرد ارتحال علامه محمدرضا حکیمی بزرگمردی از قبیله ایمان و تقوا، قسط و عدل، علم و دانش، شعر و ادب، اخلاق و فضیلت، قرآن و عترت، مبارزه و جهاد و حقیقت و رستگاری است.
سخن گفتن در ابعاد وجودی این شخصیت بزرگ و کم‌نظیر بسیار سخت است و حق او را نمی‌توان ادا کرد، ولیکن به‌قدر ممکن باید بکوشیم از معارف و آثار علمی ایشان بهره‌مند شویم و به خصوص نسل جوان با افکار مترقی وی بیشتر آشنا شوند.در رابطه با استاد حکیمی تاکنون مطالب زیادی گفته شده یا نوشته‌اند؛ از مراتب علمی ایشان و تلمذ محضر بزرگانی چون مرحوم آیت‌الله‌العظمی سیدمحمد‌هادی میلانی که به مدت ۱۰ سال در درس خارج فقه و اصول آن عالم بزرگ شرکت کردند و تقریرات درس ایشان را طوری می‌نوشتند که حتی کلمه‌ای از قلم نیفتد، دروس سطح و کفایتین را نزد آیات عظام حاج‌شیخ‌هاشم قزوینی و حاج‌شیخ مجتبی قزوینی خواندند که در شکل‌دهی به شخصیت استاد محمدرضا حکیمی خیلی موثر بودند و همیشه از آنها یاد می‌کردند. علاوه بر آنها، مرحوم آیت‌الله حاج‌شیخ علی‌اکبر الهیان‌تنکابنی و مرحوم حاج‌سیدابوالحسن حانظیان نیز در شخصیت معنوی استاد حکیمی خیلی موثر بودند و خاطرات زیادی از آنها داشته و پیوسته از آنان تکریم می‌کرد.
بحث مراتب علمی و معنوی استاد حکیمی بسیار گسترده است و مقاله مستقلی را می‌طلبد، لیکن می‌خواهیم از رهگذر سالگرد ارتحال ایشان به مهم‌ترین دغدغه فکری‌شان یعنی اقامه قسط و عدل در جامعه که هدف رسالت انبیا بوده است، بپردازیم.ایشان معتقد بودند که انقلاب ملت ایران، انقلابی دینی و بر اساس معارف قرآنی بود. ایشان با اشاره به آیه (وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَی بِآیَاتِنَا …الی فرعون و‌هامان و قارون) می‌گفتند انقلاب واقعی و قرآنی منوط به از بین بردن سه طاغوت است؛ ابتدا طاغوت سیاسی که فرعون است، سپس طاغوت فکری و فرهنگی که ‌هامان است و بعد از آن طاغوت اقتصادی که قارون است؛ بنابراین انقلابی کامل و دینی است که هر سه طاغوت را ساقط کند، چون اینها مانع رشد انسانند.‌ در شرایط کنونی برگشت به انقلاب اسلامی ضروری است، انقلاب از اول این نقص را داشت که آن‌طوری که باید با قارون در نیفتاد و با تکاثر و سرمایه‌داری مبارزه نکرد و روی تعدیل ثروت انگشت نگذاشت. در الفاظ خیلی گفته شد ولی در عمل نه، هر چه هم از توانگران گرفته و اموالی که مصادره شد، به صاحبان اصلی‌اش که محرومین بودند بازنگشت و اغلب دوباره به دست سرمایه‌داران دیگری افتاد. (برگرفته از کتاب حکیم جاودانه).
استاد حکیمی معتقد بودند که اکنون جامعه را سرمایه‌داری و طبقاتی و فواصل معیشتی جهنمی چنان گرفتار کرده است که قلّه‌های ثروت در برابر دردهای فقر قرار دارند. افراد به دنیاداری راکفلری و دنیاداری قارونی روی آوردند، برخی سرمایه‌دارها مفسد فی‌الارض هستند و قرآن هم تصریح کرده که آنان مفسد فی‌الارض هستند: (الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَلَا یُصْلِحُونَ).
