بهره‌وری نقشه راه ندارد

گروه اقتصادی- لزوم ایجاد بهره‌وری برای رسیدن به تحقق رشد مناسب اقتصادی، توسعه اقتصادی در گرو کاهش تصدی دولت، ضرورت بازنگری در ماموریت‌های اقتصادی دولت و تدوین برنامه جامع بهره‌وری کشور مواردی است که در هفتمین همایش ملی بهره‌وری تشریح شد.هفتمین همایش ملی بهره‌وری با هدف بررسی چالش‌ها، راهکارها و سیاست‌های توسعه حرکت بهره‌وری در کشور روز گذشته برگزار شد.

انجمن بهره‌وری ایران این همایش را با توجه به اهمیت رشد و توسعه بهره‌وری در تحقق اهداف کلان توسعه اقتصادی کشور با مشارکت و همکاری سازمان ملی بهره‌وری، اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران، وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و بنگاه‌های تولیدی و با بهره‌مندی از دیدگاه‌ها و تجارب استادان، مشاوران و نخبگان مدیریت و بهره‌وری برگزار کرده است.
داود دانش‌جعفری، وزیر اسبق امور اقتصادی و دارایی در این همایش با تاکید بر اینکه بهره‌وری مهم‌ترین مولفه تحقق رشد مناسب اقتصادی است، گفت: همواره چند مولفه مصرف خصوصی، مصرف دولتی، سرمایه‌گذاری و صادرات در اقتصاد کلان مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی افزود: یکی از تلاش‌هایی که کشورها برای افزایش بهره‌وری انجام می‌دهند، کاهش مخارج مصرف بخش‌خصوصی و دولتی است تا متناسب با آن سرمایه‌گذاری و تولید ناخالص داخلی افزایش یابد.
وی ادامه داد: نسبت مصرف به تولید ناخالص داخلی در کشور برزیل ۶۰ درصد، چین ۳۳ درصد، آمریکا ۷۱ درصد، اندونزی ۶۲ درصد و ایران ۴۶ درصد است به این معنی که به عنوان مثال در کشور آمریکا ۷۱ درصد از تولید خود را مردم آمریکا مصرف می‌کنند.
دانش جعفری با اشاره به رابطه مخارج دولت به تولید ناخالص داخلی گفت: این نسبت در ایران ۱۲ درصد، چین ۱۴ درصد و آمریکا ۱۶ درصد است و همچنین نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی در کشور چین ۴۵ درصد، ایران ۳۴ درصد، هند ۳۴ درصد و ترکیه ۲۴ درصد است در حالی که سرمایه‌گذاری در ایران با توجه به حجم تولید ناخالص داخلی از کشور ترکیه بیشتر است اما متوسط رشد اقتصادی ایران ۶/۵ درصد و ترکیه هم ۶/۵ بوده است.
به گفته وی، این آمار رشد برای سال‌های قبل از تقسیم‌ها بوده است.
وی با اشاره به دو مولفه سهم سرمایه‌گذاری دولت و موجودی انبار در تعیین بهره‌وری گفت: در ایران متوسط موجودی انبار در برخی سال‌ها حتی به ۱۵ درصد هم رسیده و این نسبت به طور میانگین در ایران ۳/۷ درصد است در حالی که این عدد در میانگین جهانی ۳/۲ درصد است؛ موجودی انبار در واقع میزان تولید کالایی است که در انبار باقی مانده و به فروش نمی‌رسد.
وزیر اسبق امور اقتصادی و دارایی گفت: ‌براساس برآوردها، هم‌اکنون نسبت موجودی انبار به تولید به بیش از ۱۲ درصد رسیده است.
وی با بیان اینکه باید کانون‌هایی برای کاهش موجودی انبار طراحی شود تا شاهد افزایش بهره‌وری باشیم، گفت: تجربه برخی کشورها مانند آمریکا در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۰ نشان می‌دهد که به طور متوسط رشد اقتصادی ۶۵/۳ درصد بوده است که سهم نیروی کار ۵۸/۰، سرمایه ۶۲/۱ و بهره‌وری ۹۷/۰ بوده است.
دانش‌جعفری تصریح کرد: متوسط رشد اقتصادی ژاپن در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۰، ۲۷/۹ درصد بوده که ۸۹/۰ سهم نیروی کار، ۳/۴ درصد سرمایه فیزیکی، ۵۲/۰ سرمایه انسانی و ۵۳/۳ درصد ناشی از بهره‌وری بوده است که این نشان می‌دهد سهم بهره‌وری از رشد اقتصادی طی این مدت بسیار بالا بوده است.
وی با اشاره به تجربه نیجریه در فرآیند رشد اقتصادی اظهار داشت: کشور نیجریه در حالی که در بخش سرمایه فیزیکی رشد بسیار بالایی را تجربه کرده اما به دلیل بهره‌وری پایین، نتیجه مطلوب را به دست نیاورده است.
دانش‌جعفری با اشاره به نقطه‌نظرات نورث، اقتصاددان مشهور در زمینه بهره‌وری گفت: به گفته این اقتصاددان، چند اقدام از جمله نقش دولت در اعمال حقوق مالکیت (نقش دولت در برخورد با ساختارهای انحصاری در اقتصاد که دشمن خانوار و بنگاه است)، نقش دولت در تثبیت اقتصاد کلان (اشتغال، تورم، نرخ سود، نرخ ارز)، نقش دولت در بازسازی آسیب‌دیدگان از بحران‌ها و نوسانات اقتصادی (بیمه اجتماعی) و نقش دولت در مدیریت بحران‌ها از جمله اقدامات ضروری برای تحقق بهره‌وری در اقتصاد است.
کاهش هزینه مبادله از وظایف اصلی است
عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی نیز در ادامه این همایش با اشاره به تاکیدات قوانین برنامه‌های توسعه بر افزایش بهره‌وری اظهار داشت: از برنامه دوم توسعه تاکنون، بحث خصوصی‌سازی، آزادسازی و بازگشت به نظام رقابتی مطرح شده و بیش از چهار برنامه به این موضوع پرداخته است.
وی افزود: به همین دلیل شورای رقابت تشکیل و قوانین مختلفی در این خصوص تصویب شد اما در عمل بخش عمده اقتصاد ایران از طریق ترک تشریفات مناقصه و عدم شکل‌گیری سیستم‌های رقابتی به پیش می‌رود.
وزیر راه و شهرسازی تصریح کرد: اگر بخواهیم به دنبال افزایش بهره‌وری باشیم، نمی‌توانیم راجع به مسایل کلی بحث کنیم بلکه باید ببینیم که کدام رویه‌ها را می‌توان تغییر داد و چه تحولاتی در حوزه‌های اجتماعی باید حاصل شود.
وی با اشاره به نوع عملکرد وزارت راه و شهرسازی گفت: در این حوزه بخش عمده طرح‌های بزرگ و ملی از طریق ترک تشریفات انجام می‌شود که نمونه آن واگذاری برخی طرح‌ها به دستگاه‌ها و نهادهای عمومی غیردولتی است که مطمئنا در سایر وزارتخانه‌ها هم این مساله تکرار می‌شود.
آخوندی با بیان اینکه باید برای افزایش بهره‌وری راجع به سیستم‌های کارکردی و کاربردی صحبت کنیم، گفت: به عنوان مثال در استان خوزستان ۵۶ میلیون تن در بنادر ظرفیت تخلیه و بارگیری وجود دارد و همه معتقدند اگر این کالاها از طریق ریلی جابه‌جا شود، مصرف سوخت و انرژی را حداقل به یک‌ششم کاهش می‌دهد اما تنها ۱۰ میلیون تن در بخش ریلی و مابقی از طریق جاده جابه‌جا می‌شود.
وی ادامه داد: ظرفیت بندرعباس که یکی از اصلی‌ترین بنادر کشور است، تنها ۱۰ درصد استفاده می‌شود، اما از ظرفیت بندر امام ۷۰ درصد استفاده می‌شود و این خود یکی از نشانه‌های بهره‌وری پایین در این بخش‌هاست.
آخوندی با بیان اینکه کاهش هزینه مبادله، یکی از اصلی‌ترین ماموریت‌ها و وظایف دولت است، گفت: باید در ماموریت‌های دولت در اقتصاد تجدیدنظر شود. جامعه به لحاظ کارکردی به فعالیت مستقل از دولت اعتقاد ندارد و همه انتظارات در فعالیت‌ها از دولت است، ولی باید در ماموریت‌های دولت تجدیدنظر کرد.
بهره‌وری از مفاهیم مظلوم در کشور است
الیاس نادران، نماینده مردم تهران و کارشناس اقتصادی نیز طی سخنانی در هفتمین همایش ملی بهره‌وری با تاکید بر این نکته که بهر‌ه‌وری از مفاهیم مظلوم در کشور ماست، اظهار کرد: متاسفانه دولت کارهایی را که باید انجام دهد، انجام نمی‌دهد و کارهایی را که نباید انجام دهد انجام می‌دهد و به همین دلیل ما مشکلاتی را در زمینه بهره‌وری داریم.
وی افزود: در خیلی از موارد اگر دولت اجازه دهد مردم کارشان را انجام دهند، مشکلات حل می‌شود بر همین اساس باید تصدی‌گری‌های دولت کمتر شود.
نادران ادامه داد: در بحث سهام عدالت ۴۱ میلیون نفر برگ سهام گرفتند ولی امروز معلوم نیست آن کارخانه‌هایی که برگه سهامشان در دست مردم است را چه کسی اداره می‌کند و نظارتی در این رابطه وجود ندارد.
این کارشناس مسوول اقتصادی تاکید کرد: دولت باید تصدی‌گری‌های خود را در حدود قانون متوقف کند و به وظایف حاکمیتی خود توجه داشته باشد تا مشکلات مردم مرتفع شود.نادران تصریح کرد: در حال حاضر هم دولت و هم غیردولتی‌ها از محل چاه‌های نفت ارتزاق می‌کنند و با این وضعیت نمی‌توان توقع بهره‌وری هم داشت.وی گفت: تا زمانی که کارآفرینی محور برنامه‌های اقتصادی نشود به جایی نمی‌رسیم.نماینده مردم تهران اظهار داشت: باید تکلیف این موضوع روشن شود که اصلاح ساختارها بدون فراهم کردن شرایط کارآفرینی به دست نمی‌آید.
توسعه کارآفرینی کلید بهره‌وری
همچنین خالصی، رییس سازمان ملی بهره‌وری ایران با اشاره به نظرات اقتصاددانان در خصوص رشد پایدار اقتصادی گفت: مهم‌ترین مولفه مورد تاکید همواره بهره‌وری است، در واقع برای تحقق رشد اقتصادی مناسب راهی جز ارتقای بهره‌وری وجود ندارد.
وی افزود: برای تولید و رشد اقتصادی و بهره‌وری راهی جز توسعه کارآفرینی وجود ندارد و در واقع یکی از راه‌های اصلی توسعه بهره‌وری، توسعه کارآفرینی است.
