به عقب برنمی‌گردیم

آرزو فرشید- تکلیف مجلس یازدهم روشن است و این طور که معلوم است زنان نباید انتظار زیادی از آن داشته باشند. مجلس یکدست اصولگرای یازدهم از دوره قبل مردانه‌تر است. درست است که شمار زنان این مجلس تا اینجای کار با مجلس دهم برابر است اما گرایش سیاسی و پیشینه سیاسی هر یک از راه‌یافتگان به مجلس مانع از امیدواری جامعه زنان به این ۱۷ نفر می‌شود.
مجلس شورای اسلامی در دوره‌های یازده‌گانه خود شاهد حضور زنانی از هر دو گروه سیاسی اصلاح‌طلب و اصولگرا بوده است اما به جرات می‌توان گفت که هیچ وقت رضایت خاطر فعالان حقوق زن و جامعه زنان را فراهم نکرده است. زنان حاضر در مجلس یا مجالسی همچون یازدهم و نهم با جامعه زنان فرسنگ‌ها فاصله داشته‌اند و یا مثل مجلس ششمی‌ها – و با دیده ارفاق مجلس دهمی‌ها- به خاطر موانع و محدودیت‌ها قادر به جلب رضایت افکار عمومی نشده و گام بلندی در راستای تحقق مطالبات زنان برنداشته‌اند.
این‌طور که معلوم است از مجلس یازدهم هم آبی گرم نخواهد شد. رکورد حضور زنان در مجلس شاید شکسته شود اما رویکرد و عملکرد این ۱۷ یا ۱۸ نفر با ۱۷ نماینده زن در مجلس دهم یکسان نخواهد بود. ناگفته نماند که رکوردزنی احتمالی مجلس اصولگرای یازدهم نیز به لطف مینو خالقی است؛ همان نماینده‌ای که رای مردم اصفهان را از آن خود کرده بود اما در فرآیندی عجیب و بی‌سابقه بعد از رای‌آوری، رد صلاحیت شد و شمار نمایندگان مجلس دهم از ۱۸ به ۱۷ رسید. حال اگر فاطمه آجرلو پیروز مرحله دوم از رقابت در کرج شود و به بهارستان برسد، مجلس آتی رکورد حضور زنان در مجلس را خواهد زد.
مجلس دهمی‌ها هم در پیگیری مطالبات جامعه زنان چندان موفق نبودند اما حداقل تلاش‌هایی برای افزایش سن ازدواج دختران، راهیابی زنان به ورزشگاه‌ها و… کردند. نگاهی به پیشینه و نگرش سیاسی زنان مجلس یازدهم اما امیدها به ادامه آن رویه را از بین می‌برد و این گمانه را تقویت می‌کند که همچون مجلس نهم شاهد حضور زنانی خواهیم بود که از تقویت نگرش‌های مردسالارانه در جامعه فروگذار نمی‌کنند؛ همان مجلس نهمی که زنان اصولگرای آن یا منفعل بودند و یا هر وقت که لب به سخن – اظهارنظر، نطق، پیگیری طرح و…- باز کردند مورد نقد جامعه زنان قرار گرفتند.
فعالان حقوق زنان در ایران و به صورت عام‌تر جامعه زنان با توجه به عملکرد ادوار مجلس این را پذیرفته‌اند که آن کرسی‌ها یا به زنانی با تفکر مردانه می‌رسد یا به زنانی که هرچه بکوشند از پس اکثریت مردانه آن نهاد برنخواهند آمد. این واقعیت اما موجب یأس و دست کشیدن از تلاش نیست. جامعه زنان مطالبه‌گرتر از همیشه پیگیر تحقق خواسته‌های خود است و مجلس یازدهمی‌ها باید بدانند که عملکردشان از روز اول زیر ذره‌بین است.
