به اینستکس امیدی نداریم

گروه اقتصادی- به دنبال اعلام آمادگی تعدادی از شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی برای انجام همکاری‌های مالی و تجاری با ایران، گام نهایی دولت برای تقویت مبادلات پولی با استفاده از پیام‌‌رسان‌های داخلی برداشته شده است تا همکارهای مالی و تجاری ایران و اروپا در سایه تحریم‌های نفتی آمریکا عملی شود.
این روزها خبرهای متنوعی از اعلام همکاری‌های جدید کشورهای اروپایی با ایران و بازتر شدن حلقه روابط تجاری و مالی آنها با ایران به گوش می‌رسد. سفر ریاست جدید سازوکار مالی اینستکس به تهران از یک سو و برقراری روابط جدید مالی و تجاری با کشورهای ترکیه و روسیه از سوی دیگر مهم‌ترین دستاوردهای سیاسی دولت در شرایط فعلی است.
اینستکس یا سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران از سال گذشته و به دنبال اعمال تحریم‌های نفتی از سوی آمریکا بر سر زبان‌ها افتاد و از همان آغاز گمانه‌زنی‌های بسیاری در خصوص نحوه راه‌اندازی آن شکل گرفت. براساس تقویم کشورهای اروپایی قرار بود این سازوکار ویژه مالی در آبان‌ماه سال گذشته راه‌اندازی شود و به مرحله اجرایی برسد، با این حال تردید کشورهای اروپایی در انجام مراودات مالی و تجاری با ایران با تاخیر در اجرای آن همراه شد.
اکنون با گذشت حدود یک سال از زمان اعلام اولیه راه‌اندازی این سازوکار ویژه مالی، شاهد رخدادهای متنوعی در خصوص توسعه محورهای تجاری و مالی دیگر کشورها با ایران هستیم. این مهم اما به اینستکس محدود نبوده و به انجام تبادلات جدید با کشورهای ترکیه و روسیه نیز بدون استفاده از سازوکار ویژه مالی انجامیده است.
روابط ایران و روسیه
در همین رابطه اخیرا شاهد راه‌اندازی یک سامانه جدید ارتباطی بین ایران و روسیه بودیم که می‌تواند زبان مشترک دو کشور در مراودات و تعاملات بانکی باشد. سامانه پیام‌‌رسانی الکترونیکی مالی (سپام) با به‌کارگیری زبان سوئیفت روابط مالی و تجاری دوجانبه ایران و روسیه را بدون وابستگی به مرکزیت سوئیفت ممکن می‌کند.
به نظر می‌رسد برقراری روابط جدید مالی و تجاری با دیگر کشورهای جهان یکی از موثرترین راه‌ها برای مقابله با محدودیت‌های اعمال شده در فروش نفت باشد. این مهم دولت را قادر می‌سازد به شناسایی راه‌های جدیدی برای فروش نفت مبادرت ورزد و حلقه روابط تجاری و مالی خود با دیگر کشورها را گسترده‌تر کند.
حضور رییس جدید اینستکس در تهران نیز گویای آن است که روابط جدیدی بین ایران و کشورهای اروپایی در سایه تحریم‌های آمریکا در حال شکل‌گیری است. آنطور که میشاییل ارهارد بوک، رییس جدید اینستکس می‌گوید، برخی بانک‌های ایتالیایی، آلمانی و فرانسوی برای همکاری با سازوکار تسهیل مراودات تجاری ایران و اروپا اعلام آمادگی کرده‌اند، در این راستا اتاق بازرگانی تهران می‌تواند طی فراخوانی درخواست‌های بنگاه‌های ایرانی را احصا و به شرکت ایرانی متناظر اینستکس ارائه دهد.
وی نسبت به عملیاتی‌شدن این سازوکار مالی اظهار امیدواری کرده و با بیان اینکه شرکت‌های بخش‌ خصوصی دو طرف می‌توانند سیاستگذاران را مجاب کنند تا گام‌های عملیاتی در این خصوص بردارند، می‌گوید که برخی درخواست‌ها نیز از طرف شرکت‌های اروپایی به دست ما رسیده که از جمله آن می‌توان به درخواست فروش دام به ایران توسط یک شرکت فرانسوی اشاره کرد.
