تاریخی از خشونت و بن‌بست در کوزوو

پس از اینکه روز یکشنبه حدود ۳۰ نفر از شهروندان مسلح صرب‌تبار در یک صومعه ارتدوکس در شمال کوزوو سنگر گرفتند و درگیری یک‌روزه آنها با پلیس منجر به کشته شدن یک افسر و سه مهاجم شد، تنش‌ها بین صربستان و کوزوو دوباره شعله‌ور شد.
به گزارش یورونیوز، درگیری روز یکشنبه یکی از بدترین درگیری‌ها از زمان اعلام استقلال کوزوو از صربستان در سال ۲۰۰۸ بود. این درگیری در حالی رخ می‌دهد که اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده برای میانجیگری و نهایی کردن مذاکرات چندساله خود برای عادی‌سازی روابط بین این دو کشور در منطقه بالکان تلاش می‌کنند.
آنچه کشورهای غربی را نگران می‌کند این است که مبادا جنگ سال‌های ۱۹۹۹-۱۹۹۸ در کوزوو مجددا تکرار شود. بر اثر جنگ در آن سال‌ها، بیش از ۱۰ هزار نفر جان خود را از دست دادند و بیش از یک میلیون نفر نیز بی‌خانمان شدند.
آلبین کورتی نخست‌وزیر کوزوو، صربستان را به فرستادن این مهاجمان به کوزوو متهم کرد. در پاسخ الکساندر ووچیچ رییس‌جمهوری صربستان این موضوع را رد کرد و گفت که این افراد در حقیقت همان صرب‌تبار‌های کوزوو هستند که از
«دهشت [آلبین] کورتی» به ستوه آمده‌اند.
چرا صربستان و کوزوو با هم اختلاف دارند؟
کوزوو یک سرزمین عمدتا آلبانیایی‌تبار است که پیش از اعلام استقلال، بخشی از صربستان بود. دولت صربستان تاکنون از به رسمیت شناختن کوزوو به عنوان یک کشور جدید امتناع کرده است، هرچند که شاید تفاوتی در اصل ماجرا هم نداشته باشد، چراکه صربستان به طور رسمی هیچ کنترلی بر کوزوو ندارد.
حدود ۱۰۰ کشور از جمله ایالات‌متحده و اکثر کشورهای غربی استقلال کوزوو را به رسمیت شناخته‌اند. در طرف دیگر، روسیه، چین و پنج کشور اتحادیه اروپا در کنار صربستان قرار دارند. همین بن‌بست باعث شده تا پس از فروپاشی خونین یوگسلاوی سابق در دهه ۱۹۹۰ میلادی، تنش‌ها در منطقه بالکان همچنان پابرجا باقی بماند.
ریشه‌های این درگیری به چه زمانی بازمی‌گردد؟
مناقشه بر سر کوزوو قدمتی چند صدساله دارد. این منطقه برای مردم صرب‌تبار هم به لحاظ مذهبی و هم به لحاظ ارزش‌های ملی‌گرایانه مهم قلمداد می‌شود. تعداد زیادی صومعه قرون وسطایی متعلق به مسیحیان ارتدوکس صرب در کوزوو وجود دارد که به لحاظ مذهبی برای صرب‌تبارها محترم است. از نگاه ملی‌گرایانه نیز باید اشاره کرد که ناسیونالیست‌های صرب‌تبار نبرد سال ۱۳۸۹ میلادی با ترک‌های عثمانی در آنجا را نمادی از مبارزه ملی خود برای استقلال می‌دانند.
در همین حال، اکثریت آلبانیایی‌تبار‌های کوزوو که اغلب مسلمان هستند، کوزوو را کشور خود می‌دانند و صربستان را به اشغال آن و سرکوب ده‌ها ساله مردم متهم می‌کنند.
آلبانیایی‌تبارها در سال ۱۹۹۸ قیام کردند تا کشور را از سلطه صرب‌ها خلاص کنند. پاسخ وحشیانه بلگراد باعث مداخله ناتو در سال ۱۹۹۹ شد و صربستان را مجبور کردند که از آنجا خارج شود و کنترل منطقه را به نیروهای بین‌المللی حافظ صلح واگذار کند. هنوز هم حدود ۴۵۰۰ نیروی حافظ صلح در کوزوو مستقر هستند . در حال حاضر کوزوو کشوری فقیر با حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر جمعیت با صنعتی کوچک است که جنایت و فساد در آن بیداد می‌کند.
آیا تنش‌ها در حال حاضر خیلی وخیم است؟
می‌توان گفت که بین دولت کوزوو و ساکنان صرب‌تبار شمال کوزوو -‌که روابط نزدیکی با بلگراد (پایتخت صربستان) دارند- نوعی تنش‌ دائمی وجود دارد.
