به سرخی خون، به سبزی زندگی

گروه فرهنگ- شاهان قاجاری علاقه زیادی به جواهرات داشتند‌. تاج، جبه، کمربند و بازوبند و‌… منقش به الماس و زمرد و جواهرات ریز و درشت دیگر، شکوه پادشاهان قاجار را رنگ و بوی دیگری می‌بخشید‌. در روزهای فقر و فلاکت و عقب‌افتادگی مردم ایران، دودمان قاجار ترجیح می‌دادند برای حفظ ظاهر سرمایه مملکت را خرج تزئینات دربار کنند‌.
از این رو امروزه جواهرات فراوانی از دوران قاجار به یادگار مانده است‌. جواهراتی که بخش اعظم آن در موزه‌های کشور نگهداری می‌شود و نمی‌توان روی آن قیمت‌گذاری کرد‌. اما هستند جواهرات سلطنتی که با پول مردم ایران خریداری شدند اما از موزه‌ها و کلکسیون‌های خارجی‌ها سر در آوردند‌.
شاه خود را صاحب مملکت می‌دانست و برایش اهمیتی نداشت گوهری را که با پول مردم خریداری شده است، بذل و بخشش کند‌. از همین رو دیروز خبر رسید الماس زرد احمدشاه قاجار که در حراج‌های گوناگون سال‌های گذشته دست به دست شده است، بار دیگر به فروش رسید‌. الماسی که یادگار روزهای پر فراز و نشیب سلطنت شاه نوجوان قاجاری است‌. شاهی که نتوانست در مقابل رضاخان پهلوی مقاومت کند و کشور را تسلیم او کرد‌. احمدشاه به فرانسه تبعید شد و در سی‌ودو سالگی درگذشت‌.
سرگذشت الماس زرد احمدشاه
ناصرالدین‌شاه در زمان حکومت خود سه سفر به اروپا داشت‌. او در طول سه بازدیدش از اروپا حداقل ۴۸ الماس زرد تراش و پولیش خورده را خرید که ۲۳ عدد از آنها را در سفر سوم خود در سال ۱۸۸۹ خریداری کرد‌. الماس زرد فانتزی ۵۳/۷۴ قیراطی سلطان احمدشاه قاجار با تراش کوسن اروپایی قدیم به احتمال زیاد در میان ۴۸ الماس زردی بود که او در اروپا خریداری کرد‌. خرید الماس‌های زرد توسط پادشاه حاکم ایران، در افزایش محبوبیت و قیمت الماس زرد نقش بسزایی داشت و منجر به پذیرش آنها در بازارهای الماس بین‌المللی شد‌.
سنجاق الماس زرد فانتزی که احمدشاه قاجار به عنوان زینت کلاهش – در زمان تکیه بر تاج و تخت- استفاده کرد، جزو اموال شخصی او بود و به همین دلیل در سال ۱۹۲۳ و زمانی که با خانواده‌اش به تبعید رفت، اجازه یافت تا آن را به همراه خود ببرد‌.
احمدشاه قاجار سنجاق را برای نوه‌اش، که در ماه می ‌سال ۱۹۸۳ آن را برای حراج در Sotheby قرار داد، به ارث گذاشت‌.
این قطعه با ارزش را یک فرد با تجربه و ناشناس که کلکسیونر الماس بود، خریداری کرد‌. عکس‌های بسیاری از سلطان احمدشاه قاجار موجود است که در آنها خود را با سنجاق الماس زرد فانتزی آراسته که به یک دسته پر سفید (که در قدیم برای زینت کلاه و مو به کار می‌رفت) وصل شده است‌. از این رو نامی که به سنجاق داده شده – جواهر الماس زرد فانتزی سلطان احمدشاه قاجار – بسیار مناسب به نظر می‌رسد‌.
هنگام بازگشت الماس تاریخی در حراجی جواهرات باشکوه Sothebys Magnificent Jewels و فروش جواهرات Jewels Sale Noble – که ماه می ‌سال ۲۰۱۳ در ژنو برگزار شد- گزارش GIA حاوی ۴ سی معروف (۴ Cs )الماس نیز همراهش بود‌. بر اساس این گزارش، الماس مورد نظر یک گوهر با رنگ زرد فانتزی طبیعی، تراش کوسن، وضوح سنگ ۱-SI و وزن ۵۳/۷۴ قیراط است‌.
تراش سنگ به نظر می‌رسد تراش قدیمی اروپایی باشد که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم محبوب شد‌. این واقعیت که الماس در اواخر قرن نوزدهم و در اروپا تراش خورده و ناصرالدین شاه آن را حدود همین دوره در یکی از سفرهای خود به اروپا خریداری کرده، تایید می‌کند که به احتمال زیاد تراش قدیمی اروپایی است‌.
سنجاق الماس زرد فانتزی سلطان احمدشاه قاجار تا سال ۱۹۸۳ یک یادگار موروثی از خانواده احمدشاه باقی ماند‌. در سال ۱۹۸۳ برخی از نوه‌های احمدشاه تصمیم گرفتند تا میراث ارزشمند در حراج ساتبی که در می‌۱۹۸۳ برگزار می‌شد، به فروش بگذارند‌. سنجاق الماس زرد فانتزی نهایتا توسط یک کلکسیونر ناشناس و خبره الماس خریداری شد‌.
