بندبازی اردوغان

گروه جهان- رییس‌جمهوری ترکیه در سفری غیرمنتظره راهی روسیه شد و با هواپیمای خود در فرودگاه شهر ژوکوفسکی محل برگزاری نمایشگاه بین‌المللی هوافضای روسیه بر زمین نشست تا همراه با ولادیمیر پوتین از نزدیک سوخو ۵۷ روس‌ها و سایر صنایع هوایی روسیه را مشاهده کند.
اردوغان در حالی قدم به روسیه گذاشت که همزمان روس‌ها سری دوم پدافند موشکی اس-‌۴۰۰ را با هواپیما راهی ترکیه کرده‌اند و جالب‌تر آنکه پوتین چند روز دیگر برای نشست سه‌جانبه سران آستانه شامل ایران، روسیه و ترکیه به ترکیه خواهد رفت.
همکاری‌های گسترده ترکیه و روسیه در حوزه صنایع دفاعی و خرید تسلیحات موشکی و هوایی از روسیه، فقط یکی از ابعاد روابط مسکو و آنکاراست و در سوی دیگر ماجرا، تقویت رابطه با مسکو، برای اردوغان چندین دستاورد دارد.
رجب طیب‌اردوغان در حالی به روسیه سفر کرد که در معادلات دفاعی و سیاسی سوریه اتفاقات جدیدی روی داده که منجر به تقویت بنیه دفاعی دولت سوریه شده و مهم‌ترین بُعد آن نیز، کنترل شهر مهم و استراتژیک خان شیخون توسط نظامیان تحت امر بشار اسد و تضعیف موقعیت نظامی ترکیه در ادلب است. در حالی که ترکیه هنوز هم نتوانسته به ماجرای هیات تحریر الشام پایان داده و به تعهدات خود در ادلب عمل کند، در کرانه شرقی فرات، در چارچوب یک همکاری مبهم و نامعلوم با آمریکا، به دنبال تاسیس منطقه امن است.
اما شواهد نشان می‌دهد که پوتین به شکلی زیرکانه و هوشمندانه، عملا سفر اردوغان را دست‌کم در برابر چشم خبرنگاران و دوربین‌های تلویزیونی، به بازدید اردوغان از نمایشگاه صنایع دفاعی هوایی روسیه تبدیل کرد و به قدرت‌نمایی تسلیحاتی در برابر آمریکا و اروپا ادامه داد. چرا که توانسته یک عضو مهم ناتو را با وجود همه ریسک‌ها و مخاطرات، به یک مشتری قدرتمند صنایع دفاعی خود تبدیل کند.
پیش از این فقط اس- ۴۰۰ به ترکیه فروخته می‌شد، اما حالا بالگردهای نظامی نسل جدید نیز به آن اضافه شد و بعید نیست که در صورت تداوم اختلافات آنکارا- واشنگتن بر سر اف ۳۵، در آینده‌ای نزدیک شاهد آن باشیم که قرارداد خرید سوخو با روسیه امضا شود و ترکیه عطای هواپیمای آمریکایی را به لقای آن ببخشد.
به همین خاطر اردوغان چنان از دیدن محصولات نمایشگاه و گردش صمیمانه و بستنی خوردن با پوتین ذوق زده شد که در کنفرانس مطبوعاتی مشترک اعلام کرد در بازگشت به کشورش، مدیر مرکز صنایع دفاعی ترکیه را با خود به همراه نمی‌برد تا او در روسیه بماند و در مورد خرید محصولات جدید با روسیه به توافق برسد.
پاکسازی ادلب
باتوجه به نشست آستانه که تا چند روز دیگر در ترکیه برگزار خواهد شد، اکنون این سوال به ذهن متبادر می‌شود که ضرورت سفر اردوغان در این زمان چه می‌تواند باشد، در این رهگذر باید گفت که یکی از اصلی‌ترین محورهای گفت‌و‌گوی اردوغان و پوتین به ادلب اختصاص یافت و پوتین به اردوغان اطمینان‌خاطر داد که می‌تواند حمایت روسیه را در این امر داشته باشد.
رییس‌جمهوری روسیه ضمن تاکید بر نگرانی مشترک مسکو و آنکارا نسبت به حملات صورت گرفته به مناطق حائل و عاری از تنش (کاهش تنش) در ادلب، از مذاکرات دو طرف برای برداشتن گام‌های مشترک به منظور پاکسازی مخفیگاه‌های تروریست‌ها در ادلب و تمامی خاک سوریه خبر داد.
پوتین ضمن تاکید بر لزوم حفظ تمامیت ارضی و یکپارچگی سوریه از ایده ایجاد منطقه امن در مرز با ترکیه دفاع کرد و آن را ضامن حفظ تمامیت ارضی سوریه دانست.