وی با اشاره به آثار افزایش بهره‌وری در اقتصاد گفت: افزایش سطح رفاه، افزایش تولید، کاهش هزینه تمام‌شده، بهبود دستمزدها، افزایش درآمد مالیاتی دولت و کاهش قیمت کالاها و خدمات برای مشتریان از جمله مزایای بهبود بهره‌وری است.رییس سازمان ملی بهره‌وری با اشاره به سهم ۱۰۴ درصدی نهاده‌ سرمایه و سهم ۲۵ درصدی نیروی کار و ۱۱ درصدی بهره‌وری تصریح کرد: به همین دلیل است که وقتی در سال‌های ۹۰ و ۹۱ رشد اقتصادی به شدت کاهش می‌یابد، علت اصلی آن کاهش سرمایه‌گذاری فیزیکی در دو سال قبل بوده است.وی چهار مولفه محیط کسب و کار، نوسانات اقتصادی، مشارکت بخش‌خصوصی و نظام آموزشی کشور را از عوامل تاثیرگذار بر بهره‌وری عنوان کرد و گفت: در سال ۸۹ در قانون برنامه پنجم توسعه، سازمان ملی بهره‌وری ایجاد شد و هم‌اکنون ساختارها و فعالیت‌های آن در حال تکمیل شدن است.خالصی ادامه داد: یکی از برنامه‌های مهم در سال‌های اخیر اختصاص سه درصد از منابع دستگاه‌ها برای ارتقای بهره‌وری بود اما متاسفانه دستگاه‌های دولتی تحرک جدی در این زمینه نداشتند به همین دلیل باید پیگیری جدی در این زمینه صورت گیرد.
وی با بیان اینکه برنامه جامعی برای بهره‌وری در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله دستگاه‌های دولتی تهیه شده است، گفت: این برنامه که وظایف همه دستگاه‌ها را مشخص و چندین برنامه راهبردی را تدوین کرده، نیازمند برنامه‌های عملیاتی برای هر دستگاه است.
وی با اشاره به هدف‌گذاری معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی برای تهیه بودجه سال آینده بر مبنای بودجه‌ریزی عملیاتی گفت: انتظار این است که این اقدام نقشه راهی برای ارتقای بهره‌وری در اقتصاد ایران باشد.
بهره‌وری ژست نیست
همچنین مهدی فتح‌الله، رییس موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی اظهار کرد: باید حواسمان باشد با کمیابی و نایابی منافعی که در اختیار داریم سیاست‌هایی را در این زمینه در پیش بگیریم تا به مشکل برنخوریم.
وی افزود: بسیاری از ابزارها خلق شده‌اند تا باعث افزایش بهره‌وری شوند و ما می‌توانیم از این طریق به افزایش بهره‌وری کمک کنیم.
فتح‌الله ادامه داد: بدون درک آنچه در اطراف ما می‌گذرد، نمی‌توانیم برنامه‌ مناسبی برای بهره‌وری تنظیم کنیم بر همین اساس باید به مولفه‌های اطراف از جمله اقتصاد، سیاست و سایر موارد توجه کافی داشته باشیم.
رییس موسسه مطالعات و پژوهش بازرگانی با بیان اینکه بهره‌وری در عمل محقق می‌شود و نه در حرف گفت: در اسناد بالادستی کشور مانند برنامه پنج ساله و بودجه به موضوع بهره‌وری توجه شده است.
وی افزود: بسیاری از کشورهای توسعه یافته بیش از ۵۰ درصد رشد اقتصادی خود را از طریق ارتقای بهره‌وری به دست می‌آورند.
فتح‌الله ادامه داد: نهضت بهره‌‌وری باید به یک رویکرد مدیریتی برای مدیران تبدیل شود تا مدیران بتوانند با استفاده از مزیت رقابتی ثروت خلق کنند.
وی با بیان اینکه نباید به بهره‌وری به عنوان یک ژست نگاه کرد، اظهار داشت: وقتی عملکردمان را در برنامه‌های مختلف توسعه می‌بینیم غیر از برنامه اول در دیگر برنا‌مه‌ها خیلی عملکرد مثبتی نداشتیم.
فتح‌الله گفت: دنیا به دنبال ورود و حضور موثر نیروهای کار مبتنی بر دانش در عرضه تولید است و باید به این مساله توجه کافی داشت.
رییس موسسه مطالعه و پژوهش بازرگانی با تاکید بر اینکه افزایش بهره‌وری باید به یک آرمان تبدیل شود، گفت: ما هنوز نقشه راه خوبی برای توسعه بهره‌وری در کشور نداریم و همه باید همت کنند تا این اتفاق رخ دهد.