صاحب ناشناس سنجاق الماس زرد فانتزی احمدشاه قاجار آن را در حراج جواهرات باشکوه و اشرافی ژنو ساتبی که ۱۴ می ‌۲۰۱۳ برگزار شد، برای حراج قرار داد‌.
تخمین پیش از فروشی بین یک میلیون و ۴۶۰ هزار دلار تا یک میلیون و ۸۸۰ هزار دلار روی این قطعه تاریخی جواهر با منشأ سلطنتی، قرار داده شد‌. قطعه بسیار بالاتر از برآورد و با قیمت ۳ میلیون و ۱۹۴ هزار دلار به فروش رسید که دو برابر تخمین پایین‌تر و ۷/۱ برابر برآورد بالاتر بود‌. این قیمت افزایش یافته بدون شک به خاطر منشأ تاریخی و سلطنتی مرتبط با الماس بود‌.
گوهرهای شاه صاحبقران
ناصرالدین شاه قاجار ۵۰ سال حکومت کرد‌. او در دوران حکومتش ماجراهای عجیب و غریبی را از سر گذراند‌. از ترور امیرکبیر در کاشان تا جدایی هرات و سر آخر کشته شدن توسط میرزا رضا کرمانی‌.
ناصرالدین‌شاه در کنار تمام اخلاق‌های عجیب و غریبش ذوق و قریحه‌ای هنردوست داشت‌. او نقاشی می‌کرد، عکس می‌گرفت و خاطراتش را ثبت می‌نمود‌.
علاوه بر آن علاقه فراوانی هم به جواهرات و تزئینات گران‌قیمت داشت‌.
از دوران سلطنت او گوهرهای فراوانی به یادگار مانده که امروزه روز پشتوانه پول ملی است‌. از بین آنها می‌توانیم به کره جواهرات شاه اشاره کنیم‌.
پنجاه و یک‌هزار و سیصد و شصت و شش قطعه جواهر نصب شده روی یک کره سی و چهار کیلوگرمی به قطر ۶۶ سانتیمتر از طلای ناب‌. این کره در سال ۱۲۹۱ خورشیدی به دستور ناصرالدین شاه ساخته شده‌ است‌.
اقیانوس‌ها و دریاها زمردنشان و آسیا مرصع به یاقوت و لعل‌، ایران مرصع به الماس، اروپا مرصع به یاقوت، آفریقا مرصع به یاقوت سرخ و کبود و آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا مرصع به یاقوت و لعل است و خط استوا به وسیله الماس نشان داده شده و دو حلقه زرین ساده که در روی آنها گل‌های الماس‌نشان نصب شده‌، به طور متقاطع کره را در میان گرفته است‌‌.
روی کره القاب ناصرالدین شاه منبت و الماس نشان شده است‌‌. در این کره‌، کوه دماوند با یاقوت درشتی مشخص و شهر تهران با یاقوت معروفی به نام اورنگ‌زیب نمایان است‌‌. این کره در حال حاضر در موزه جواهرات ملی ایران قرار دارد‌.
دریای نور
دریای نور درشت‌ترین و زیباترین الماس برلیان در میان گوهرهای سلطنتی ایران و یکی از گوهرهای معروف جهان است‌. گفته می‌شود این الماس هزار سال پیش کشف و استخراج شده ‌است‌. وزن آن اکنون هفت مثقال و ۲۰ نخود، یعنی در حدود ۱۸۲ قیراط و صورتی است ولی پیش از تراش بیشتر از این بوده‌ است‌. (پاییز ۱۳۹۵ بعد از چهل سال مجددا وزن شد و ۱۸۰/۵۷ قیراط به دست آمد.)
رنگ این الماس یکی از استثنایی‌ترین و کمیاب‌ترین رنگ‌ها میان الماس‌های برلیان شناخته شده جهان است‌. ارزش این الماس چنان است که به عنوان پشتوانه پول ملی ایران، «ریال»، نیز بود.
دریای نور تا زمان ناصرالدین شاه در وسط یکی از بازوبندهای سلطنتی نصب می‌شد، ولی در زمان او که استفاده از بازوبند منسوخ شد، آن را به صورت پیش کلاه درآوردند و در قابی زرین با شیر و خورشید و تاج مرصع به ۴۵۷ قطعه برلیان ریز و عالی و چهار قطعه یاقوت قرار دادند‌.
این الماس برلیان از دو سو تراش خورده و به شکل هرم مثلث‌القاعده‌ای است که قاعده آن چهار سانتی‌متر درازا و سه سانتی‌متر پهنا دارد و دو سوی دیگر حدود دو سانتی‌متر است‌. همه سطوح دریای نور صاف و یکنواخت است، جز یک سمت آن که فتحعلی شاه با کندن عبارت «سلطان صاحبقران فتحعلی‌شاه قاجار ۱۲۴۴»، آن را متمایز کرده‌ است‌.
