به نام تعرفه‌ها به کام «شی»

محمدرضا ستاری- تشدید جنگ تجاری از سوی دونالد ترامپ هر چند پیامدهای مهمی برای اقتصاد بین‌الملل خواهد داشت اما نکته مهم این است که نباید از جنبه‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی این موضوع به خصوص جنگ تجاری ایالات متحده با چین که قابلیت تبدیل شدن به یک جنگ سرد اقتصادی را دارد، غافل ماند. به عنوان مثال تنها در یک مورد، برخی شواهد و گزارش‌ها نشان می‌دهد که شی‌جین‌پینگ رییس‌جمهوری چین در بحبوحه جنگ تجاری با ایالات متحده و در حالی که تقریبا تمامی رهبران بین‌المللی و کارشناسان نگران زنجیره تامین و رشد اقتصاد جهانی هستند، به دنبال بهره‌برداری از این موضوع جهت تثبیت قدرت سیاسی و همچنین پاکسازی نیروهای مسلح کشور است.
در همین رابطه گزارشی که اخیرا مجله اکونومیست منتشر کرده، جالب توجه است. طبق روایت اکونومیست در پکن، گرمای بهاری مردم را به سمت رستوان‌ها و فضای باز کشانده است. مراکز خرید شلوغ هستند و وقتی از مردم در خصوص تعرفه‌های تجاری سوال می‌شود، چندان نگرانی‌ای از سوی آنها مشاهده نمی‌شود. به عنوان مثال یک سرمایه‌گذار 36ساله می‌گوید که تعرفه‌های ترامپ نشانه‌ای از این است که آمریکا از ظهور چین احساس خطر می‌کند. او می‌گوید: قدرت آمریکا در حال کاهش بوده و دستیابی به هژمونی بین‌المللی برای این کشور بسیار دشوار شده است.
ماشین تبلیغاتی تعرفه‌ها
در واقع این روزها در چین، همه جا می‌توانید جنگ تجاری را مشاهده کنید. رسانه‌های دولتی دائما در حال پخش این خبر هستند که رییس‌جمهوری این کشور از چندجانبه‌گرایی و رعایت قوانین بین‌المللی حمایت می‌کند. به عنوان مثال روزنامه‌ها اینطور وانمود می‌کنند که شی در سفر به جنوب شرقی آسیا در مواجهه با طرح اول آمریکای ترامپ، در حال ایجاد فرصت‌های جدید توسعه و ادغام اقتصادی منطقه‌ای است.
علاوه بر این چین به‌تازگی به سایر کشورها هشدار داده که اگر در برابر فشار آمریکا برای اعمال تعرفه بر چین تسلیم شوند، تلافی خواهد کرد. در نتیجه شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد، این کمپین جذابیت و آسیب در حال نتیجه دادن است. به طوری که در 22 آوریل گزارش شد که به زودی نخست وزیر ژاپن قصد طرح خود را برای حفظ روابط تجاری و پایدار با چین به شی‌جین‌پینگ ارائه خواهد داد.
به گفته تحلیلگران به نظر می‌رسد برای شی، آنچه مهم‌تر است، تصویر داخلی است. به گفته یک مقام ارشد سابق اطلاعاتی آمریکا، روابط با آمریکا و جهان در صدر فهرست چیزهایی نیست که ممکن است او را شب‌ها بیدار نگه دارد زیرا بخشی از این محاسبات مربوط به پیامدهای اقتصادی جنگ تجاری در داخل چین است اما جنبه دیگری هم هست که هر چند کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد ولی بسیار حیاتی است. اینکه دقیقا زمانی که اقتصاد در حال مبارزه با بادهای مخالف جدی است، کمپین شی برای ریشه‌کن کردن فساد و اعمال وفاداری در رده‌های بالای حزب کمونیست، تلاطم ایجاد می‌کند.
به عنوان نمونه، مقامات چینی از داده‌هایی استفاده می‌کنند که نشان دهد، کشور در مقابله با تعرفه‌های ترامپ مقاوم است. مثلا در 16 آوریل، آنها در حالی که هدف‌گذاری اولیه‌شان برای رشد اقتصادی 5‌درصد بوده، رشد سه ماهه اول سال جاری میلادی را 4/5درصد اعلام کرده‌اند. این رقم با محرک‌ها و پیشی گرفتن از صادرات قبل از تعرفه‌ها تقویت شد؛ به طوری که حجم کانتینرهای حمل‌ونقل پردازش شده در هفته منتهی به 20 آوریل 10‌درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.
