تامین امنیت غذایی و انرژی در حلقه بریکس

ایران کشوری با موقعیت استراتژیک تجاری و ممتاز ژئوپلیتیکی در خاورمیانه و ذخایر عظیم انرژی و آرژانتین با ضریب امنیت غذایی بالا از پتانسیلی وسیع با هدف انتفاع مالی متقابل برخوردار هستند. امضای توافقنامه‌های مهمی میان ایران و دولت‌های چپ‌گرای آمریکای لاتین همچون سند راهبردی ۲۰ ساله ایران و ونزوئلا و قرارداد امنیتی ایران و بولیوی، سند جامع همکاری ایران و نیکاراگوئه، نشانه تحکیم ائتلاف‌محور ضدامپریالیسم ایران در حیاط‌خلوت آمریکاست.
دوران طلایی روابط سیاسی و اقتصادی ایران و آمریکای‌جنوبی به دوران زمامداری محمود احمدی‌نژاد باز می‌گردد. در طی این بازه زمانی ایران دست به متنوع‌‌سازی شرکای ‌اقتصادی و بازرگانی خود در آمریکای لاتین زد و طی ‌سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ بالغ بر ۲۵۰ توافقنامه ‌تجاری با کشورهای‌ آمریکای‌لاتین به امضا رساند که برخی از آنها شامل ساخت۷۰ هزار واحد مسکونی، همکاری‌های آب و برق، فرآورده‌های ‌خون و انتقال ‌فناوری، ساخت‌ کارخانه ‌مهمات، کارخانه ‌مونتاژ خودرو و کارخانه ‌سیمان بوده است. تجهیز بنادر نیکاراگوئه، ساخت‌ تاسیسات‌ پتروشیمی در اکوادور، اکتشاف‌ اورانیوم و استخراج‌ معادن بولیوی از دیگر پروژه‌های ایران در آمریکای لاتین در این دوره بوده است.
اما حسن روحانی که در سال ۱۳۹۲ بر سر کار آمد، برخلاف خلف خود تمایل چندانی به گسترش روابط دوجانبه با آمریکای لاتین نشان نداد و محوریت دیپلماسی و اولویت اقتصادی کشور را بر مبنای توسعه روابط با غرب قرار داد. روحانی در آن زمان به دنبال توافق با غرب بر سر مساله هسته‌ای ایران و خروج تهران از انزوای سیاسی و اقتصادی بود.
اما با خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران در سال ۲۰۱۸، روحانی چرخشی در سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی خود ایجاد کرد. دولت روحانی در آن زمان برای به چالش کشیدن آمریکا و دور زدن تحریم‌ها در ماه مه ‌۲۰۲۰ اقدام به ارسال پنج نفتکش با حدود ۶۰ میلیون گالن بنزین تصفیه‌شده به کاراکاس کرد تا کمبود شدید سوخت در این کشور را تامین کند.
اما در این میان ایران و آرژانتین طی سال‌های اخیر روابط پرپیچ و خمی را تجربه کرده‌اند. باوجود روابط دیرینه دیپلماتیک میان دو کشور، طی سه‌دهه اخیر برخی مشکلات سیاسی بر این رابطه سایه انداخته که لاجرم بر روابط تجاری میان دو کشور نیز تاثیرگذار بوده است.
ریشه اصلی تنش میان این دو کشور به بمب‌گذاری سال ۱۹۹۴ در مرکز جامعه یهودیان آمیا در بوئنوس‌آیرس بازمی‌گردد که ۸۵ کشته و ۳۰۰ زخمی برجای گذاشت. متعاقبا آرژانتین ادعاهایی در خصوص مشارکت ایران در این حادثه مطرح کرد. البته اسرائیل و ایالات‌متحده نیز خود از مخالفان عادی‌سازی روابط میان تهران و بوینس‌آیرس بوده و به این التهاب روابط دامن می‌زده‌اند.
اما آرژانتین که طی چندین سال اخیر بدهی‌های زیادی به بانک جهانی داشته و از حضور در بازارهای اعتباری بین‌المللی محروم شده و تورم حدود صد‌درصدی را تجربه می‌کند و متقابلا ایران نیز که تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته است برای مقابله با انزوای خود به دنبال شرکای جدید تجاری خصوصا در پهنه‌های جغرافیایی آفریقا و آمریکای‌جنوبی است و بدین‌سان تقویت تعاملات دوجانبه میان ایران و آرژانتین می‌تواند انتفاع مالی و برد استراتژیک دوجانبه را در پی داشته باشد. آرژانتین طی چند سال اخیر دوری کردن از غرب را دنبال می‌کند و به دنبال شراکت اقتصادی با کشورهایی است که برد مالی بیشتری برای آنها دارند و در همین راستا روند دلار‌زدایی را در پیش گرفته است و این نکته می‌تواند گشایش‌هایی در تعامل ایران با این کشور ایجاد کند.