کوه نور
این سنگ قیمتی از ناحیه قلعه باستانی گلکنده در نزدیکی حیدرآباد در ایالت آندرا پرادش هند در سال ۱۶۵۶ میلادی به دست آمد و توسط میرزا محمد میر جمله وزیر مشهور ایرانی عبدالله قطب‌شاه به شاه جهان پادشاه گورکانی هند تقدیم شد و در آنجا ماند.
در سال ۱۷۳۹ میلادی نادرشاه پس از تسخیر هند، این الماس را که بر تاج محمدشاه هندی می‌درخشید، دید و گفت: «این کوهی از نور است» و از آن تاریخ نام کوه نور بر آن ماند‌. او این الماس را به همراه دو قطعه الماس دیگر دریای نور (در موزه جواهرات ملی ایران) و مغول کبیر (که جواهرشناسان دنیا معتقدند همان الماس اورلف است که روی گرز امپراتوری کاترین دوم روسیه در مجموعه الماس‌های کاخ کرملین نگهداری می‌شود) به عنوان غنائم جنگی از هند بیرون آورد‌.
کوه نور پس از مرگ نادر توسط احمدشاه درانی به افغانستان منتقل و سپس به شاه شجاع درانی رسید‌. پس از شکست شاه شجاع، از سردار هندی مهاراجه راجیتسینگ ملقب به شیر پنجاب، الماس مزبور توسط سردار نامبرده به هند برگردانده شد‌. سرانجام کوه نور به تصرف کمپانی هند شرقی بریتانیا درآمد و وقتی ملکه ویکتوریا در سال ۱۸۷۷ امپراتور هند شد، شرکت هند شرقی آن را به ملکه هدیه کرد و رسما اعلام شد که این الماس در اختیار ملکه ویکتوریا امپراتور بریتانیا در دوران استعمار بریتانیا بر هند است‌. هنگامی که کوه نور به بریتانیا برده شد، وزن آن ۱۹۰/۳قیراط بود‌.
پس از آنکه این الماس سال‌ها بین حاکمان متعدد هندی، ایرانی، افغان، مغول و بریتانیایی دست به دست شد، از ۱۵۰ سال پیش تاکنون جزئی از جواهرات سلطنتی بریتانیا بوده‌ است‌. این الماس ۱۰۵ قیراطی آخرین بار بر تاج الیزابت، شهبانوی مادر قرار داشت‌. اکنون الماس کوه نور، همراه با سایر اقلام جواهرات سلطنتی بریتانیا در محل خاصی در برج لندن، قصری تاریخی در ساحل شمالی رود تیمز نگهداری می‌شود‌.
تاج کیانی
تاج کیانی، تاج مخصوص سلاطین قاجار است که به دستور فتحعلی‌شاه ساخته شد و مورد استفاده سلاطین بعدی از نسل وی قرار گرفت‌. با انقراض ساسانیان، شاهان ایران دیگر هیچ‌گاه از تاج به این شکل استفاده نکرده بودند و طی آن دوران تاج به صورت جقه بوده است‌. عناصر به کار رفته در این تاج الماس، زمرد، یاقوت و مروارید است‌.
این تاج سلطنتی که در سال ۱۲۱۲ هجری قمری به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد، از چهار بخش تشکیل شده ‌است (از پایین): بخش سربند، بخش مرواریدی، کنگره‌ها، و در بالاترین بخش کلاه مخملی قرمزرنگ آن‌. قسمت دوم آن توسط ۱۸۰۰ دانه مروارید زمینه‌ای سفید را برای زمردهای سبزرنگ و یاقوت‌های لعل سرخ‌رنگ ایجاد کرده‌ است‌. بدون در نظر گرفتن جقه‌ها، بلندای کلاه ۳۲ سانتیمتر و پهنای آن ۱۹/۵ سانتی‌متر است
الماس شاه پیشکش به روسیه تزاری
الماس شاه، الماسی ۷/۸۸ قیراطی است که هم‌اکنون در صندوق الماس در مسکو نگهداری می‌شود‌. این الماس هنگام فتح هند توسط نادرشاه افشار به ایران آورده شده و جزو جواهرات سلطنتی ایران به حساب می‌آمد تا آنکه در پی قتل الکساندر گریبایدف فرستاده روسیه تزاری در سال ۱۲۰۷ (۱۸۲۹ میلادی) در تهران به دست مردم خشمگین، فتحعلی‌شاه قاجار آن را برای دلجویی به نیکلای یکم پیشکش کرد‌. الماس شاه اکنون در صندوق الماس در مسکو نگهداری می‌شود‌.
نام‌های برهان نظام شاه دوم، شاه جهان و فتحعلی‌شاه قاجار به فارسی بر سطح آن حک شده‌ است‌. همین حکاکی نام‌ها روی الماس که به دستور فتحعلی‌شاه انجام شد، باعث افت شدید ارزش آن شد‌. سابقه کشف این الماس با توجه به تاریخ حکاکی نام برهان نظام شاه پیش از سال ۹۷۰ است‌. منشأ آن احتمالا کانسارهای گولکندا هند است‌.