بندبازی استراتژیک میان چین و آمریکا

گروه بین‌الملل- پاکستان با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک خود یکی از بازیگران مهم برای آمریکا و چین محسوب می‌شود؛ با این حال هر چند روابط راهبردی اسلام‌آباد با پکن در شرایط کنونی اجتناب‌ناپذیر است، اما این کشور همچنان به ایالات‌متحده برای مقابله با چالش‌های امنیتی و اقتصادی خود نیز نیازمند است.
در چنین شرایطی همزمان با اینکه آمریکا در حال تقویت مناسبات خود با هند است، تمایل فزاینده پاکستان به سمت چین نیز موجب نگرانی غربی‌ها شده است. در چنین شرایطی قرار گرفتن پاکستان در دوراهی میان چین و آمریکا، برای این کشور به خصوص با توجه به شرایط چالش‌برانگیز کنونی دارای مخاطراتی فزاینده است، زیرا منافع اقتصادی و استراتژیک این کشور را در برابر رقابت میان دو قدرت بزرگ جهانی قرار می‌دهد.
افشای اختلافات
طبق گزارشی که مجله دیپلمات در این خصوص منتشر کرده، در ماه آوریل سال جاری، اسناد افشا‌شده نشان می‌دهد که وزیر خارجه پاکستان به نخست‌وزیر این کشور توصیه کرده از مماشات با غرب به قیمت مشارکت استراتژیک واقعی با چین خودداری کند؛ موضوعی که بیانگر این نکته مهم است که دولت اسلام‌آباد دیگر قادر نیست در میان این دو قدرت بزرگ بازی ادامه دهد.
در چنین شرایطی است که شاهد هستیم در طول دهه‌های گذشته نفوذ چین در پاکستان افزایش می‌یابد و غربی‌ها از پاکستان به عنوان کشوری یاد می‌کنند که در حال وابستگی مطلق به پکن است. حتی شواهد نشان می‌دهد که مقامات پاکستان به تازگی دو دعوت متوالی از آمریکا برای شرکت در اجلاس سران دموکراسی را رد کرده‌اند، زیرا قرار بوده در این نشست بحث تایوان مطرح شود. این در شرایطی است که پاکستان در دو رویداد مشترک با موضوع دموکراسی که از سوی چین برگزار شده، شرکت کرده است، حتی در این میان از یکسری مقامات پاکستانی شنیده می‌شود که آمریکا به جای اینکه به دنبال ایجاد تعادل در روابط اسلام‌آباد با پکن باشد، باید فکری به حال تعادل روابط میان پاکستان و هند کند؛ امری که نشان می‌دهد مقامات این کشور با توجه به نزدیکی آمریکا و هند نسبت به تعمیق فزاینده روابط با پاکستان با چین متقاعد شده‌اند.
انتخاب دشوار
رمزگشایی از صحبت‌های مقامات ارشد پاکستانی از اهمیت زیادی برخوردار است. به عنوان مثال اخیرا وزیر خارجه پاکستان در مصاحبه‌ای اعلام کرد که بروز چالش‌های سیاسی و اقتصادی میان چین و آمریکا، ممکن است پاکستان را ناچار به انتخاب استراتژیک میان یکی از این قدرت‌ها کند. وزیر دفاع پاکستان هم تاکید داشته که پاکستان در شرایط کنونی نباید از سوی غرب تحت فشار برای انتخاب‌های دشوار استراتژیک قرار بگیرد. به گفته کارشناسان این صحبت‌ها نشان می‌دهد که اسلام‌آباد، چین را به عنوان شریک بلندمدت خود حتی به قیمت تیرگی روابطش با آمریکا در نظر گرفته است.
در واقع وقتی آمریکا به سمت هند متمایل شده و پیمان امنیتی چهارجانبه نیز با این کشور منعقد کرده است، چنین امری برای پاکستان به عنوان بر‌هم‌زدن توازن استراتژیک در منطقه تلقی می‌شود. از سوی دیگر در حالی که آینده روابط اقتصادی میان پاکستان و آمریکا نامشخص است، روابط اقتصادی این کشور با چین علی‌رغم تمامی موانع پیش‌رو‌، به دلیل همگرایی‌های امنیتی و تجاری دورنمایی مثبت دارد.
روابط با چین، ضروری اما ناکافی
به گفته کارشناسان، روابط پاکستان با چین سازگاری‌های زیادی داشته و هر دو کشور روابط خود را به‌عنوان یک مشارکت استراتژیک توصیف می‌کنند. چین به‌طور فعال به نیازهای امنیتی و اقتصادی پاکستان پاسخ می‌دهد و پاکستان را دوستی
«غیرقابل جایگزین» می‌داند. در سال‌های اخیر، با عقب‌نشینی واشنگتن از کمک‌های نظامی و اقتصادی به اسلام‌آباد و تعمیق همکاری استراتژیک با دهلی‌نو، چین متعهد شده است همکاری‌های نظامی و اقتصادی با پاکستان را افزایش دهد.
قابل ذکر است، چین چهار ناوچه پیشرفته را به پاکستان تحویل داده و قرار است تا پایان سال جاری میلادی نیز چهار زیردریایی تهاجمی رادارگریز به اسلام‌آباد تحویل دهد.
آمارها نشان می‌دهد چین در طول ۸ سال گذشته بزرگ‌ترین شریک تجاری و سرمایه‌گذار در پاکستان علیرغم بی‌ثباتی‌های سیاسی و مشکلات امنیتی این کشور محسوب می‌شود.