البته لازم به ذکر است که آرژانتین در صورت افزایش همکاری اقتصادی و دیپلماتیک با ایران احتمالا از برخی امتیازات احتمالی در همکاری با ایالات‌متحده و اروپا محروم می‌شود، اما در عوض آرژانتین از طریق ایران به بازار ۵۰۰ میلیونی و ۱۵ همسایه ایران دست می‌یابد که بازاری بزرگ برای محصولات غذایی این کشور است.
آرژانتین پیش از تحریم‌ها یکی از مشتریان نفت ایران بود و تحریم‌ها سبب شد از خرید نفت ایران خودداری کند، اما همچنان به صادرات محصولات کشاورزی به ایران می‌پردازد. از آنجایی که محصولات کشاورزی و غذایی مشمول بسته تحریم‌ها نیست، آرژانتین از تجارت مواد غذایی با ایران نهایت استفاده را می‌کند تا راه را برای روابط تجاری مهم آینده هموار کند و این روند در دوران رییس جمهوری چپ‌گرای کنونی این کشور آلبرتو فرناندز و دولت سیزدهم در ایران که استراتژی «جنوب جهانی» را پیگیری می‌کند قوت گرفته است.
اخیرا خورخه ماریانو خوردن‌ کاردار جدید جمهوری آرژانتین در تهران در ابتدای ماموریت خود در جمهوری اسلامی ایران با حسین امیرعبداللهیان‌ وزیر امور خارجه دیدار و اعتبارنامه خود را تسلیم کرد.
فراز و فرود روابط اقتصادی ایران و آرژانتین
تا پیش از انفجار آمیا (۱۹۹۴)، حجم تجارت دو کشور حدود ۲ میلیارد دلار بوده است. محصولات کشاورزی آرژانتین (گندم، برنج، ذرت، دانه‌های روغنی، روغن خام آفتابگردان و سویا) از کیفیت بالا و قیمت‌های مناسب قابل رقابت با سایر تولیدکنندگان در سطح جهان برخوردار بوده و همواره به عنوان یکی از منابع تامین کالاهای اساسی کشور، مورد توجه بوده است. براساس اعلام موسسه ملی آمار و سرشماری آرژانتین این کشور در سال ۲۰۱۰ بیشترین (‌تقریبا ۵/۱ میلیارد دلار) و در سال ۲۰۱۶ کمترین صادرات (۴۵۳ میلیون دلار) را به ایران داشته است.
آرژانتین طی دهه‌های اخیر یکی از مهم‌ترین تامین‌کنندگان مواد غذایی به خصوص روغن و دانه‌های روغنی ایران بوده است. علاوه بر این، طی سالیان گذشته کالاهای صنعتی، نیمه‌صنعتی و دارویی از مبداء این کشور به ایران صادر شده است.
طی سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۱ حجم و میزان صادرات آرژانتین به ایران از افت و خیز زیادی برخوردار بوده است. براساس اعلام موسسه ملی آمار و سرشماری آرژانتین سال ۲۰۱۰ آرژانتین بالاترین صادرات به ایران را داشت. حجم صادرات آرژانتین به ایران در این سال بالغ بر یک میلیارد و ۴۵۳ میلیون دلار بوده است. سال ۲۰۱۶ نیز آرژانتین با صادرات ۵/۴۲۶ میلیون دلار کمترین میزان صادرات طی این سال‌ها را داشته است و طی این سال‌ها پس از مواد غذایی، دارو مهم‌ترین قلم صادرات آرژانتین به ایران بوده و براساس آخرین آمار صادرات آرژانتین به ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۷۵۰ میلیون دلار بوده است.
به گفته فعالان اقتصادی در حالی که شرایط برای همکاری ایران و آرژانتین در حوزه‌های کشاورزی، صنعت، استفاده از فناوری‌های نوین و حوزه آب و کشت‌ فراسرزمینی مهیاست، به دلیل نبود اطلاعات کافی از ظرفیت‌های دو کشور روابط تجاری آنها در سطح بالایی قرار ندارد.
این در حالی است که آرژانتین به عنوان کشوری بزرگ و پهناور با مجموعه‌ای از تنوع در حوزه کشاورزی و صنعتی برای بسیاری از کشورهای دنیا مورد توجه جدی است. جمعیت آرژانتین حدود ۴۵ میلیون نفر است، اما ظرفیت تامین مواد غذایی و محصولات کشاورزی برای ۵۰۰ میلیون نفر در این کشور وجود دارد. کالاهای این کشور عمدتا از طریق کشورهای ثالث به ایران ارسال می‌شود و عملا دو کشور می‌توانند در حوزه امنیت غذایی هم‌پوشانی مناسبی داشته باشند. به گفته غلامحسین شافعی‌ رییس اتاق ایران، بزرگ‌ترین مانع توسعه تجارت دو کشور فقدان حمل و نقل و خط کشتیرانی مستقیم و موانع زیرساخت لجستیک است.
همچنین آرژانتین ظرفیت بالایی در تامین گوشت قرمز و پروتئین برای ایران دارد که سالانه به طور متوسط ۱۰۰ هزار تن گوشت قرمز از کشورهای مختلف وارد می‌کند و بخشی از آن را از برزیل دریافت می‌کند و این در حالی است که آرژانتین نیز می‌تواند بخشی از زنجیره تامین پروتئین ایران باشد.