گشایش‌هایی که طی سال‌ها در حوزه زنان ایجاد شده همه با چنگ و دندان به دست آمده و این جامعه پذیرای عقب‌رفت و دست کشیدن از داشته‌های خود نیست. پس زنان مجلس یازدهم از همین حالا باید فکر پیگیری طرح‌هایی مثل افزایش مرخصی زایمان، کاهش کار زنان و… که مقدمه خانه‌نشینی زنان را فراهم می‌کند یا سکوت در مقابل بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی همچون کودک‌همسری و… را از سر بیرون کنند.
ضرورت تداوم مطالبه‌گری
قصد پیشداوری درباره عملکرد زنان مجلس یازدهم را نداریم اما با توجه به گرایش سیاسی آنان می‌توان حدس‌هایی زد. شهربانو امانی، نماینده پیشین مجلس و عضو فعلی شورای شهر تهران تاکید می‌کند: نباید اجازه دهیم این حدسیات که قطعا دور از واقعیت نیست ما را به عقب رانده و از مطالبه‌گری بازدارد.
او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «چنانچه فرآیند حضور زنان در مجلس را بررسی و مقایسه کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که مجلس یازدهم از نظر کمی رشد داشته است. در دور چهارم مجلس ۱۴ نماینده زن داشتیم اما در دور ششم با وجود اینکه فضای سیاسی کشور بسیار پرنشاط بود و میزان مشارکت بعد از دور پنجم در بیشترین حد خود بود، زنان یک کرسی را از دست دادند. در مجلس هفتم هم همچنان ۱۳ کرسی در اختیار زنان مجلس باقی ماند. در ادوار بعدی هم با روند کاهشی تعداد کرسی‌های زنان مواجه بودیم تا اینکه مجلس دهم در این حوزه رکورد زد. البته هنوز هم ما از کشورهای دیگر حتی همسایگان خود هم تعداد زنان کمتری رابه پارلمان فرستاده‌ایم. مجلس یازدهم نیز با تعداد مشابه فعالیت خود را آغاز کرد اما از نظر کیفی نباید انتظار چندانی از این مجلس– در حوزه مطالبات زنان– داشت.»
وی افزود: «به نظر می‌رسد سیاستی که در این حوزه به کار خواهد رفت یک عقبگرد جدی دارد و همان سیاستی که در مجالس هفتم تا نهم دنبال شد، در پیش گرفته خواهد شد. در واقع همان تفکر و اندیشه‌ای که معتقد است زن شهروند درجه‌ دوم است، به مجلس راه یافته است. به شعارهایی که این خانم‌ها داده و به مجلس راه‌ یافته‌اند توجه کنید. بر اساس این شعارهاست که معلوم می‌شود آیا قرار است در چارچوب مطالبات زنان و جامعه حرکت می‌کنند یا مثل مجالس قبلی. مثلا اواخر دور نهم من برای یک سخنرانی به دانشگاه تبریز رفته بودم و دختران دانشجو می‌گفتند وقتی زنان مجلس ضدزن هستند کاش هیچ نماینده‌ای نداشته باشیم. بر همین اساس معتقدم که عقبگرد جدی در حوزه زنان در مجلس خواهیم داشت مگر اینکه زنان مجلس واقعا برنامه‌ای داشته باشند یا حداقل به برنامه‌های اجرایی که دولت در چارچوب برنامه ششم توسعه کشور پیش می‌برد، عمل کنند.»
امانی همچنین گفت: «روشن است که وقتی تفکر و اندیشه اصلی این باشد که حضور زنان در محیط کار، جامعه، سپهر سیاسی کشور و مجامع بین‌المللی جایگاه خانواده را تضعیف می‌کند و اینکه مطالبات زنان پشت نقاب خانواده به محاق می‌رود باید گفت که «از طلا گشتن پشیمان گشته‌ایم، مرحمت فرموده ما را مس کنید.»
