3 - 02 - 2024
تاریخ شیراز از قاب عمارت زینت‌الملوک
نادر نینوایی- در شهر شیراز و در ضلع غربی باغ نارنجستان قوام، خانه‌ای تاریخی قرار گرفته که هر گوشه‌اش راوی بخشی از شکوه معماری ایران‌زمین است. عمارت زینت‌الملوک ترکیبی از کاشی‌کاری، آینه‌کاری و مقرنس‌کاری بوده و به تعبیری محصول هنرهای سنتی فاخر ایرانیان است و نمایی شکوهمند از معماری معاصر کشورمان را به رخ می‌کشد. پنجره‌های چوبی و شیشه‌های رنگی خانه مشرف بر حیاط هستند و می‌توان از پس شیشه‌های رنگی، نظاره‌گر حوض و درختان سر به فلک کشیده عمارت بود.
افزون بر زیبایی‌های معماری خانه، قرار گرفتن موزه معروف به «موزه مادام توسو شیراز» در زیرزمین این خانه تاریخی بر قدر و اهمیت آن افزوده است. مجسمه‌های شخصیت‌های برجسته شیراز در این موزه به نمایش در آمده و بازدیدکنندگان این امکان را دارند که با بازدید از زیرزمین عمارت زینت‌الملک، به نظاره چهره‌ها، لباس‌ها و تجسمی از ظاهر شخصیت‌های مشهوری که در گذر تاریخ در شیراز ساکن بوده‌اند بنشینند.
جالب آنکه مجسمه خود زینت‌الملوک قوامی صاحب این عمارت نیز ساخته شده و در این موزه در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است تا بتوان در لا‌به‌لای سردابه‌های زیرزمین نشانه‌هایی واضح از گذشته این عمارت، صاحب آن و البته تاریخ شیراز را نظاره‌گر بود.
تاریخچه عمارت
عمارت زینت‌الملک در سال ۱۲۹۰ هجری قمری در شیراز بنا شده است. دستور ساخت این خانه را محمد‌خان قوام‌الملک دوم که نوه حاج ابراهیم‌خان کلانتر بوده، داده است. حاج ابراهیم‌خان کلانتر همان کسی است که براساس برخی روایت‌های تاریخی با خیانت به لطفعلی‌خان زند موجب انقراض سلطنت زندیه و قدرت گرفتن قاجارها در ایران شد.
بعدها البته فتحعلی‌شاه قاجار دستور قتل حاج ابراهیم‌خان و بیشتر اعضای خانواده او را صادر کرد. محمد‌خان قوام‌الملک دوم از معدود نوادگان زنده مانده حاج ابراهیم‌خان کلانتر، دستور ساخت عمارت زینت‌الملک را داد تا ۱۲ سال بعد کار آغاز شده با پیگیری قوام‌الملک سوم به اتمام برسد. این خانه بیش از آنکه با نام سازندگان اولیه‌اش شناخته شود به سبب سکونت زنی خیر به نام زینت‌الملک قوامی در آن به شهرت رسیده است؛ زنی که سفره‌های نذری‌اش همواره به راه بوده و از نیازمندان پذیرایی می‌کرده است. پس از درگذشت زینت‌الملک خانه به عبدالله‌خان قوامی می‌رسد و در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۵۰ عمارت از مالکان قبلی خریداری می‌شود و مدتی پروفسور آرتور پوپ ایران‌شناس آمریکایی از این خانه تاریخی به عنوان مقر موسسه بنیاد آسیایی بهره می‌برد.
در ۱۰ آذر ۱۳۵۴ خانه به ثبت ملی می‌رسد، با این همه در سال‌های پس از انقلاب آسیب‌هایی به بنا وارد می‌شود و تبدیل این عمارت تاریخی به پناهگاه خانواده‌های جنگ‌زده باعث بروز آسیب‌هایی به آن می‌شود. در نهایت در سال ۱۳۷۳ عمارت زینت‌الملک در اختیار بنیاد فارس‌شناسی قرار می‌گیرد و این بنیاد با کمک سازمان میراث فرهنگی کار مرمت بنا را به انجام می‌رساند.
معماری خانه
ستون‌های سر به فلک کشیده و ریزه‌کاری‌ها و تزئینات سقف و دیوارها، خانه زینت‌الملک را تبدیل به یک اثر هنری ویژه کرده است.
این عمارت ۲۷۰۰ مترمربعی با تونلی زیر‌زمینی به خانه قوام متصل شده است. این تونل در گذشته برای عبور و مرور امن ساکنان دو خانه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. خانه زینت‌الملک با برخورداری از اندرونی و بیرونی، حوض، هشتی و با تزئینات فاخری همچون معرق‌کاری‌های دیوارها و سقف‌هایش، نمودی از معماری هنرمندانه عصر قاجارها است. در کنار ورودی خانه می‌توان کتیبه‌ای سنگی بر سر‌در ورودی خانه دید که نشان از گذشته‌ها و تاریخ عمارت دارد.