اقتصاددانان چه می‌گویند؟
با تمامی این احوال اقتصاددانان انتظار کاهش شدید رشد را برای چین دارند زیرا از یک‌سو شاخص‌های فعالیت باربری نشان می‌دهند که کاهش در راه است و از سوی دیگر قبل از اعمال تعرفه‌های ترامپ در حالی که رشد 4‌درصدی پیش‌بینی شده بود اما برآوردها حاکی از رشد 4/‏3‌درصدی برای سال جاری میلادی است.
در چنین شرایطی است که رهبران حزب کمونیست، نسبت به ثبات اجتماعی بدبین هستند و شخص شی نیز به خوبی از پیامدهای کاهش صادرات و رشد صنعتی برای ضربه زدن به اعتماد عمومی آگاه است. در واقع هر چند در گفت‌وگو با مردم در کوچه و خیابان بسیاری موضوع تعرفه‌ها را چندان جدی نمی‌دانند اما نظرسنجی اخیر از سوی مورگان استنلی پس از افزایش تعرفه‌ها در این ماه نشان می‌دهد که 44‌درصد از دو‌هزار پاسخ‌دهنده در سراسر چین نگران بودند که خود یا اعضای خانواده‌شان شغل‌شان را از دست بدهند. در همین رابطه است که موضوع مذاکره با آمریکا جهت توافق تجاری از اهمیت مضاعفی برخوردار می‌شود. به عنوان مثال در شرایطی که خود ترامپ و اعضای دولتش مانند وزیر خزانه‌داری اعلام کرده‌اند که مایل به توافق و کاهش تعرفه‌ها علیه پکن هستند اما شواهد نشان می‌دهد که دولت شی به دنبال ارائه محرک‌های بیشتر جهت حمایت از مصرف‌کنندگان است.
در نتیجه جلسه دفتر سیاسی حزب کمونیست که قرار است طی روزهای آینده انجام شود، احتمالا خروجی استراتژیکی را خواهد داشت. زیرا نه‌تنها اقدامات بیشتری برای تقویت مصرف و تولید داخلی در دستور کار قرار می‌گیرد، بلکه به گفته برخی از کارشناسان، احتمال دارد شی از این فرصت جهت یک پاکسازی اساسی در نیروهای مسلح خود نیز استفاده کند. در واقع همزمان با اینکه در طول دو سال گذشته علاوه بر وزیر خارجه، وزیر دفاع، فرمانده واحد موشکی ارتش و برخی دیگر از مقامات نظامی از سمت خود برکنار شده‌اند، در ماه مارس گذشته هم شاهد بودیم یکی از اعضای دفتر سیاسی نیز از انظار عمومی ناپدید شده است.
این فرد شخصی نیست جز ژنرال هی ویدونگ، یکی از دو معاون رییس کمیسیون مرکزی نظامی (CMC) و نفر سوم در سلسله مراتب نظامی چین که گفته می‌شود اگر برکنار شده باشد، بالاترین مقام نظامی خواهد بود که در دفتر سیاسی از سال 1967 به این سو برکنار شده است.
این موضوع به گفته تحلیلگران نشان می‌دهد که پاکسازی‌های نظامی شی به پایان نرسیده است زیرا همانطور که گفته شد، علاوه بر لی شانگفو، وزیر دفاع وقت که در سال 2023 مورد هدف قرار گرفت، میاو هوا، دریابد مسوول اجرای وفاداری به شی در ارتش آزادیبخش خلق در سال 2024 تحت بازجویی قرار گرفت. همچنین در ماه مارس، یک عضو ارشد واحد ضد فساد کمیسیون نظامی یعنی سپهبد تانگ یونگ، شغل خود را به عنوان مشاور مجلس ملی از دست داد. در نتیجه می‌توان گفت: تعامل بین پیامدهای اقتصادی جنگ تجاری و نشانه‌های آشفتگی در راس حزب برای درک وضعیت امروز چین بسیار مهم است. در یک سناریو، جنگ تجاری پکن را مجبور به آزادسازی اقتصاد، تقویت مصرف به جای سرمایه‌گذاری دولتی و آزادی عمل به کارآفرینان و فعالان اقتصادی می‌دهد.
اما سناریوی بعدی می‌تواند یک محور ملی‌گرایانه‌تر برای بسیج مردم باشد. امری که در حال حاضر قابل مشاهده است و در 15 آوریل، چن یی شین، رییس سازمان اطلاعاتی چین هشدار داده که کشورش باید قاطعانه در این جنگ تجاری پیروز شود. به همین دلیل کارشناسان معتقدند آنچه احتمالا برای شی مهم‌تر است، موقعیت و میراث خود اوست. این موضوع در سال 2027 در کنگره بعدی حزب، تعیین خواهد شد، زمانی که بسیاری از تحلیلگران انتظار دارند او برای بار چهارم به عنوان رییس حزب انتخاب شود. در نتیجه چند سال آینده ممکن است بزرگ‌ترین آزمون او باشد.