وی در ادامه با اشاره به اینکه کاهش میزان مشارکت مردم در انتخابات مجلس یازدهم در کمترین حد مشارکت بوده است، گفت: «نمایندگانی که پایگاه مردمی ضعیفی دارند، قطعا در حوزه‌هایی که مردم پرسشگر و مطالبه‌گر هستند، حضور کمرنگ‌تری خواهند داشت. دغدغه من این است که اینها بعد از کسب سیاسی‌ترین کرسی انتخابی کشور از این جایگاه به درستی استفاده نکرده و مطالبات جامعه را پیگیری نکنند.»
مزیت افزایش کرسی‌های زنان
امانی در پاسخ به اینکه آیا عملکرد مجلس یازدهم در حوزه زنان سبب می‌‌شود که جامعه زنان از انتظارات خود کاسته و به عملکردهایی مشابه عملکرد مورد انتقاد زنان مجلس دهم رضایت دهد گفت: «توجه داشته باشید که فراکسیون زنان مجلس دهم تلاش خود را کردند اما با توجه به مسائلی مثل عدم توانایی در کار تیمی که به زنان هم محدود نیست، عدم همراهی مجلس با آنان، نداشتن تجربه پارلمانی و موانع و محدودیت‌هایی که داشتند نتوانستند به نتیجه مطلوب برسند اما به هر حال اقداماتی داشتند که قابل تقدیر و احترام است. در مجلس یازدهم اما تصور می‌کنم که شاهد یک پسرفت جدی باشیم.»این نماینده پیشین مجلس در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا تجربه مجلس یازدهم در حوزه زنان سبب ترویج این نگاه می‌شود که افزایش کمی کرسی‌های تحت اختیار زنان در مجلس اهمیتی ندارد و گرایش سیاسی زنان راه‌‌یافته به مجلس مساله مهم‌تری است‌ گفت: «چنانچه خانم‌های مجلس یازدهم مثل همفکران خودشان که در گذشته در مجلس بودند، در حوزه‌هایی مثل معیشت زنان یا استقلال اجتماعی و مدیریتی زنان تلاش کنند باز هم گامی رو به جلو برداشته شده است. من معتقدم که نباید از مطالبه‌گری دست شست و گفت چون زنان به ضد خود تبدیل شده و کاری از پیش نمی‌برد، پس تعداد زنان در مجلس مهم نیست. قطعا مجلس یازدهم با مختصات مجلس یازدهم سنجیده خواهد شد. عقبه جامعه مدنی و حامیان حقوق زنان نباید مطالبات خود را رها کنند. ضمنا اگر زنان از نظر کمی به یک حد قابل قبول در مجلس برسند، می‌توان امید داشت که بیشتر خود را پاسخگو بدانند یعنی افزایش کرسی‌ها سبب می‌شود که زنان در مجلس حذف نشوند. ضمن اینکه مجلس با هر گرایش سیاسی و هر میزان رایی که داشته باید پاسخگوی شعارهایی که داده است باشد. اینهایی که از یک سو می‌گفتند برجام اثر نداشته و از سویی دغدغه معیشت و اقتصاد داشتند، حداقل در این حوزه پاسخگوی شعارهای خود باشند.»
تاکید امانی بر ادامه مطالبه‌گری از مجلس یازدهم در حالی است که جامعه مدنی و بسیاری از سیاسیون از نقش‌آفرینی و موثر بودن مجلس در حوزه‌های مختلف از جمله مطالبات زنان ناامید شده‌اند و تصور نمی‌کنند که مجلس یکدست اصولگرای یازدهم بتواند نقش و جایگاه ویژه‌ای در عرصه سیاست داشته باشد. زنان اما فرصت ناامید شدن ندارند و ناگزیرند به ادامه راه چراکه اگر از این مجلس مایوس شده و تحقق مطالبات خود را در راستای عملکرد زنان مجلس یازدهم ناممکن بدانند، ممکن است چنان پسرفت کنند که برای رسیدن به همین نقطه فعلی سال‌ها زمان لازم باشد. به این ترتیب برای حفظ وضعیت موجود هم که شده باید مطالبه‌گر ماند و زنان مجلس یازدهم را هر چقدر هم که مردسالار باشند به توجه به مطالبات جامعه مدنی واداشت.