بیروتی دیگر

مهدیه بهارمست- خون؛ همه جا خون بود. دیروز برای ایرانی‌ها روز عجیبی بود. انگار بار دیگر بندر بیروت منفجر شده بود اما در ابعاد کوچک‌تر. جایی در بندرعباس به نام بندر شهید رجایی؛ بندری که به گواه تجار ستون فقرات بازرگانی ایران است. حالا اما خون همه جا را فرا گرفته و نفس‌ها را تنگ کرده است. تنفس سخت است، تا جایی که برای بیماران زمینه‌ای هشدار مرگ دادند. ساعت ۱۲:۳۰ظهر بود که ابتدا دود نارنجی رنگی فضا را در برگرفت و در کسری از ثانیه تبدیل به چنان انفجار مهیبی شد که تا 50کیلومتری آن شیشه‌ها خرد و جان‌ها گرفته شد. تا لحظه نگارش این گزارش بیش از 700 تن مصدوم و
5 تن جان خود را از دست دادند، همچنین 6 مفقودی در پی داشته و آتش همچنان مهار نشده بود. این حادثه خسارت‌های مالی نیز برجای گذاشت. طبق گفته شاهدان عینی بیش از
700 خودرو آسیب جدی دیدند و از قضا طبق گفته تابناک با وجود آنکه مالکان این خودروها و کامیون‌ها کوچک‌ترین نقشی در آسیب تحمیل‌شده نداشته‌اند اما شرکت‌های بیمه فعلا درباره پرداخت خسارت سکوت اختیار کرده‌اند. با اینکه مقامات رسمی هنوز دلیل اصلی این حادثه را اعلام نکرده‌اند اما اخبار ضد و نقیض فراوانی درباره این حادثه به گوش می‌رسد؛ از حادثه تروریستی گرفته تا انفجار کانتینری حامل مواد ممنوعه! شایعاتی در برخی کانال‌‌های تلگرامی به نقل از شبکه۱۴ اسرائیل نوشتند:« محموله سوخت جامد ارسالی چین به ایران در عملیات فوق سری در بندرعباس نابود شد!» اما برخی رسانه‌ها این کانال توئیتری را جعلی می‌دانند و اعلام کردند که شبکه ۱۴ شنبه‌ها تعطیل است و هیچ فعالیتی ندارد و خبر فوق ساختگی است. اگرچه اسرائیل هرگونه دخالت در این موضوع را رد کرد اما به دلیل همزمانی این حادثه با آغاز مذاکرات غیرمستقیم مقامات ایران و ایالات‌متحده آمریکا در مسقط باعث ایجاد شایعاتی مبنی بر وقوع خرابکاری شده است. برخی مسوولان مانند حسین ظفری، سخنگوی مدیریت بحران کشور در گفت‌وگو با ایلنا اظهار کرده:« احتمال خرابکاری کم است زیرا محدوده حادثه، مملو از مواد شیمیایی بوده ضمن اینکه در گذشته نیز مدیرکل مدیریت بحران طی بازدیدهایشان، اخطارهایی به این بندر داده بودند و احتمال خطر را گوشزد کرده بودند.»
پای چه کسانی ممکن است وسط باشد؟
واکنش‌ها به احتمال خرابکاری همچنان ادامه‌دار بود و احمد زیدآبادی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب با انتشار یادداشتی در کانال تلگرامی خود با عنوان «انفجار و اسیدپاشی!» درباره انفجار بندرعباس نوشت: همزمانی انفجار مهیب و خسارت‌بار در اسکله رجایی بندرعباس با مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط، ظن خرابکاری را تشدید می‌کند. تاکنون اطلاع‌رسانی در این مورد مناسب نبوده و ضعف همیشگی در این موضوع را باردیگر به نمایش گذاشته است. اگر انفجار در نتیجه سهل‌انگاری و به صورت اتفاقی رخ داده باشد، چه همزمانی تراژیکی! اما اگر پای خرابکاری اسرائیل یا برخی گروه‌های تروریستی فعال در جنوب شرقی وسط باشد به معنای «فعال شدن» مخالفان قسم‌خورده توافق است!
انفجار شوم‌ترین پدیده و دستاورد عصر مدرن است. در وسعتی عظیم تخریب و نابود می‌کند. انسان در برابرش عاجز است و به راحتی قربانی می‌شود. آنها که برای حمله خارجی به خاک ایران روزشماری و بی‌تابی می‌کنند، در واقع مشتاق تکرار چنین انفجارهایی در مراکز مختلف کشورند. خود را «ایران‌دوست» هم معرفی می‌کنند. دوستی‌شان اگر هم به فرض رنگی از صداقت داشته باشد، شبیه دوستی همان افرادی است که به دلیل نرسیدن به معشوق خود، چهره او را با اسید می‌سوزانند تا مبادا نصیب دیگری شود! نامی باید برای آنان انتخاب کرد. «اسیدپاشان سیاسی» شاید تعبیر نامناسبی نباشد.