رجب طیب‌اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه در این نشست خبری از حملات ارتش سوریه به ادلب انتقاد کرد و آن را عامل اصلی بر هم خوردن آرامش در منطقه امن ایجاد شده توسط ترکیه دانست و گفت، آنکارا در صورت لزوم از حق دفاع خود در برابر ارتش سوریه استفاده خواهد کرد.
اردوغان در پایان تاکید کرد که در مواجهه با حملات ارتش دولتی سوریه به ادلب تمام تلاش خود را برای دفاع از سربازان ترکیه خواهد کرد.
ولادیمیر پوتین در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با رجب طیب‌اردوغان، به دو موضوع مهم مرتبط با تحولات سوریه اشاره کرد؛ نخست آن که همکاری‌های روسیه، ایران و ترکیه در چارچوب مذاکرات آستانه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بر همین اساس، مساله ادلب باید به دقت مورد توجه قرار بگیرد. شرایط کنونی ادلب و تحولات آن برای مسکو نگران‌کننده است و یک بار دیگر از ترکیه خواسته می‌شود تا در برخورد با تروریست‌ها به شکل قاطعانه عمل کند‌ چرا که در شرایط فعلی، آنها همچنان به حملات خود علیه سوریه ادامه می‌دهند.
در بخش دیگری از این کنفرانس پوتین اعلام کرد که روسیه به نقش ترکیه در ایجاد منطقه امن در شمال سوریه، نگرش مثبتی دارد و معتقد است که حفظ تمامیت ارضی سوریه برای همگان، یک اولویت اساسی است.
ولادیمیر پوتین در نشست مشترک خبری با رجب طیب‌اردوغان در مسکو اظهار کرد: از خواسته ترکیه برای تامین امنیت مرزهای جنوبی‌ حمایت می‌کنیم. او با بیان اینکه روسیه حساسیت‌های ترکیه نسبت به امنیت مرزهای خود را به خوبی درک می‌کند، گفت: باید امنیت مرزهای ترکیه تامین شود. این امر حق مشروع ترکیه است. ایجاد منطقه امن در جنوب ترکیه به لحاظ تمامیت ارضی سوریه نیز حائز اهمیت است.
استقبال روسیه ار نقش ترکیه برای ایجاد منطقه امن، پیش از هر چیز، خبر بدی برای کردهای مسلح تحت امر پ.ک.ک و تحت حمایت آمریکا در شمال سوریه و در کرانه شرقی رود فرات است. چرا که پوتین با این پیام خود نشان داد اگر در آینده تحولات شرق فرات، آمریکایی‌ها پشت کردها را خالی کنند، روسیه نیز به داد آنها نخواهد رسید و حاضر نیست در برابر تحرکات احتمالی ترکیه، واکنش خاصی نشان دهد.
حال اردوغان از سویی ناچار است در چارچوب همکاری با آمریکا، این واقعیت را فراموش نکند که ضامنین اصلی آستانه یعنی روسیه و ایران، هرگونه مداخله در شرق فرات را تنها تحت لوای مفهوم اساسی حفظ تمامیت ارضی سوریه می‌پذیرند و از دیگر سو ناچار است در ماجرای ادلب نیز‌ در مدت زمانی کوتاه، به تعهدات خود عمل کند.
نقش انکارناپذیر اقتصاد در رابطه ترکیه و روسیه
همکاری‌های گسترده ترکیه و روسیه در حوزه صنایع دفاعی و خرید تسلیحات موشکی و هوایی از روسیه، فقط یکی از ابعاد روابط مسکو و آنکاراست و در سوی دیگر ماجرا، تقویت رابطه با مسکو، برای اردوغان چندین دستاورد دارد.
از سفر سالانه بیش از ۵ میلیون نفر توریست روسی به ترکیه و جان دادن به گردشگری این کشور گرفته تا همکاری در حوزه‌های انرژی، صادرات محصولات کشاورزی به روسیه و فعالیت ده‌ها پیمانکار بزرگ بخش خصوصی و دولتی ترکیه در روسیه، از عمده‌ترین دستاوردهای این رابطه است و از دیگر سو روسیه هم با تقویت روابط خود با ترکیه، علاوه بر اثرگذاری بر معادلات خاورمیانه، در استراتژی کلان دریایی خود در هر دو حوزه دریای سیاه و مدیترانه، اطمینان‌خاطر بیشتری پیدا می‌کند.
دلار‌زدایی از مبادلات تجاری
ولادیمیر پوتین در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای ترک خود، بر تداوم فعالیت‌های اقتصادی مشترک مسکو– آنکارا در دو پروژه مهم ترک استریم و همچنین تاسیس نیروگاه هسته‌ای آک‌کویوی ملاتیا توسط روسیه در ملاتیای ترکیه اشاره کرده و بر ضرورت به‌کارگیری واحدهای پول ملی روبل و لیره و ضرورت کنار نهادن دلار آمریکا تاکید کرد.
