بورس در نقطه جوش

«جهان‌صنعت»‌- بازار سرمایه به نقطه جوش خود رسیده است. منفی‌ها و ریزش‌های پیاپی در هفته‌های اخیر شرایط بی‌سابقه‌ای را به وجود آورده است. خروج سنگین پول حقیقی که دست‌کم در چند سال اخیر بی‌سابقه بوده و افت مداوم شاخص کل بازار سبب شده است که نااطمینانی در بورس به سقف خود برسد. به نظر می‌رسد در اتفاق
رخ داده برای بازار سرمایه در هفته و ماه‌های اخیر باید به عوامل متعددی اشاره کرد. فعالان بازار سرمایه و کارشناسان معتقدند که در وهله نخست سیاست‌های پولی که از سوی بانک مرکزی درخصوص نرخ سود سپرده‌ها اعمال شد بیشترین لطمه را به بازار وارد کرد. نرخ سود ۳۰‌درصدی سبب شد که بازارهای موازی و بنگاه‌های مالی به شدت برای سرمایه‌گذاران جذاب شوند و در نتیجه بنگاه‌های تولیدی با پایین آمدن حاشیه سودشان در تنگنای کم‌سابقه‌ای قرار بگیرند. دستکاری‌های مداوم در نرخ خوراک صنایع ازجمله پتروشیمی‌ها و پالایشی‌ها و سیاست‌هایی مثل عوارض صادراتی بخش تولید و صادرات را دچار آسیب جدی کرد. همینطور شکاف عمیق طولانی‌مدتی که بین نرخ ارز نیمایی و نرخ بازار ایجاد شد انگیزه تولید و صادرات را پایین آورد. به نظر می‌رسد با این سیاست‌ها از طرف سیاستگذار پولی بخش عرضه دچار دستکاری و بخش سفته‌بازی و مالی جذاب شده است. در این شرایط طبیعی است که قربانی اول بازار سرمایه خواهد بود. طبیعتا افت عرضه، فشار بر بخش تقاضا را هم در آینده به دنبال خواهد داشت و بنگاه‌های تولیدی روز‌به‌روز به سمت کاهش سطح تولید خود متمایل می‌شوند. دو اقتصاددان در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به آسیب‌شناسی وضعیت این روزهای بورس پرداخته‌اند و مهم‌ترین سیاست‌هایی که طی چند سال اخیر منجر به شرایط بغرنج فعلی شده را تشریح کرده‌اند.
آسیب جدی مالی سازی اقتصاد
درباره وضعیت این روزهای بازار سرمایه مرتضی عزتی اقتصاددان در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» می‌گوید: اتفاقات و پیش‌بینی‌های سیاسی روی وضعیت بازارهای مالی اثر اساسی دارد. البته ممکن است این اثرات کوتاه‌مدت باشد و پیش‌بینی‌هایی که می‌شود تحقق پیدا نکند. چشم‌انداز سال ۱۴۰۳ یک چشم‌انداز رکودی بوده است. با توجه به این موضوع انتظار خروج سرمایه از بازارهای مالی به ویژه بازار سرمایه وجود داشته است، بنابراین این انتظار غیر‌قابل پیش‌بینی نبوده است. او بیان کرد: در کنار وقایعی که برای رییس‌جمهوری رخ داد و بعد از آن حرکت به سمت انتخابات جدید، این موضوع یک نااطمینانی برای آینده ایجاد می‌کند. معلوم نیست چه کسی رییس‌جمهور شود و همینطور مشخص نیست که چه سیاست‌هایی در کشور اجرا شود. این نااطمینانی موجب می‌شود که خیلی‌ها پیش‌بینی منفی داشته باشند و در نتیجه منجر به خروج سرمایه می‌شود. کسانی هم که در این شرایط جایگزین بهتری دارند ترجیح می‌دهند پول‌شان را خارج کنند و به جای دیگری ببرند. عزتی افزود: یک نکته بسیار مهم این است که جناح‌ها و گروه‌هایی برای کسب کرسی ریاست جمهوری خیز برداشته‌اند که جزو جناح‌هایی هستند که به نظر می‌رسد تندروی را در کشور توسعه خواهند داد. اگر چنین چیزی از طرف فعالان بازار سرمایه احساس شود، انتظار خروج سرمایه طبیعی است. نااطمینانی در کنار پیش‌بینی بدتر شدن وضعیت سیاسی و اقتصادی در این زمینه بی‌اثر نبوده است. در کنار اینها وضعیت نوسانی و ناهماهنگ برخی بازارهای دیگر هم قابل توجه است. نرخ‌های