اولین واکنش مجلسی‌ها
به فرضیه تروریستی بودن
ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه برخی رسانه‌ها در حال مشابهت‌سازی این انفجار با انفجار بندر بیروت هستند و فرضیه تروریستی بودن این حادثه مطرح شده است به ایلنا گفته: «همه اینها گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای است و هنوز گروه‌های ارزیاب و کارشناسان ایمنی و امنیتی گزارش اولیه‌ای که ناشی از انفجار حاصل از مواد شیمیایی یا عملیات تروریستی یا موضوع دیگری باشد را ارائه نکرده‌اند. در حال حاضر کشور به آرامش و پرهیز از هرگونه ایجاد نگرانی در مردم نیاز دارد.»
اطلاعیه پشت اطلاعیه!
هنوز دقایقی از وقوع انفجار و آتش‌سوزی در بندر شهید رجایی نگذشته بود که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که این انفجار ارتباطی با پالایشگاه‌ها و مخازن سوخت و مجموعه پخش و خطوط لوله نفتی مرتبط با این شرکت در آن منطقه نداشته و در حال حاضر بهره‌برداری از تاسیسات واقع در منطقه بندرعباس بدون وقفه در حال انجام است. براساس این اطلاعیه تجهیزات و کمک‌های امدادی و آتش‌نشانی همه شرکت‌های نفتی واقع در منطقه به حالت آماده‌باش و در حال خدمات‌رسانی برای کمک به مدیریت سانحه یادشده از سوی سازمان بنادر و دریانوردی هستند.
گمرک نیز در اطلاعیه‌ای محل وقوع حادثه را محوطه کانتینری سینا در بندر شهید رجایی اعلام کرد که وابسته به سازمان بنادر و دریانوردی است. اگرچه گمرک در دستورالعمل فوری به تمامی گمرکات اعلام کرد از ارسال محموله‌های صادراتی و ترانزیتی به مقصد گمرک شهید رجایی بندرعباس تا اطلاع ثانوی خودداری کنند. این بندر برای مدتی تعطیل شده است.
مرکز رسانه قوه قضاییه هم در این خصوص اطلاعیه صادر کرده است. در اطلاعیه دادستانی کل کشور تاکید شده است با افرادی که با انتشار محتوای خلاف واقع، نشر اکاذیب و توهین اقدام به برهم‌زدن امنیت روانی جامعه کنند، براساس قانون برخورد مقتضی صورت خواهد گرفت.
دستور پزشکیان در مورد حادثه انفجار بندرعباس
مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور در پیامی نوشت: «ضمن ابراز تاسف عمیق و همدردی با حادثه‌دیدگان در استان هرمزگان، دستور بررسی وضعیت و علل حادثه را صادر کردم. وزیر کشور به عنوان نماینده ویژه جهت بررسی دقیق ابعاد سانحه، ایجاد هماهنگی‌های لازم و رسیدگی به وضعیت مصدومان به منطقه اعزام شد.»
سهل‌انگاری مسوولان!
هدایت‌الله خادمی، نماینده مجلس سابق و کارشناس انرژی نیز با اشاره به اینکه هنوز اطلاعی از انفجار بندرعباس در دست نیست به «جهان‌صنعت» گفت: امیدواریم همانگونه که مسوولان اعلام کردند تنها یک حادثه در بندر رجایی رخ داده باشد و نه خرابکاری عمدی. هر چند باید مسوولان ذی ربط درخصوص این سهل‌انگاری پاسخگو باشند. چگونه چنین انفجار مهیبی در بزرگ‌ترین بندر منطقه رخ می‌دهد و اینگونه آمار مصدومان و فوتی‌ها
هر لحظه افزایش پیدا می‌کند.
وی افزود: با این حال منتظر اخبارهای تکمیلی از رسانه‌های رسمی هستیم. امیدواریم تنها حادثه باشد، نه شیطنت دشمن‌های خارجی زیرا اگر اینچنین شود، جای سوال بیشتری به وجود می‌آید که چگونه این اتفاق صورت گرفته است. ظرف چند روز آینده موضوعات به صورت دقیق مشخص می‌شود.
پای معاون رییس‌جمهور
در میان است؟!