با گذر از هشتی خانه زینت‌الملک، وارد حیاط باشکوه این عمارت می‌شوید که حوضی مستطیل‌شکل آن را آذین داده است. از کف تا سقف نمای بیرونی ساختمان با نقوش هنری آراسته شده است. کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگی که برای جلوه‌گری نما به کار گرفته شده‌اند تصویری از دو فرشته، دو شمشیر‌زن و خورشید را به نمایش گذاشته‌اند.
عمارت زینت‌الملک شیراز بیش از ۲۰ اتاق دارد که می‌توان روی دیوارهای آن نقاشی‌های گل و بوته، گچ‌بری‌های فاخر، آینه‌کاری‌های شکوهمند و منبت‌کاری‌های هنرمندانه را به
نظاره نشست.
سقف بیشتر اتاق‌ها چوبی هستند و با نقوشی آذین شده‌اند. پنجره‌های ارسی اتاق‌ها به حیاط باز می‌شوند و با گشودن آنها می‌توان زیبایی درختان و ستون‌های سر به فلک کشیده و سفید عمارت را مشاهده کرد. در ضلع غربی اندرونی تالار آینه قرار گرفته و تالار شاه‌نشین نیز درست در زیر تالار آینه واقع شده است. کف طبقه نخست عمارت با کاشی‌های آبی‌رنگ و پر‌نقش و نگار منقوش شده است و نمود هنر آینه‌کاری را نیز می‌توان در سقف و تالار آینه مشاهده کرد.
در ایوان قسمت شرقی عمارت چنانچه به سقف خیره شوید، می‌توانید شاهد تلفیق هنرهای آینه‌کاری روی چوب و نقاشی روی چوب باشید.
یکی از نکات جالب این عمارت زیرزمین آن است که به سبب نوع معماری در فصول سرد سال همواره گرم بوده و نیاز به هیچ وسیله گرمایشی ندارد. زیرزمین این خانه اکنون به موزه تاریخ فارس تبدیل شده است.
تاریخ فارس به روایت موزه زینت‌الملک
در زیرزمین عمارت زینت‌الملک موزه‌ای قرار دارد که راوی گذشته و تاریخ فارس است و می‌توان در آن به نظاره مجسمه‌های مومی مشاهیر نشست. این موزه که با نام موزه مادام توسو نیز شناخته می‌شود امکان تماشای چهره‌های شناخته‌شده فارس از زمان هخامنشیان تا دوران معاصر را به بازدید‌کننده می‌دهد. مجسمه شاپور اول ساسانی با موهای بلند و لباس مخصوص دربار، یکی از پرطرفدار‌ترین مجسمه‌های این موزه به شمار می‌رود. در زیر یکی از طاق‌های زیرزمین نیز مجسمه منصور حلاج که در زیر دار ایستاده جلب توجه می‌کند. خاطرات زندیه را می‌توان با تماشای مجسمه کریم‌خان زند که دو‌زانو زیر یکی از طاق‌های زیرزمین عمارت زینت‌الملک نشسته است، مرور کرد.
تندیس سایر مشاهیر شیراز از سعدی شیرازی گرفته تا ملاصدرا و قطب‌الدین شیرازی در زیرزمین عمارت زینت‌المک به نمایش در‌آمده‌اند. کار ساخت مجسمه‌ها را ۲۷ هنرمند مجسمه‌ساز انجام داده‌اند. آنها موم را نرم کرده و تصویر مشاهیر فارس را به هنرمندانه‌ترین شکل ممکن بازآفرینی کرده‌اند. دقت و ظرافت به‌کار‌رفته در ساخت سردیس‌های گچی و رزین نیز خیره‌کننده است. طراحی موی سر، سبیل و ریش و به کار بردن موی طبیعی برای سردیس‌ها و مجسمه‌ها، طبیعی بودن آنها را به حداکثر رسانده و باعث شده حس واقعی بودن به بازدید‌کننده القا شود.
شرایط بازدید و جاذبه‌های اطراف
برای بازدید از خانه زینت‌الملک شیراز کافی است به خیابان لطفعلی‌خان زند بروید، از آنجا باید با حرکت به سمت جنوب به سوی محله «گود عربان» رهسپار شوید و نهایتا در همین مسیر، عمارت تاریخی زینت‌الملک را خواهید دید. پس از بازدید از خانه زینت‌الملک می‌توانید از جاذبه‌های دیدنی اطراف آن همچون خانه قوام، مسجد نصیرالملک و خانه منطقی‌نژاد شیراز دیدن کنید؛ بازدید از هر یک از این اماکن تاریخی می‌تواند شما را بیش از پیش با فرهنگ و تاریخ شهر راز آشنا کند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد