بی‌عملی مطلق دولت درحل مشکل زغال

انحصار صنعت زغال در دستان مصرف‌کننده

منیر حضوری- وقتی رییس‌جمهوری در تابستان ۱۴۰۰ در اولین سفرهای استانی خود به خراسان ‌جنوبی رفت از معدن طبس بازدید و تعجب کرد که با وجود اینکه زغال زیاد داریم، پس چرا وارد می‌شود؟! در واقع ابراهیم رییسی حرف دل فعالان این عرصه را زد اما هنوز که هنوز است سوال این است که چرا دولت برای این عرصه کاری نکرد و بعد از سه سال در بی‌عملی مطلق به سر می‌برد؟!
بعد از آن سفر فعالان حوزه زغال‌سنگ درخواست خود را برای حمایت از این صنعت به وزیر وقت صمت اعلام کردند اما متاسفانه به این خواسته جامه عمل پوشانده نشد، بنابراین آنچه که همچنان تا به امروز چالش‌برانگیز بوده این است که چرا زغال وارد می‌کنیم و چرا قیمت‌ها در مقایسه با قیمت‌های جهانی آنقدر کم هستند؟! با اینکه ۱۲میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی در عرصه زغال کشور وجود دارد اما ما وارد‌کننده بزرگ زغال هستیم! البته بر کسی پوشیده نیست که دلیل واردات، ‌تولید کم بوده و دلیل تولید کم هم قیمتگذاری دستوری دولت است؛ چیزی که باعث شده قیمت زغال در ایران یک‌چهارم قیمت جهانی باشد و در نتیجه کسی تشویق به تولید نشود.
با وجودی که مدت‌هاست کارشناسان بر لزوم واقعی شدن قیمت‌ها تاکید دارند اما متاسفانه موضوع حل نشده است؛ موضوعی که باعث می‌شود متوجه شویم که مسوولان نگاه تخصصی نسبت به زغال ندارند و دغدغه‌شان چیز دیگری است. این در حالی است که کار کردن در معادن زغال‌سنگ جزو سخت‌ترین کارهای دنیاست. فعالان این عرصه در اعماق زمین مشغول به کار هستند، نگران از اینکه چند صد متر بالاتر مسوولان معدنی منافع شخصی خود را به منافع جمعی ترجیح می‌دهند و مانع از همراهی قیمت‌ها با نرخ جهانی می‌شوند. با علم به اینکه معادن زغال جزو پرحادثه‌ها نیز است و هر سال چندین حادثه غم‌انگیز در معادن زغال کشور رقم می‌خورد و همچنین این عرصه اشتغال زیادی را دربر می‌گیرد، به اهمیت موضوع بیشتر پی می‌بریم.
ضریب اشتغال زغال
یک فعال حوزه زغال به «جهان‌صنعت» گفت: حدودا ۱۷هزار نفر نیروی انسانی در این عرصه مشغول هستند، بنابراین زغال نقش مهمی در اشتغال دارد. مساله دیگر این است که قسمت بزرگی از بهای تمام‌شده زغال بخش خدمات است. ۷۵واحد از ۱۰۰واحد را دستمزد و خدمات به خود اختصاص داده و به این معنی است که جریان اقتصاد را راه می‌اندازد و باعث رونق اقتصادی، رفاه و امنیت می‌شود.
حجت‌الله دربانی با اشاره به ضریب اشتغالزایی زغال در کشور گفت: متاسفانه شاهدیم که بنیانهای صنعت زغال تضعیف می‌شود، در حالی که این عرصه هم اشتغالزایی ایجاد میکند و هم صنعت استراتژیکی است. بد نیست یادآوری کنیم که توسعه صنعتی جهان با زغال‌سنگ پیش رفت و امروز هم بیش از ۳۵درصد انرژی جهان را زغال‌سنگ تامین می‌کند.
او با اشاره به نقش منفی شرکت‌های بزرگ برای زغالی‌ها خاطرنشان کرد: شرکت‌های بزرگ که اغلب خصولتی و مصرف‌کننده زغال هستند، شرایط به نفع‌شان است و این زغالی‌ها هستند که ضرر می‌کنند. شرکت‌های معروف معدنی به عنوان مصرف‌کننده صنعت زغال توجیه می‌کنند که شرایط خوبی نداریم و در نتیجه نمی‌توانیم از زنجیره تامین حمایت کنیم اما مساله چیز دیگری است.دربانی با اشاره به وجود مشکلاتی در بازار زغال گفت: امروز صنعت زغال‌سنگ کک‌شو که خوراک صنعت فولاد کوره بلند است، بازار مناسبی ندارد. به این صورت که نه در بازار آزاد و عرضه و تقاضا قرار دارد و نه به صورت حمایتی است، بنابراین شاهد انحصار این صنعت دست مصرف‌کننده هستیم. در این بین شرکت‌های بزرگ معدنی صرفا قدرت دارند و برای ما مشکل ایجاد می‌کنند.
او با بیان اینکه عرضه و تقاضا در بخش زغال حکمرانی نمی‌کند، ادامه داد: از سال ۹۷ توافق شده که با قیمت ثابت دستوری براساس اجبار و شرایط خاصی که ضریب ۵/۲۶درصد شمش فولاد خوزستان در بورس کالا دارد، ملاک تعیین قیمت زغال باشد. این در حالی است که همان زمان انجمن زغال این ضریب را تا ۳۲درصد پیشنهاد داد. جالب است بدانیم امروز این عدد در دنیا حدود ۴۰درصد است و انتظار داریم که چیزی حدود ۳۳درصد باشد اما اینگونه نیست و همان عدد سال ۹۷ باقی مانده است؛ به این ترتیب صنعت زغال شرایط خوبی ندارد.
دولت کاری نمی‌کند
دربانی با اشاره به بی‌عملی دولت خاطرنشان کرد: سال گذشته در صنعت زغال علی‌رغم پیگیری زیاد با وزارت صنعت شاهد بی‌عملی مطلق حاکمیت بودیم. عجیب اینکه برای اصلاح قیمت زغال هیچ کاری از سوی دولت ندیده‌ایم. هرچند سال‌های قبل وزیر صنعت و معاونت معدنی حضور فعالی در بررسی مشکلات زغال داشتند اما این سال‌ها هیچ کاری صورت نگرفته است. این در حالی است که اولین سفر رییس‌جمهوری به منطقه معدنی طبس انجام شد و نوید خودکفایی صنعت زغال به ما داده شد اما آنچه که دیده می‌شود بی‌عملی دولت برای برقراری توازن است.
او با اشاره به روند صعودی واردات زغال در کشور و قیمت‌گذاری نامناسب این عرصه گفت: با اینکه مصرف‌کنندگان دیگر به بازار مصرف اضافه شده‌اند اما حجم تولید داخلی کفایت نمی‌کند و تمایل به واردات زغال خارجی وجود دارد. هرچند به طور کلی زغال در جهان یک ماده معدنی استراتژیک است و همه مازادشان را صادر می‌کنند اما خودمان زغال تولید نمی‌کنیم و آن را وارد می‌کنیم. متاسفانه در کشور ما به تولید داخلی بی‌توجهی می‌شود و واردات صورت می‌گیرد اما مساله این است که قیمت واردات سه برابر قیمت داخلی است و تنها ۳۰درصد تفاوت کیفیت با زغال داخلی دارد.
دربانی نقش زغال را در ارزآوری مثبت دانست و گفت: زغال تاثیر مهمی در عدم خروج ارز دارد و در این بین مصرف‌کننده مجبور نمی‌شود که زغال را با سه برابر قیمت بخرد اما همچنان این مساله حل نشده باقی مانده است و نمی‌دانیم چرا این ماجرا حل نمی‌شود. به این ترتیب تولید‌کننده با مصرف‌کننده وارد چرخه معیوب شده است. آنها با قیمت منصفانه خرید نمی‌کنند و ما هم به عنوان تولید‌کننده زغال شرایط خوبی نداریم. به این ترتیب در بخش تولید زغال ما دچار مشکل در توسعه و سرمایه‌گذاری زغال هستیم. هر بار هم تولید داخلی بی‌کیفیت‌تر و کاهشی می‌شود. از طرف دیگر مصرف‌کننده مجبور است سهم واردات را در سبد خوراکش افزایش دهد.او درباره قیمت پایین زغال گفت: سیب‌زمینی کیلویی ۲۰هزار تومان است و تولید آن بیشتر از ۶ماه زمان نمی‌برد اما بهای تمام‌شده‌اش ۶هزار تومان است، این در حالی است که ما زغال کنسانتره را کیلیویی ۶هزار تومان می‌فروشیم! بنابراین میلیاردها تومان سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و از عمق ۱۰۰متر با دست استخراج می‌کنیم که با این قیمت ناچیز بفروشیم!