خطراتی که انقلاب اسلامی را تهدید می‌کند
ایشان درخصوص خطراتی که جامعه و انقلاب اسلامی را تهدید می‌کند اظهار کرد: انقلاب ما از روز اول با دو نوع دشمنی و کارشکنی مواجه شد؛ ۱- خودی ۲- بیگانه و من از همان روز تا همین الآن ضرری که از ناحیه خودی‌ها به انقلاب وارد شد و ممکن است باز هم وارد بشود را بالاتر می‌دانم از همه کارهایی که بیگانگان کردند و می‌کنند، برای اینکه اگر هر کاری آمریکا علیه ما بکند آنقدر مردم ما را از انقلاب زده نمی‌کند، چون عمده تعلق قلبی مردم به انقلاب است، اگر تعلق قلبی مردم به انقلاب محفوظ بود و محفوظ ماند، انقلاب هم محفوظ می‌ماند و حتی صادر هم می‌شود، ولی اگر خود این مردم که انقلاب کردند، نسبت به همین انقلابی که فرزند خودشان محسوب می‌شود،‌ بی‌توجه شدند و انقلاب خواسته‌های آنان را بر آورده نکرد و انقلاب عمومی مردمی، بدل به قدرت و فرصت‌های خصوصی شد و علاقه مردم سلب شد، چنین انقلابی مانند درخت بی‌ریشه می‌ماند که هر باد بسیار کم‌فشاری هم ممکن است آن را بیندازد، ولی اگر درخت ریشه‌ای عمیق دواند، دیگر سیل و طوفان هم نمی‌تواند آن را از جا بکند. انقلاب ما باید به این مساله پایبند باشد که نیست، دور تا دور سرمایه‌داران و مکندگان خون مردم و آقازاده‌های بی‌تعهد هستند که فکر می‌کنند این‌گونه فرصت‌ها و قدرت‌ها ابدی است،‌ نه دور مردم! تجربه نشان داده که هر نوع دشمنی‌ای که دشمن با ما کرده، مردم را محکم‌تر کرده و هر نوع کار ناپسندی هم که خودی‌ها کردند مردم را زده کرده است. این را به طور کلی می‌شود در مورد انقلاب گفت؛ به خصوص مسائل اقتصادی و تورم و گرانی جامعه را الآن به صورت طبقاتی پرفاصله و عجیب درآورده است و چقدر مایه تأسف است که می‌بینیم در این مساله دست عده‌ای آخوندزاده هم رو بشود! (همان مدرک).
استاد حکیمی می‌افزایند: بنده از همان روزهای اول انقلاب، با نظر اول حضرت امام موافق بودم؛ یعنی دخالت نداشتن روحانیت در امور و مقامات اجرایی ولی امر بر عکس اتفاق افتاد و نتایج آن را اکنون حس می‌کنیم.
این جملات نمونه‌هایی از افکار عدالت‌خواهانه مرحوم استاد علامه محمدرضا حکیمی بود که قلبش همواره برای محرومین می‌تپید و هیچ خانه‌ای از خود نداشت و زندگی استیجاری بسیار ساده‌ای داشت.
