بهار صنعت در خزان

«جهان‌صنعت»- در نخستین ماه پاییز، فعالیت‌های صنعتی افزایش یافته و این بخش توانسته از رکود چهارماهه خارج شود. این در حالی است که وضعیت سایر فعالیت‌های اقتصادی همچنان کساد بوده و به آستانه مرز رونق و رکود رسیده است. ورود صنعت به محدوده رونق اما به معنی رونق گرفتن آن نیست، چه آنکه از سویی، این رکورد باید در ماه‌های پیش‌رو نیز تکرار شود و از سوی دیگر،‌ مشکلاتی که سد راه صنعت یا کل اقتصاد ایران هستند، همچنان با قوت و شدت وجود دارند و به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌مدت مسیر را برای صنعت و اقتصاد تسهیل کنند. کمبود 300‌میلیون مترمکعبی گاز در اوج مصرف روزهای سرد و کمبود برق در روزهای گرم تابستان، به گفته فعالان اقتصادی به ریسک دایمی صنعت بدل شده است. کمبود برق اما ظاهرا از این پس محدود به روزهای گرم تابستان نخواهد بود و با توجه به برنامه دولت برای ممانعت از مازوت‌سوزی نیروگاه‌های برق، در سایر روزهای سال نیز تداوم خواهد داشت. این در حالی است که بخش قابل‌توجهی از بهبود فعالیت‌های صنعتی طی مهرماه ناشی از تامین برق صنایع اعلام شده است.
آنگونه که اتاق بازرگانی ایران گزارش کرده،‌ شاخص مدیران خرید اقتصاد (شامخ) در مهرماه1403، گرچه برای ششمین ماه متوالی زیر 50 ثبت شده اما شتاب افت آن کمتر شده و به‌ویژه در بخش صنعت با رشد تامین برق، شرایط مساعدتری پیدا کرده است. شاخص مدیران خرید بخش صنعت نیز در این دوره، معادل 4/57 محاسبه شده است که بعد از چهارماه متوالی کاهش، برای اولین‌بار در مهرماه افزایش یافته است. این شاخص پس از تعدیل فصلی، برای ماه مهر معادل 5/54 برآورد شده است که پس از چهارماه متوالی رکود، نمایانگر بهبود در شامخ صنعت است.
چالش‌های اصلی در مهرماه
از دید فعالان اقتصادی،‌ رفع تعهد ارزی همچنان یکی از مشکلات اصلی کسب‌وکارها است. به‌دلیل شرایط سیاسی و عدم اطمینان نسبت به آینده، نرخ ارز افزایش زیادی داشته و منجر به افزایش قیمت مواد اولیه و عدم عرضه آن به‌دلیل تغییرات قیمتی شده است و نااطمینانی بسیار بالا نسبت به شرایط در ماه آینده از سوی اکثر فعالان اقتصادی مطرح شده است. به‌دنبال افزایش نرخ ارز، برخی تامین‌کنندگان مواد اولیه به دلیل نابسامانی قیمتی از عرضه محصولات خودداری کرده‌اند در نتیجه قیمت مواد اولیه با افزایش نرخ ارز و کاهش عرضه، افزایش یافته است. از طرفی افزایش نرخ ارز باعث شده شرکت‌ها خرید نهاده‌های تولید را به تعویق بیندازند.
فعالان صنعتی همچنین پیش‌بینی کرده‌اند که مشکلات تولید به‌دلیل شرایط منطقه که منجر به افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت مواد اولیه شده، افزایش یابد.
«زمان‌بر بودن فرآیند تامین مواد اولیه برای بسیاری از بنگاه‌ها» نیز از جمله دغدغه فعالان اقتصادی است. تولیدکنندگان گزارش کرده‌اند که ارز موردنیاز نهاده‌ها به‌موقع تخصیص داده نمی‌شود و در صورت تخصیص در برخی موارد انتقال ارز حواله‌شده در صرافی‌های کشورهای همسایه انجام می‌شود. سپس در مرحله بعد ثبت سفارش به‌صورت یوآن چین انجام می‌شود و پس از ثبت سفارش در چین، به‌دلیل تحریم‌ها مواد اولیه خریداری‌شده در گمرک دبی تحویل داده شده و سپس به ایران وارد می‌شود درنتیجه مدت‌زمان رسیدن مواداولیه به دست تولیدکننده بسیار طولانی است.
صنعت با برق جان گرفت
به گزارش اتاق ایران‌آنلاین،‌ مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، شصت‌ویکمین دوره از گزارش شاخص مدیران خرید (PMI) کل اقتصاد موسوم به شامخ را منتشر کرد. این شاخص در مهرماه 1403 برای ششمین‌ماه متوالی زیر عدد 50 ثبت شده و از تداوم رکود و انقباض در فعالیت‌های اقتصادی حکایت دارد اما به‌واسطه بهبود شرایط فعالیت‌های صنعتی در مهرماه به‌واسطه رشد تامین برق، در شرایط کلی شامخ بهبود پیدا کرده و انتظارات فعالان اقتصادی از شرایط تولید در آبان را ارتقا داده است.
شاخص تعدیل‌نشده مدیران خرید کل اقتصاد در مهرماه 1403 معادل 3/52 محاسبه شده و پس از تعدیل فصلی به 8/49 رسیده است و بر استمرار انقباض و رکود فعالیت‌های اقتصادی البته با شتابی کمتر دلالت دارد.
البته در بخش صنعت، شاخص تعدیل‌شده مدیران خرید این بخش بعد از رکود عمیق هفت‌ماهه، با بهبود تامین برق، رشد قابل‌توجهی داشته و از 8/47 در شهریور به 5/54 در مهرماه رسیده است؛ در‌حالی‌که از خردادماه، به‌واسطه قطعی برق، اغلب کارخانه‌ها در ظرفیت‌های پایین‌تر از توان تولیدی فعال بودند.
براساس نظرسنجی‌های انجام‌شده از فعالان اقتصادی، باوجود بهبود نسبی شامخ در مهرماه، به‌دلیل ریسک‌های سیاسی منطقه و مشکلات اقتصادی ناشی از آن، نگرانی‌ها در مورد چشم‌انداز اقتصاد و نااطمینانی تجاری افزایش داشته و انتظارات خوش‌بینانه به پایین‌ترین مقدار در 20ماه گذشته رسیده است.
نبود اعتماد نسبت به چشم‌انداز اقتصاد، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی را برای کسب‌وکارها حتی در افق کوتاه‌مدت دشوار کرده است و علاوه بر آن به‌دنبال افزایش ناگهانی نرخ ارز، عرضه نهاده‌های تولید کاهش یافته و تورم قیمت نهاده‌ها و هزینه تامین مواد اولیه مورد نیاز به‌شدت افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که قیمت نهاده‌ها یکی از بیشترین مقادیر خود را به ثبت رسانده است.
بهبود اقتصاد در محدوده رکود
آخرین نظرسنجی انجام‌شده در خصوص ایران نشان می‌دهد، شاخص مدیران خرید کل اقتصاد در مهر1403، معادل3/52 محاسبه شده است. این شاخص نشان می‌دهد، سطح فعالیت‌های اقتصادی در این ماه تا حدودی افزایش داشته است که البته این افزایش نسبی در شاخص تعدیل‌نشده به دلیل رکودی است که در ماه پیش وجود داشت. این در حالی است که پس از تعدیل فصلی، این شاخص برای مهر معادل 8/49 برآورد شده است که حاکی از رکود برای ششمین‌ماه متوالی است. اگرچه این شاخص نشان می‌دهد، سطح فعالیت‌های اقتصادی در این ماه همچنان کاهشی است اما شدت کاهش در مقایسه با ماه‌های قبل بسیار کمتر و نزدیک به محدوده مرزی 50 است. شاخص «میزان تولید محصول یا ارائه خدمات» در مهرماه بعد از تعدیل فصلی، 1/51 به دست آمده است که بعد از شش ماه متوالی روند کاهشی، برای اولین‌بار در مهر اندکی بالاتر از محدوده مرزی 50 قرار گرفته و نسبت به شهریور (0/46) افزایش داشته است. اگرچه باوجود برطرف‌شدن قطعی‌های برق، همچنان فعالیت کسب‌وکارها به میزان مورد انتظار از رکود خارج نشده و به عقیده فعالان اقتصادی در مهرماه نیز تغییر چندانی در میزان فعالیت‌ها نبوده است.