این در حالی است که با وجود اخطارها در زمان حادثه حسین عباس‌نژاد، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان در تهران به سر می‌برده است. البته که پیش از این خبر گفت‌وگوی وی در برخی رسانه‌ها جنجال‌آفرین شده بود اما به سرعت تکذیب شد. عباس‌نژاد در این مصاحبه گفته بود: «یک کشتی حاوی نیترات آمونیوم که طبق دستورالعمل‌ها ورود آن به بندر ممنوع است با پرچم یکی از کشورهای آسیای شرقی درخواست پهلوگیری داشت اما مالک آن اجازه بازرسی نداد. به او اعلام کردم که این کار تنها با امضای وزیر راه و ترابری امکان‌پذیر است اما آقای ح.ر.عارف تهدید کرد در صورت مخالفت پدرش مستقیما وارد عمل می‌شود.» در هر صورت مدیرکل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان در گفت‌وگو با رکنا این ادعاها را تکذیب و تاکید کرد با هیچ رسانه‌ای مصاحبه نداشته است.
دود نارنجی چه سرنخ‌هایی می‌دهد؟
در این میان شاهدان عینی از مشاهده دود غلیظ با رنگ‌های نارنجی و تیره به «جهان‌صنعت» خبر دادند. یکی از شاهدان به «جهان‌صنعت» گفت: چند ثانیه پیش از انفجار دود نارنجی رنگی فضا را در برگرفت. برخی بوی نامطلوبی را استنشاق و برخی دیگر در لحظه احساس خفگی کردند. مسوولان هلال‌احمر به مردم حاضر در صحنه هشدار دادند که از ماسک استفاده کنند.»
با این حال گمانه‌زنی‌ها درباره نوع مواد درگیر در این فاجعه بسیار است. برخی کارشناسان معتقدند رنگ دود می‌تواند سرنخ‌های مهمی درباره ترکیبات شیمیایی دخیل در انفجار و پیامدهای زیست‌محیطی آن ارائه دهد.
رنگ دود در انفجارها نتیجه ترکیب مواد سوخته‌شده، دمای احتراق و شرایط محیطی است. به گفته متخصصان شیمی و فیزیک انفجار: دود سیاه معمولا از احتراق ناقص مواد کربنی مانند پلاستیک، لاستیک، یا محصولات پتروشیمی ناشی می‌شود که به دلیل کمبود اکسیژن، دوده فراوانی تولید می‌کند. دود سفید یا خاکستری روشن، نشان‌دهنده احتراق کامل‌تر یا حضور مواد معدنی و بخار آب است. دود نارنجی یا قرمز اغلب به تشکیل اکسیدهای نیتروژن (NOx) در اثر انفجار مواد نیترات‌دار، مانند نیترات آمونیوم اشاره دارد. دود زرد یا سبز نیز می‌تواند نشانه وجود ترکیبات کلر یا گوگرد باشد که هر دو برای سلامتی و محیط‌زیست
خطرناک هستند.
این ویژگی‌ها ادعاهایی درباره شباهت‌ با انفجار بندر بیروت در سال۲۰۲۰ که ناشی از نیترات آمونیوم بود، ایجاد کرده و برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی چنین ادعایی را نشر و بازنشر کرده‌اند. با این حال مقامات رسمی از جمله مدیر روابط عمومی شرکت بناگستر و گزارش‌های صداوسیما، شایعات درباره وجود آمونیاک یا نیترات آمونیوم را تکذیب کرده‌اند. گمرک ایران اعلام کرده که انفجار در محوطه کانتینری رخ داده و احتمالا به دپوی کالاهای خطرناک یا مواد شیمیایی مربوط بوده اما نوع دقیق مواد هنوز مشخص نشده است.
تحلیل رنگ دود در بندرعباس
رنگ نارنجی دود که در برخی تصاویر انفجار دیده شده، می‌تواند به حضور ترکیبات نیتروژن‌دار یا مواد صنعتی مانند رنگ‌ها و رزین‌ها اشاره داشته باشد. نیترات آمونیوم، ماده‌ای که در انفجار بیروت دود نارنجی تولید کرد، به دلیل تشکیل اکسیدهای نیتروژن در دمای بالا چنین رنگی ایجاد می‌کند. با این حال دود تیره و غلیظ گزارش‌شده نیز احتمال سوختن پلاستیک‌ها، محصولات پتروشیمی یا دیگر مواد قابل‌اشتعال موجود در کانتینرها را تقویت می‌کند. وجود دود تیره می‌تواند نتیجه احتراق ناقص در محیطی با اکسیژن محدود باشد که در آتش‌سوزی‌های صنعتی رایج است.
کارشناسان هشدار داده‌اند که صرف‌نظر از نوع ماده، دود ناشی از انفجارهای شیمیایی می‌تواند حاوی ذرات معلق خطرناک باشد که سلامت ساکنان محلی را تهدید می‌کند. اگر ترکیبات کلر، گوگرد یا نیتروژن در دود حضور داشته باشند، اثرات تنفسی و زیست‌محیطی جدی مانند آلودگی هوا یا باران اسیدی محتمل است. به همین دلیل پایش کیفیت هوا و بررسی بقایای انفجار برای شناسایی ترکیبات شیمیایی ضروری است.
تنفس مرگبار
در همین راستا دکتر مسعود احتشام، فوق تخصص ریه در خصوص تنفس در هوای سمی به «جهان‌صنعت» گفت: تنفس در هوای آلوده چه به دلیل مواد شیمیایی آمونیاک باشد چه گوگرد یا دیگر گازهای سمی، مرگبار است. در سال1400 هم انفجاری رخ داد و در آن انفجار گازهای سمی متان، پروپان، سولفید هیدروژن و نیز گازهای سرطان‌زا بود. در حال حاضر نیز احتمالا همین گازها در محل حادثه وجود دارد، فقط در ابعاد وسیع‌تر و خطرناک‌تر!
وی افزود: براساس خبرها هنوز علت دقیق مشخص نیست در چنین شرایطی منطقه باید قرنطینه شود و افراد با ملاحظات خاص حضور داشته باشند. هیچ فردی بدون ماسک‌های مخصوص نباید در آنجا حضور داشته باشد چراکه تنفس در این هوا ریه‌های فوقانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و احتمال مرگ افراد دارای بیماری زمینه‌ای به خصوص کلیوی را افزایش می‌دهد بنابراین ساکنان منطقه تا پاکسازی کامل باید از ماسک‌های N99 استفاده کنند البته چنین ماسک‌های هم در ایران بسیار محدود است.
ازدحام مردم در بیمارستان‌ها
از طرفی دیگر به دلیل شدت انفجار تعداد مصدومان بسیار زیاد بوده و همین امر منجر به ازدحام مردم مقابل بیمارستان‌ها شده است. یک منبع آگاه درخصوص فقدان امکانات لازم برای این حجم از مصدومان به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه وضعیت بیمارستان‌های بندرعباس نسبت به تهران خوب نیست. وزارت بهداشت درخواست اعزام تجهیزات و دکتر را به منطقه داده است اما تا آن زمان حال تعدادی از مصدومان خوب نیست و خانواده‌های زیادی با نگرانی مقابل بیمارستان ازدحام کردند.
وی افزود: در حال حاضر مردم بندرعباس با حضور در پایگاه‌های انتقال خون برای کمک به مصدومان انفجار بندر شهید رجایی صف کشیدند. این در حالی است که موج انفجار به گونه‌ای زیاد بود که با وجود فاصله 25کیلومتری بندر تا شهر اما نه‌تنها زمین لرزه در شهر احساس شد بلکه شیشه برخی خانه‌ها فرو ریخت. تعدادی خانه در نزدیکی محل حادثه فروریخته است.
اهمیت استراتژیک
بندر رجایی
بندر رجایی برای ایران و منطقه بسیار حائزاهمیت است. این بندر به اعتبار دادوستد کالایی، استراتژیک‌ترین پایگاه اقتصادی ایران به شمار می‌رود. بیش از 80‌درصد کل عملیات کانتینری ایران در این بندر انجام می‌شود. بیش از 50‌درصد کل تجارت دریایی غیر از صدور نفت خام ایران نیز در این بندر صورت می‌گیرد. این بندر با پهناوری ۲۵۰۰هکتار گنجایش پذیرش سالانه بیش از ۸۸‌میلیون تن کالا را داراست؛ از جمله توان سرویس‌دهی به کشتی‌های اقیانوس پیما. همچنین این بندر در شمال تنگه کلیدی هرمز قرار گرفته و دسترسی آسانی به مسیرهای اصلی کشتیرانی جهانی دارد. به دلیل پیوند به شبکه ریلی و شوسه‌ای، شرایط جغرافیایی مهمی برای تبدیل شدن به ‌هاب منطقه‌ای را دارد به ویژه برای آسیای مرکزی و دیگر همسایگان شمالی. در نهایت بندر شهید رجایی، ستون فقرات بازرگانی ایران محسوب می‌شود. کارکرد روان آن برای ثبات اقتصادی و تامین کالاهای وارداتی و نیز توسعه تجارت، حیاتی است. طرفه آنکه دو بندر امام خوزستان و رجایی هرمزگان، تقریبا بیش از
80 درصد واردات کالای کشور را در اختیار دارند. چه بسا این بندر با ظرفیت 6‌میلیون کانتینر رتبه دوم در میان بزرگ‌ترین بنادر منطقه را براساس ظرفیت TEU دارد.