به اعتقاد وی، ضروری است شرکت‌های شناخته شده بین‌المللی همچون ارنست اند یانگ (EY) برای اعتبارسنجی شرکت‌های کوچک و متوسطی که به منظور تبادل تجاری از طریق سازوکار اینستکس ثبت‌نام می‌کنند، به کار گرفته شوند تا از هرگونه ریسک آتی ناشی از مجازات‌هایی که براساس قانون یا مقررات وضع می‌شوند پرهیز شود.
به گفته ارهارد بوک، شرکت‌های بزرگ دپارتمان‌هایی مجزا برای رعایت این مقررات در خود دارند و حتی ممکن است خارج از این سازوکار هم فعالیت خود را ادامه دهند، بنابراین در خصوص شرکت‌های کوچک این امر باید در دستور کار قرار گیرد و پرداخت هزینه‌های ارزیابی اعتبار نیز باید توسط خود شرکت‌ها پرداخت شود.
اعلام آمادگی کشورهای اروپایی
وی همچنین خبر داد که در حال حاضر برخی بانک‌های کوچک ایتالیایی، آلمانی و فرانسوی برای فعالیت در بخش ایجاد تعادل مالی این تهاترها اعلام آمادگی کرده‌اند. نمایندگان بخش خصوصی نیز با اشاره به ظرفیت‌های موجود و توانمندی بخش خصوصی بر تلاش جدی اروپا برای کاربردی کردن اینستکس و دور کردن آن از یک کانال تشریفاتی تاکید کردند.
اما با وجود تاکیدات بسیار کشورهای اروپایی برای راه‌اندازی سریع کانال ویژه مالی اینستکس با ایران، هنوز سازوکار اجرایی آن نهایی نشده و زمان نهایی راه‌اندازی آن نیز اعلام نشده است. به این ترتیب امیدواری برای برقراری کانال ویژه مالی اروپا با ایران بسته به اعلام نهایی آن از سوی اروپاست.
اما در کنار اینستکس و اقدامات کشورهای اروپایی برای راه‌اندازی کانال ویژه مالی اروپا با ایران، امیدواری نسبت به برقراری روابط جدید مالی با شرق بیشتر شده و به نظر می‌رسد دولت بیش از آنکه به دنبال رای نهایی اروپا برای راه‌اندازی اینستکس باشد، به برقراری روابط مالی و تجاری با شرق می‌اندیشد. روابط جدید کشورهای شرقی با ایران گویای تقویت نگاه سیاستگذار به شرق است.
آن‌طور که رییس بانک مرکزی درباره آخرین وضعیت اجرای اینستکس می‌گوید، در زمینه اینستکس کار مهمی اتفاق نیفتاده و به آن امیدی نداریم. ما برای اینکه اعلام کنیم آماده تجارت با اروپا هستیم، پیشنهاد اینستکس را پذیرفتیم و نهاد آن را هم در ایران ایجاد کردیم. مسوولان این نهاد به ایران می‌آیند، ولی اتفاقی رخ نمی‌دهد. خیلی روی اینستکس حساب نمی‌کنیم و برنامه‌هایمان را براساس توانمندی خود طراحی کرده‌ایم. اگر اینستکس نتیجه داد از آن استفاده می‌کنیم و اگر جواب نداد علاقه نداریم فشار وارد کنیم تا اینستکس اجرایی شود.
روابط جدید با شرق
به این ترتیب به نظر می‌رسد تقویت روابط با کشورهای شرقی به نگرانی سیاستگذار نسبت به روابط مالی و تجاری اروپا با ایران خاتمه می‌دهد و وی را وارد دور تازه‌ روابط جهانی می‌کند. بنابر اعلام همتی، به رییس‌جمهور روسیه پیشنهاد دادیم که امور تجاری و بانکی با شش کشور عضو اتحادیه اوراسیا از طریق سامانه مبادلات بانکی انجام شود که این پیشنهاد پذیرفته شد.