شاخص «میزان سفارشات جدید مشتریان» در مهر، پس از حذف اثر فصلی، معادل 5/47 برآورد شده است و برای ششمین‌ماه متوالی از اردیبهشت‌ماه کاهشی است البته شدت کاهش شاخص در مقایسه با ماه قبل کمتر بوده است. به نظر می‌رسد کمبود نقدینگی و نوسان شدید نرخ ارز در طرف تقاضا منجر به تداوم کاهش سفارشات شده است.
شاخص «موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده»، پس از حذف اثر فصلی، 1/47 ثبت شده است و برای تقریبا هشتمین ماه پیاپی روند کاهشی داشته است. در شرایطی که طی نیمسال گذشته مشکل عمده در تامین نهاده‌ها، عدم تخصیص ارز مورد نیاز بوده است و همچنان برای بسیاری از شرکت‌ها ادامه داشته، در مهرماه شرایط سیاسی و نوسانات شدید نرخ ارز، منجر به افزایش قیمت و عدم عرضه مواد اولیه شده است و بخش تولید خرید خود را به تعویق انداخته است. افزایش نرخ ارز باعث افزایش هزینه نهاده‌ها شده و شاخص «قیمت مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده» با مقدار 9/75، بیشترین مقدار پانزده‌ماه اخیر از مرداد 1402 را به ثبت رسانده است.
شاخص «میزان فروش کالاها یا خدمات» در مهرماه پس از حذف اثر فصلی، 3/55 برآورد شده است. این شاخص که در ماه گذشته یکی از کمترین مقادیر خود را به ثبت رسانده بود، پس از پنج‌ماه متوالی کاهش برای اولین‌بار افزایش داشته است. در شرایطی که بسیاری از فعالان اقتصادی وضعیت شاخص را مانند ماه قبل ثبت کرده‌اند و در شرایطی که تقاضای کل در مهرماه ضعیف بوده، بخشی از افزایش شاخص فروش متاثر از رشد جزئی در شاخص «میزان صادرات کالا یا خدمات» است که در مهرماه به عدد 51 رسیده است و بعد از پنج‌ماه رکود بالاتر از محدوده مرزی 50 قرار گرفته و افزایش یافته است.
شاخص «انتظارات در مورد میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده» پس از حذف اثر فصلی، 9/55 به دست آمده که کمترین مقدار 20ماه اخیر را به ثبت رسانده است که نشان می‌دهد روند رشد انتظارات مثبت کاهش پیدا کرده است. نااطمینانی نسبت به شرایط سیاسی و تنش در منطقه، عدم اطمینان تجاری و افزایش نرخ ارز باعث شده تا اکثر فعالان اقتصادی امکان پیش‌بینی و برنامه‌ریزی حتی برای کوتاه‌مدت و چشم‌اندازی نسبت به شرایط حتی برای هفته‌های آتی نداشته باشند.
شاخص مدیران خرید بخش صنعت
براساس داده‌های به دست آمده از بنگاه‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید بخش صنعت در مهر1403، معادل 4/57 محاسبه شده است که بعد از چهار ماه متوالی کاهش، برای اولین‌بار در مهرماه افزایش یافته است. این شاخص پس از تعدیل فصلی، برای ماه مهر معادل 5/54 برآورد شده است که پس از چهار ماه متوالی نمایانگر بهبود در شامخ صنعت است.
اگرچه به عقیده بسیاری از بنگاه‌ها به‌دلیل قطعی‌های مکرر برق در ماه‌های گذشته، تولید کارخانه‌ها در رکود عمیقی قرار داشته و در ظرفیت‌های بسیار پایین خود فعالیت داشتند، بنگاه‌ها شرایط را به‌طور نسبی در مقایسه با رکود شهریورماه بهتر ارزیابی کرده‌اند.