طلا و سکه در شرایط فعلی با نرخ ارزی که موجود بوده غیر‌منطقی است. پیش‌بینی‌ها برای اینکه این نوسان ممکن است تلاطم دیگری در بازار ایجاد و بازارهای مالی را سود‌ده‌تر کند موجب این شده که بخشی از دارایی‌ها از بازار سرمایه بیرون بروند، به ویژه اینکه با افزایش نرخ بهره‌ای که در ماه‌های گذشته رخ داده این روند تسریع هم شد. این اقتصاددان تصریح کرد: بنگاه‌های مالی و برخی موسسات سرمایه‌گذاری که در بورس ثبت شده‌اند اما سرمایه جذب می‌کنند و اوراق بهادار به معنی اوراق سهام در بازار منتشر نکردند، با‌لطبع وضعیت بازار نرخ سودشان را بالا برده‌اند. بخشی از وجوهی که در بازار سرمایه وجود داشته به عنوان سهام در حال فروش است و در بنگاه‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، چون به‌صرفه‌تر است. این بنگاه‌ها شبیه به نوعی سپرده است و هر زمان که بخواهند اصل سرمایه و سود متوسط تقریبا تضمین‌شده‌ای به آنها داده می‌شود، برای همین برخی ترجیح داده‌اند که به آن سمت بروند. به دلیل وضع بد اقتصادی در دو سال گذشته و اینکه سال‌های قبل‌تر هم کمک کرده بود که اقتصاد به سمت مالی‌سازی برود، طبیعی است که بنگاه‌های تولیدی وضعیت‌شان خراب‌تر می‌شود و چشم‌اندازی برای این بنگاه‌ها وجود ندارد و حرکت سرمایه‌های نقدی به سمت بنگاه‌های مالی افزایش پیدا می‌کند. آن گونه‌ای که از شواهد معلوم است و براساس اطلاعات غیر‌رسمی، می‌توان گفت که بنگاه‌های مالی در چند ماه گذشته به شدت رشد محسوسی داشته‌اند. این نشان می‌دهد که اینها وجوه موجود در بازار را جذب می‌کنند که این اتفاق به نفع اقتصاد نیست اما علتی است که خروج نقدینگی در بازار سرمایه رخ بدهد.
ریسک‌های انباشت‌شده در بازار سرمایه
‌هادی حق‌شناس اقتصاددان و نماینده پیشین مجلس به «جهان‌صنعت» گفت: فضای بازار سرمایه متاثر از چند نکته است؛ نکته اول این است که بازار موازی مثل بازار پول به ویژه اینکه اسناد خزانه که با نرخ حدود ۳۰‌درصد به فروش رفت، اثرگذار بود. طبیعی است که مردم به دنبال افزایش بازدهی پول‌شان هستند و برایشان فرقی نمی‌کند که در کدام بازار باشد. در حال حاضر بازار موازی وضعیت مطلوبی پیدا کرده است. نکته دیگر این است که صادرات غیرنفتی و شکاف تجاری که ایجاد شده اتفاق کم‌سابقه‌ای بود؛ اینکه سال گذشته حدود ۱۸‌میلیارد دلار شکاف تجاری رقم خورد و تجارت با کشورهای همسایه کاهش پیدا کرد. نکته سوم عدم وجود چشم‌انداز روشن در مورد بازرگانی خارجی و ادامه تنش‌های خارجی است. بخش از تنش‌های خارجی به جنگ رژیم صهیونیستی و فلسطین اشغالی برمی‌گردد. بخش دیگر این است که افق‌گشایی جدیدی در بخش تجارت خارجی رخ نداد. او ادامه داد: بودجه‌ای را می‌بینیم که بعد از دو ماه از شروع سال جدید از مجلس بیرون آمد. این مجموعه شرایط که تداعی‌گر نااطمینانی و بی‌ثباتی است باعث شد که بر بازار سرمایه هم اثر بگذارد، چراکه بازار سرمایه دماسنج اقتصاد است. طبیعی است که بازار سرمایه با توجه به سوابق نه‌چندان خوب قبلی دچار این وضعیت شده است. حق‌شناس اضافه کرد: وقتی هم که انتخابات مجلس تمام شد شاخص‌ها منفی شدند یعنی آثار مثبتی بر شاخص‌های اقتصادی نداشت. بنابراین بازار به راهبرد کلی نگاه می‌کند. انتخابات دوره چهاردهم ریاست‌جمهوری هم به همین صورت است. خود نفس انتخابات مهم نیست بلکه خروجی انتخابات مهم است. خروجی انتخابات می‌تواند بازار را امیدوار یا ناامید کند.