به گفته وی، ما به دنبال دور زدن سوئیفت و اینکه انجام مبادلات از طریق پیام‌رسان‌های مالی بانک‌های دو کشور انجام شود، هستیم. در این خصوص همتی به مذاکرات رییس‌جمهوری ایران با مقامات روسیه و ترکیه اشاره کرده و می‌گوید، در این مذاکرات بحث اصلی این بود که این دو کشور تلاش دارند تا از مبادله از طریق سوئیفت و دلار اجتناب کنند و مبادلات براساس بانک‌های دو کشور انجام شده و سوئیفت دور زده شود. اکنون بخش قابل توجهی از مبادلات با روسیه و ترکیه از طریق پول ملی است. مبادلات با عراق نیز از طریق پول ملی انجام می‌شود که می‌توانیم این روند را توسعه دهیم.
به گفته رییس بانک مرکزی، با توجه به اینکه ایران به تازگی عضو اتحادیه اوراسیا شده، در مذاکرات با رییس جمهوری روسیه پیشنهاد دادیم که امور تجاری و بانکی با شش کشور عضو اتحادیه اوراسیا را از طریق سامانه مبادلات بانکی انجام دهیم که مورد تایید رییس‌جمهوری روسیه قرار گرفت. شرایط جدیدی در روابط بانکی کشورهای منطقه در حال شکل‌گیری است که درصدد تقویت آن هستیم و به تدریج مبالات پول ملی از طریق پیام‌رسان‌های داخلی انجام شده و سوئیفت در آن نقشی نخواهد داشت.
اما سرپرست معاونت امور بین‌الملل اتاق تهران نیز به کانال ویژه مالی اروپا با ایران اشاره کرده و می‌گوید که در صورت عدم عملیاتی شدن این ساز و کار مالی از سوی اروپا و وقت‌کشی در آن، شرکت‌های ایرانی به ناچار همانند دوران تحریم‌های قبلی با نگاه به شرق، مراودات تجاری خود را از طریق این کشورها به سرانجام خواهند رساند.
تقویت تجارت و حمایت کشورها
حسام‌الدین حلاج اعلام کرد که اتاق تهران در حال مطالعه روی اقلام قابل تهاتر از طریق اینستکس است، براساس بررسی‌های به‌عمل آمده، بخش عمده صادرات ایران به اروپا طی سال‌های اخیر به نفت، محصولات خام معدنی و فرآورده‌های نفتی اختصاص داشته است. از همین رو با قرار گرفتن این اقلام به همراه بسیاری از کالاهای دیگر در فهرست تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده علیه ایران، عملا با صادرات سایر کالاها همچون خشکبار، فرش، زعفران و … درآمد کافی برای تزریق منابع به صندوق و در ازای آن حتی واردات کالاهای بشردوستانه مشتمل بر مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی وجود نخواهد داشت. بنابراین برای راه‌اندازی عملیاتی این سازوکار، موضوع خرید نفت از ایران از طریق اختصاص خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری که به تازگی باب مذاکرات آن باز شده است، ضروری به نظر می‌رسد.
بنابر اعلام سرپرست معاونت امور بین‌الملل اتاق تهران، براساس ۱۰۰ قلم عمده صادراتی و وارداتی کشور طی سال‌های اخیر، فهرستی از اقلام قابل تهاتر با کشورهای عضو ۴+۱ و نیز بیش از ۲۰ کشور دیگر که اغلب همسایگان ایران هستند در اتاق بازرگانی تهران آماده شده و در مرحله دوم در حال شناسایی شرکت‌های ایرانی علاقه‌مند به صادرات یا واردات این اقلام هستیم.
به گفته حلاج، این شرکت‌ها باید از نظر آمادگی صادرات، ارزیابی، اعتبارسنجی و رتبه‌بندی شوند که این امر در معاونت امور بین‌الملل اتاق تهران از طریق تعامل با صندوق ضمانت صادرات ایران، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و نهادهای ذی‌ربط در دست اقدام است.
بنابراین به نظر می‌رسد اعتماد سیاستگذار به همراهی اروپا در شرایط سخت تحریمی با ایران تغییر چندانی نکرده، با این حال شرق به عنوان مرکز ثقل روابط مالی و تجاری ایران می‌تواند جایگزین موثری در دور زدن تحریم‌های آمریکا باشد منوط به حمایت گسترده و نهایی کشورهای شرقی
از دولت ایران.