احتمال تقویت روابط اقتصادی ایران و آرژانتین در حلقه بریکس
در ابتدا بلوک اقتصادی شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بوده است، اما در ۲۴ آگوست ۲۰۲۳‌ مقرر شد از اول ژانویه ۲۰۲۴، شش کشور آرژانتین، اتیوپی، امارات متحده عربی، ایران، عربستان سعودی و مصر به جمع این گروه اضافه شوند و قدرت اقتصادی ترکیبی این گروه، می‌تواند کاتالیزوری برای بهبود پایدار اقتصاد جهانی باشد و به اختلالات زنجیره تامین و چالش‌های ناامنی غذایی و انرژی پاسخ دهد.
ایران و آرژانتین با مجموع جمعیت حدودا ۱۲۹ میلیون نفری، در بحث انرژی و امنیت غذایی موارد زیادی را به میز مذاکره خواهند آورد. ایران دومین ذخایر بزرگ گاز جهان را در اختیار دارد در حالی که آرژانتین یک صادرکننده بزرگ گندم، ذرت و سویاست.
استراتژی بازنگری شده برای مشارکت اقتصادی بریکس، مبنایی را برای تقویت تعامل و همکاری اقتصادی درون این گروه، از جمله فرصت‌هایی برای دسترسی به بازار و تسهیل ارتباطات متقابل، ترویج تجارت و سرمایه‌گذاری متقابل، ایجاد محیطی مناسب برای تجارت و تنوع بخشیدن به تجارت و سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند و بر این اساس این سازمان که دنبال جدایی از مکانیزم دلار در تجارت خود است می‌تواند راهکاری کارساز برای ایران باشد که بدین ترتیب با استفاده از ارزهای محلی جایگزین دلار با کشورهایی چون آرژانتین در زمینه تامین امنیت غذایی و انرژی و سوخت‌های فسیلی همکاری‌های خود را توسعه دهد.
علاوه بر آن، گاز طبیعی به عنوان سوخت مقرون به صرفه و نسبتا پاک که استفاده از آن در تولید برق، صنعت و حمل و نقل و خانوارها در کشورهای بریکس مشاهده می‌شود و ایران نیز با توجه به ذخایر عظیم گازی خود می‌تواند دست بالایی در این زمینه داشته باشد.
پتانسیل بزرگ ایران برای همکاری در بخش گاز طبیعی در حوزه‌های اکتشاف، تولید، تضمین عرضه پایدار و توسعه زیرساخت برای تجارت گاز و ال‌ان‌جی در این بلوک اقتصادی نباید نادیده گرفت.
روند جدی دلارزدایی که مجدانه از سوی اعضای بریکس از جمله آرژانتین پیگیری می‌شود نیز به معنای گشودن پنجره‌ اقتصادی بزرگی برای ایران در دوره تحریم‌ها و فشار اقتصادی است. به عنوان مثال اخیرا راشا‌تودی از توافق روسای‌جمهور آرژانتین و برزیل برای حذف دلار از معاملات میان دو کشور خبر داده است‌. اوایل سال جاری آرژانتین با چین هم قراردادی امضا کرد که هزینه واردات از این کشور را به یوآن پرداخت کند.
کارشناسان اندیشکده «شورای آتلانتیک» اعتقاد دارند روند گسترش بریکس نشان می‌دهد این بلوک توجه بیشتری را بر موضوعات اقتصادی و تغییر مناسبات تجاری از دلار دارد.
به گزارش بازار، تعاملات ایران و آمریکای لاتین در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی کاملا تحت تاثیر منافع سیاسی خارجی و حکومت‌های ایدئولوژیک در این منطقه از جهان بوده است. اما در شرایط کنونی با توجه به فشار تحریم‌ها بر ایران و برخی کشورهای این پهنه جغرافیایی، ایران از اهرم‌های پرصلابتی مانند انرژی و کشاورزی و توانایی صادرات محصولات صنعتی و انرژی و محصولات پتروشیمی برخوردار است و می‌تواند علاوه بر گسترش سهم خود از بازارهای آمریکای لاتین در جهت دور زدن تحریم‌ها گام بردارد.
از سوی دیگر فاصله جغرافیایی میان ایران و آرژانتین یکی از مولفه‌های مهم در کاهش سطح تبادلات تجاری است و لازم است با اعزام هیات‌های تجاری و برپایی نمایشگاه‌های تخصصی و اعزام رایزن اقتصادی برای نیازسنجی بازار نسبت به پرکردن این خلا اقدام شود.
این در حالی است که دو کشور برای افزایش حجم روابط تجاری و تعاملات اقتصادی خود نیازمند گام‌های اساسی‌تر مانند امضای قراردادهای تجارت آزاد و ترجیحی هستند. البته استفاده از ظرفیت مرکوسور (بازار مشترک جنوب متشکل از کشورهای آرژانتین، برزیل، پاراگوئه و اروگوئه) نیز مکانیزم مناسبی جهت صادرات محصولات ایرانی به این منطقه است.