هم‌اکنون شهر میترویتسا در شمال کوزوو عملا به دو بخش آلبانیایی‌تبارها و صرب‌تبارها تقسیم شده و دو طرف به ندرت با هم معاشرت دارند. در جنوب کوزوو هم مناطق کوچکی وجود دارند که پذیرای جمعیت صرب‌تبار است.
تلاش‌های دولت کوزوو برای اعمال کنترل‌های بیشتر در شمال کشور معمولا با مقاومت صرب‌تبارها روبه‌رو می‌شود، به گونه‌ای که وضعیت در ماه‌های اول سال جاری میلادی وخیم‌تر شد. در آن زمان، صرب‌‌تبارهای شمال کوزوو از شرکت در انتخابات محلی در شمال امتناع و آن را تحریم کردند.
صرب‌تبارهای شمال کوزوو به این هم بسنده نکردند و پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات سعی کردند از ورود شهرداران تازه منتخب آلبانیایی‌تبار به دفاتر کارشان جلوگیری کنند. در این درگیری‌، حدود ۳۰ صلح‌بان ناتو و بیش از ۵۰ معترض صرب زخمی شدند.
برای حل‌و‌فصل اختلاف چه اقداماتی انجام شده است؟
تلاش‌های مستمر بین‌المللی زیادی برای یافتن زمینه‌های مشترک بین این دو دشمن انجام شده است، اما تاکنون هیچ‌کدام منجر به توافق جامعی نشده است.
مقامات اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده از سال ۲۰۱۲ مذاکراتی را برای عادی‌سازی روابط میان صربستان و کوزوو میانجیگری کرده‌اند. این مذاکرات در برخی زمینه‌ها مانند آزادی ترددها بدون ایست بازرسی و استقرار نیروهای پلیس چندقومیتی در کوزوو به نتیجه رسیده است. با این حال، وقتی صرب‌تبارهای شمال کوزوو سال گذشته میلادی در اعتراض به تصمیم پریشتینا (پایتخت کوزوو) مبنی بر ممنوعیت تردد خودروهای پلاک‌شده صربستان در شمال کوزوو به خیابان آمدند، تشکیل نیروهای پلیس چند‌قومیتی در کوزوو هم بی‌سرانجام ماند.
پس از فشارهای بین‌المللی، آلبین کورتی نخست‌وزیر کوزوو این فرمان را به حالت تعلیق درآورد، ولی باز هم باعث نشد که صرب‌تبارها از نهادهای کوزوو تبعیت کنند.
علاوه بر اینکه یافتن راه‌حل برای پایان دادن به این خشونت‌ها دارای پیچیدگی‌های خاص خود است؛ هم در کوزوو و هم در صربستان، رهبران ملی‌گرا بر سر کار هستند و همین موضوع شرایط را سخت‌تر کرده است.
کورتی اغلب از سوی میانجیگر‌های بین‌المللی متهم است که اقداماتی انجام می‌دهد که باعث ایجاد تنش‌های غیرضروری می‌شود.
از آن طرف، ووچیچ هم یک ملی‌گرای افراطی است که تاکید دارد صربستان هرگز کوزوو را به رسمیت نخواهد شناخت. وی اصرار دارد که رسیدن به هرگونه توافق احتمالی مستلزم اعطای سطحی از استقلال به صرب‌تبار‌ها در شمال کوزوو است. در واقع ووچیچ به طور ضمنی به از دست دادن کنترل کوزوو اذعان دارد، اما در عین حال می‌گوید که این کشور تا زمانی که چیزی به دست نیاورد، به دنبال حل‌و‌فصل موضوع نخواهد بود.
در آینده چه مسیری پیش‌رو است؟
مقامات بین‌المللی هنوز هم امیدوارند کوزوو و صربستان بتوانند به توافقی دست یابند که به موجب آن دست‌کم کوزوو بتواند در سازمان ملل متحد صاحب کرسی شود- بدون اینکه نیاز باشد صربستان آن را به طور صریح به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت بشناسد.
علاوه بر این، هر دو کشور اگر بخواهند در مسیر عضویت در اتحادیه اروپا پیش بروند، باید روابط خود را عادی کنند.
عدم موفقیت در مذاکرات با میانجیگری اتحادیه اروپا به معنای بی‌ثباتی طولانی‌مدت، سقوط اقتصادی و پتانسیل دائمی برای درگیری خواهد بود. در نهایت باید گفت که هرگونه مداخله نظامی صربستان در کوزوو به معنای درگیری با نیروهای حافظ صلح ناتو در آنجا خواهد بود و صربستان بعید است که وارد کوزوو شود، مگر اینکه نوعی حمایت روسیه را به دست آورد.