پوتین همچنین به این موضوع اشاره کرد که در سال ۲۰۱۸ میلادی، حجم مبادلات تجاری ترکیه و روسیه با رشد ۱۶ درصدی همراه شده و به ۲۵ و نیم میلیارد دلار رسیده و در عین حال سرمایه‌گذاری‌های متقابل دو کشور نیز از مرز ۲۰ میلیارد دلار گذشته است.
رییس‌جمهوری روسیه اعلام کرد: مسکو و آنکارا در حال تنظیم موافقتنامه دولتی برای افزایش پرداخت‌ها با ارزهای ملی خود هستند و سران دو کشور بر سر گسترش تجارت دو کشور با ارزهای ملی به توافق رسیده‌اند. پوتین اضافه کرد: این اقدام به منظور تامین شرایط برای خدمات بدون نقص بانکی میان دو کشور صورت می‌گیرد. ترکیه یکی از شرکای تجاری مهم روسیه در منطقه محسوب می‌شود و دو کشور رسیدن به تراز تجاری ۱۰۰ میلیارد دلاری را هدف قرار داده‌اند.
تامین امنیت انرژی در اروپا
پوتین در ادامه سخنان خود گفت: طرح‌های روسیه و ترکیه در عرصه انرژی جزو مهم تامین امنیت انرژی منطقه و کل اروپا خواهد بود. او اضافه کرد: روسیه و ترکیه در عرصه انرژی همکاری نزدیکی دارند و روس اتم نخستین نیروگاه هسته‌ای آق قویو در ترکیه را احداث می‌کند و نخستین بلوک این نیروگاه در سال ۲۰۲۳ راه‌اندازی خواهد شد. رییس‌جمهوری روسیه گفت: طرح خط لوله گاز جریان ترکیه نیز تا پایان امسال به پایان می‌رسد و برای بهره‌برداری آماده خواهد شد. او خاطرنشان کرد که گاز از طریق این خط لوله از خاک ترکیه به اروپا ترانزیت خواهد شد.
فرمت آستانه موثرترین سازو‌کار
پوتین در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه به زودی برای شرکت در نشست سرانه آستانه به آنکارا خواهد رفت، گفت: روسیه و ترکیه معتقدند که فرمت آستانه موثرترین ساز‌و‌کار برای حل مسائل سوریه است. او خاطرنشان کرد مساله سوریه در محور مذاکرات او و اردوغان قرار داشت و روسیه و ترکیه در فرمت آستانه با ایران همکاری می‌کنند. رییس‌جمهوری روسیه این را نیز گفت که روسیه نگرانی ترکیه از اوضاع مربوط به تامین امنیت مرز با سوریه را درک می‌کند ضمن اینکه ترکیه بار سنگینی در رابطه با پناهندگان سوری را بر دوش می‌کشد و ما از این مساله آگاهیم و بیش از سه و نیم میلیون پناهنده سوری در این کشور به سر می‌برند. پوتین گفت: بهبودی اوضاع سوریه منجر به بازگشت بسیاری از این افراد به زادگاه خود می‌شود، تاکنون ۳۰۰ هزار نفر از خارج به کشور خود بازگشته و در داخل سوریه نیز یک میلیون آواره به مناطق خود برگشته‌اند.
امید اردوغان به عضویت در شانگهای
تکمیل روند عضویت کامل ترکیه در اتحادیه اروپا، هنوز هم برای سران حکومت این کشور و همچنین برای صاحبان صنایع و بزرگان بخش اقتصاد ترکیه، یک رویای باشکوه و یک نیاز حیاتی قلمداد می‌شود. اما حالا و پس از اثبات چندین باره بی‌مهری‌ها و سخت‌گیری‌های اتحادیه، سران آنکارا ترجیح می‌دهند در مورد این رویا چیزی بر زبان نیاورند.
عضویت در ناتو در دوران جدید تیم ترامپ و بولتون، دردسرهایی برای ترکیه به وجود آورده که یکی از آنها، بسته شدن دست و بال سران این کشور در خریدها و قراردادهای تسلیحاتی است و از دیگر سو، گشایش به سمت آسیا و قفقاز برای ترکیه تبدیل به یک اولویت حیاتی شده است. به همین دلیل، عضویت ترکیه در پیمان گروه شانگهای می‌تواند برای ترکیه و به ویژه بقای حزب عدالت و توسعه دستاوردهای فراوانی به دنبال بیاورد و اردوغان امیدوار است که با توسعه روابط خود با روسیه، چین و هندوستان، به چنین هدفی دست پیدا کند.