علاوه بر این در حالی که دولت پاکستان در حال ورشکستگی بوده و صندوق بین‌المللی پول نیز فعلا جلوی وام‌های ضروری این کشور را بسته است، چینی‌ها یک بسته کمک مالی یک میلیارد دلاری به پاکستان در دستور کار خود قرار داده‌اند؛ موضوعی که تحلیلگران معتقدند با توجه به اینکه نخبگان سیاسی و امنیتی پاکستان به صورت سنتی غرب‌گرا هستند، اما به واسطه کمک‌ها و اقدامات چین، این کشور را به عنوان شریک مورد علاقه خود انتخاب کرده‌اند.
با این حال وقتی صحبت از کسری تجاری رو به رشد میان دو کشور می‌شود، درمی‌یابیم که مناسبات تجاری میان چین و پاکستان به‌طور قابل‌‌توجهی به نفع پکن بوده و چینی‌ها علاوه بر اینکه به سادگی در قبال بدهی‌های پاکستان کوتاه نمی‌آیند، بلکه به نظر می‌رسد سیاست‌های اقتصادی خود به اسلام‌آباد را نیز دیکته می‌کنند.
این موضوع در حالی اهمیت دارد که بدانیم، چینی‌ها به صورت سنتی نوعی تعادل را در حوزه‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی با غرب ترجیح داده و مقامات پاکستان باید متوجه باشند که چنین روندی از سوی پکن برای پاکستان نیز قاعدتاً دنبال می‌شود.
روابط با آمریکا، نامشخص اما ضروری
گفته می‌شود که پاکستان از نظر تاریخی مهم‌ترین متحد آمریکا و ناتو در جنگ علیه تروریسم بوده است. با این حال نزدیکی آمریکا به هند سبب شده تا این متحد قدیمی آمریکا روابطش را با این کشور در تلاطمی جدی احساس کند. حتی شاهد بودیم در شرایطی که دولت ترامپ همکاری نظامی با پاکستان را متوقف کرده بود، دولت بایدن پا را فراتر گذشته و پس از خروج این کشور از افغانستان، سطح روابط نظامی و امنیتی خود با اسلام‌آباد را به صورت بی‌سابقه‌ای کاهش داد؛ امری که به گفته ژنرال قمر جاوید باجوا فرمانده سابق ارتش پاکستان، این کشور ناچار شده است برای تامین سلاح به سمت روسیه و چین متمایل شود. در مقابل، هند به عنوان شریک استراتژیک تمام‌عیار ایالات‌متحده با دریافت فناوری حیاتی و نوظهور، هواپیماهای بدون سرنشین و تولید مشترک موتورهای جت
GE F414 جایگزین پاکستان شده است. با این حال گسست کامل پاکستان از ایالات‌متحده و گردش به سمت چین برای این کشور قابل اجرا نیست، زیرا هنوز ایالات‌متحده به واسطه نفوذی که در موسسات مالی بین‌المللی دارد، می‌تواند برای عبور اسلام‌آباد از بحران اقتصادی فعلی تاثیر قابل‌توجهی داشته باشد. علاوه بر این، ایالات‌متحده همچنان بزرگ‌ترین مقصد صادرات پاکستان است. صادرات پاکستان به ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا و کانادا ۵۵ درصد از کل صادرات را تشکیل می‌دهد، در حالی که تنها ۱۱ درصد از صادرات پاکستان به چین می‌رود. در مجموع، پاکستان از مازاد تجاری ۴/۵ میلیارد دلاری با آمریکا و کشورهای غربی برخوردار است، اما کسری تجاری این کشور با چین به بیش از ۱۵ میلیارد دلار می‌رسد. چنین موضوعی نشان می‌دهد چین برای پاکستان نقش تامین‌کننده دارد، در حالی که آمریکا برای این کشور حکم خریداری را داراست که منافعش فعلا برای اسلام‌آباد بیشتر است، بنابراین از آنجا که آمریکا و اروپا بازارهای اصلی صادرات پاکستان محسوب می‌شوند، چینی‌ها علی‌رغم سرمایه‌گذاری قابل توجه در این کشور نمی‌توانند این اهمیت اقتصادی و صادراتی را پوشش دهند.
لحظه انتخاب سرنوشت‌ساز
درک تهدید پاکستان از سوی هند و تلاش برای حمایت از مسائل اصلی آن، مانند کشمیر، مسیر روابط قدرت‌های بزرگ‌تر این کشور را شکل داده است. در چنین شرایطی در حالی چین از موضع پاکستان در کشمیر حمایت می‌کند که ایالات‌متحده به واسطه نزدیکی بیشتر با هند، عملا اسلام‌آباد را به چین واگذار کرده است. با این حال تحلیلگران معتقدند برای پاکستان، دوستی استراتژیک با چین ضروری است، اما به تنهایی برای مقابله با چالش‌های اقتصادی و امنیتی این کشور کافی نیست، لذا تا زمانی که پاکستان روی طناب بی‌طرفی گام برمی‌دارد، ارتباط استراتژیک خود را در واشنگتن حفظ و مزایای مشارکت خود با پکن را متنوع می‌کند، می‌تواند فضای مانور خود را در یک محیط ژئوپلیتیکی نامطمئن حفظ کند، اما اگر منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی پاکستان بیش از حد به سمت یک قدرت بزرگ و به قیمت از دست دادن قطب دیگر متمایل شود، آنگاه به‌طور قطع در معرض قرار گرفتن میان یک انتخاب نامطلوب و پرهزینه قرار می‌گیرد.