دیداری در خانه ساده مرحوم علامه حکیمی
روزی با مرحوم استاد سید‌علی‌اکبر پرورش که با مرحوم استاد محمدرضا حکیمی دلبسته یکدیگر بودند، به منزل ساده او رفتیم، نه فرشی داشت و نه اساسی! موکتی پهن بود و پتویی که روی آن نشستیم و اطراف استاد را کتاب‌ها احاطه کرده بودند و میز مطالعه‌اش نیز خیلی عجیب بود، چندپاره‌آجر را در طرفین گذاشته و یک تخته‌ای را روی آجرها گذاشته بود! این میز تحریر علامه‌ای که دریای فضایل و معارف و کمالات بود، نمونه واضحی از وضعیت زندگی ایشان بود و واقعا سطح زندگی او از هر کارگر و فقیری پایین‌تر بود و همه اینها اختیاری و تعمدی بود، والا او فقط با حق نویسندگی کتاب‌هایش می‌توانست زندگی سروسامانی داشته باشد، ولی همه حقوق و درآمد فرهنگی‌اش را به محرومین و مستضعفین اختصاص می‌داد و بارها گمنام به سراغ بینوایان و محله‌های فقیر و افراد نیازمند می‌رفت و در حدی که بضاعت داشت به آنها بذل و بخشش می‌کرد.‌ او بسیاری از میوه‌های گرانقیمت را چون محرومین نمی‌توانند تهیه و استفاده کنند نمی‌خورد! و خلاصه زندگی بسیار زاهدانه‌ای را به خود تحمیل کرده بود و البته چون همسر و فرزندی نداشت در این‌گونه موارد بسیار زاهدانه زندگی می‌کرد.
نگارش دوره دوازده جلدی الحیات
استاد حکیمی پیوند عمیقی با قرآن و عترت داشت و معتقد بود اقتدا و اهتدا به قرآن و اهل‌بیت (ع) ‌کافی است، ولی قرآن و معارف عترت طاهرین را باید کلمه به کلمه و در جای خود فهمید و خوشبختانه دوره ۱۲جلدی الحیات در شناخت قرآن و معارف اهل‌بیت (ع) از بهترین منابع و قابل استفاده عموم است که توسط انتشارات دلیل ما چاپ و منتشر شده است.
استاد حکیمی در کتاب الحیات که تالیف مشترک ایشان با اخوانشان آقایان محمد حکیمی و علی حکیمی است، کوشیده‌اند مطالب قرآن و عترت را در چهل باب و هزاران موضوع دسته‌بندی کرده، به طوری که هر کسی در هر موضوعی بخواهد دیدگاه قرآن و عترت را بشناسد کافی است به آن موضوع در این دوره الحیات مراجعه کند.
از استاد حکیمی بیش از چهل اثر و تالیف ارزشمند منتشر شده است که بعضی از آنها تا سال ۱۳۷۹ توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شد‌ و پس از آن استاد انتشار کلیه آثار خود را به انتشارات دلیل ما واگذار کردند و حق‌التالیف خود را نیز طبق وصیت و صلحی که مرقوم داشته‌اند برای مصرف محرومین و نیازمندان و سادات به ناشر سپردند.از استاد حکیمی آثار علمی زیادی هم به جای مانده که هنوز منتشر نشده و انشاء‌الله به تدریج منتشر خواهد شد.
توصیه به تلاوت یاسین و آیات قرآن
ایشان نسبت به ختم سوره یس سفارش زیادی داشتند و دستورالعمل‌های مختلفی را هم نقل می‌کردند و معتقد بودند تلاوت این سوره برای حل هر مشکلی رهگشاست.
از توصیه‌های مکرر مرحوم استاد محمدرضا حکیمی به طلاب و جوانان جویای معرفت این بود که پیوند خود را با قرآن و احادیث اهل‌بیت(ع) مستحکم کنند، ایشان معتقد بودند در هر آیه‌ای از قرآن حکمت‌ها و خواصی نهفته است و حتی نه هر آیه‌ای بلکه هر کلمه‌ای از قرآن و نه هر کلمه‌ای بلکه هر حرفی از قرآن دارای خواص خود است، به طوری که حتی یک واو از یک کلمه با یک واو از کلمه دیگر کاربردش و اسرارش فرق می‌کند و او بیشتر این معارف وحیانی را از علامه ذوفنون و حکیم الهی مرحوم آیت‌الله حاج‌شیخ مجتبی قزوینی فراگرفته بود و شرح این مباحث هم اهلیت و جای خود را می‌طلبد که امیدواریم خدای متعال به ما هم معرفتی به قرآن و عترت پاکش عنایت فرماید.
مرتضی نجفی‌قدسی
۳۱/۵/۱۴۰۲