شاخص «مقدار تولید محصولات» در مهرماه پس از تعدیل فصلی، 1/52 محاسبه شده است و در مقایسه با کاهش شدیدی که اکثر شرکت‌ها در ماه قبل داشتند شرایط بهتر شده است. تقریبا بعد از چهارماه رکود پیاپی در تولید کارخانه‌ها و قطعی‌های گسترده برق که منجر به تولید در ظرفیت‌های بسیار پایین‌تر از توان تولیدی شده بود، در مهرماه شرکت‌ها فعالیت خود را از سر گرفتند اما بسیاری به‌دلیل افزایش قیمت نهاده‌ها، در تامین مواد اولیه دچار مشکل هستند.
شاخص «موجودی مواداولیه» در مهرماه، پس از تعدیل فصلی، معادل 3/50 برآورد شده است. پس از هفت‌ماه پیاپی کاهش، شاخص مذکور همچنان در محدوده مرزی50 قرار گرفته است. طی ماه‌های گذشته عدم تخصیص ارز به بخش تولید و کمبود منابع مالی، شرکت‌ها را در زنجیره تامین نهاده‌های تولید با مشکل روبه‌رو کرده بود که تداوم مشکلات به‌علاوه افزایش نرخ ارز در مهرماه، تورم شدید قیمت نهاده‌های تولید و عدم عرضه آن از سوی تامین‌کنندگان را به همراه داشته و باعث شده تا قیمت تمام‌شده مواد اولیه افزایش یابد به‌طوری‌که شاخص قیمت مواد اولیه بیشترین مقدار در شش‌ماهه گذشته خود را به ثبت رسانده است.
در همین حال، شاخص «قیمت خرید مواد اولیه» در مهرماه، 5/79 یکی از مقادیر زیاد خود را ثبت کرده است. افزایش نرخ ارز باعث نابسامانی قیمتی و عرضه نهاده‌های تولید شده است. در حال حاضر، بسیاری از شرکت‌ها از موجودی انبار برای تقاضای مشتریان استفاده می‌کنند، به‌طوری‌که شاخص «موجودی محصول نهایی در انبار» در مهرماه، پس از تعدیل فصلی، معادل 47 برآورد شده است که برای پنجمین‌ماه پیاپی کاهشی است. در واقع با توجه به تامین بخشی از تقاضای مشتریان از موجودی انبار، قیمت فروش محصولات به‌شدت افزایش نرخ ارز و افزایش قیمت نهاده‌ها، افزایش نیافته است؛ بااین‌حال شاخص «قیمت محصولات تولیدشده» مقدار 7/58 ثبت شده که بیشترین مقدار پنج‌ماهه خود را داشته است. شاخص «میزان فروش محصولات» در مهرماه، پس از حذف اثر فصلی معادل 3/58 برآورد شده است. در واقع بعد از رکود طولانی‌مدت هفت‌ماهه در فروش کارخانه‌ها و به‌دنبال رکود عمیق ماه قبل که دومین کمترین مقدار خود را در سری تعدیل‌شده به ثبت رسانده بود، اندکی بهتر شدن در وضعیت فروش شرکت‌ها نسبت به ماه‌های قبل باعث شده تا شاخص در مهرماه برای اولین‌بار بعد از هفت‌ماه متوالی، افزایش یابد.
بخشی از این افزایش فروش ناشی از افزایش تقاضای مشتریان داخلی است زیرا شاخص «میزان سفارشات جدید مشتریان» که در ماه‌های گذشته با رکود همراه بود در مهرماه اندکی تقویت شد و بخش دیگری از آن به‌دلیل بهبود جزئی در فروش صادراتی بود، همان‌طور‌که شاخص «میزان صادرات کالا» نشان می‌دهد، این شاخص که در سری تعدیل‌شده 11 ماه متوالی با کاهش همراه بوده، در مهرماه به میزان جزئی افزایش یافته است.