تبدیل مراسم قضایی به سیرک

حمید تهرانی- عده‌ای جمع می‌شوند و مانند سیرک که به دام افتادن، شکنجه یا عذاب دادن حیوان‌ را نگاه می‌کنند، به دام افتادن و قتل انسانی را نظاره می‌کنند. مانند همان سیرک عده‌ای به حال حیوان بیچاره‌ افسوس می‌خورند، برخی انسان‌ها را به خاطر به بند کشیدن یک حیوان زبان‌بسته لعنت می‌کنند، برخی با شادی هلهله می‌کشند و از آنانی که با قدرت، یک حیوان زورمند را اسیر کرده‌اند تمجید می‌کنند و برخی هم چه برای یادگاری و چه شبکه‌های خارجی فیلم می‌گیرند. در مراسم اعدام هم برخی ضجه می‌زنند و از قساوت خانواده مقتول در نبخشیدن قاتل شکایت می‌کنند، برخی از اینکه دست یک قاتل از دنیا کوتاه می‌شود و از این بابت احتمالا دنیا جای امن‌تری خواهد شد، خوشحال هستند، برخی برای داخل و خارج با موبایل‌هایشان فیلم و عکس می‌گیرند و به این می‌اندیشند که عکس‌ها و فیلم‌هایشان چقدر مورد توجه قرار خواهد گرفت و به اصطلاح چند لایک خواهد خورد. برخی هم به خاطر اینکه ساعت ۶:۳۰ صبح هیچ کار مهمی نداشته‌اند و خواب‌شان هم نمی‌برده، به مراسم آمده‌اند تا ببینند مرگ چگونه اتفاق می‌افتد و آیا در جریان رخ دادن مرگ، احتمال مشاهده روحی که از بدن پرواز می‌کند، وجود دارد؟!
اعدام در ملأعام، آن‌طور که مقامات قضایی از آن دفاع می‌کنند، دارای آثار بازدارندگی از جرم است و با این اهرم می‌توان از بروز یا گسترش خشونت‌های اجتماعی جلوگیری کرد. البته هنوز هیچ آمار یا تحقیق مستقلی که نظر این مقامات قضایی را تایید کند، منتشر نشده و گمان می‌رود در این باره اطلاعات و تحقیقات قابل اعتمادی تاکنون انجام نشده باشد. بلافاصله پس از این ادعا، معمولا مقامات قضایی پاسخ می‌دهند که اگرچه تحقیق و بررسی علمی در این باره انجام نشده اما همین که تا مدت‌ها‌ پس از اعدام، جو منطقه و محله‌های مرتبط با آن آرام می‌شود و نزاع‌ها کاهش پیدا می‌کند، نشان از تاثیرگذاری عملیات اعدام در ملأعام بر کاهش جرم در اجتماع است. اما قرار بوده در صورت انجام پنهانی اعدام، روزانه چند نزاع و ماهانه چند قتل در آن منطقه صورت گیرد؟ اگر این مجازات علنی اینقدر تاثیرگذار است چرا بلافاصله و بدون فوت وقت صورت نگرفته است؟ واقعا مجازاتی که پس از سه سال انجام می‌شود دارای کارکردهای اجتماعی و بازدارندگی است یا سه سال آنقدر ماجرا را سرد و عادی کرده که شهروندان برای به یاد آوردن اصل ماجرا باید به خاطره‌ها‌یشان رجوع کنند؟
کمی عجیب و خنده‌دار است که هزاران نفری که برای تماشای مراسم اعدام در جویبار رفته بودند، هدف‌شان عبرت گرفتن از سرانجام قاتل و مجرم و نیز مکافات جنایت باشد چراکه اگر کسی می‌خواست عبرت بگیرد، نه فقط سه سال منتظر نمی‌ماند بلکه از همان قتل نخست و منازعه خونین عبرت می‌گرفت. به همین دلیل اکنون و پس از سه سال گمان نمی‌رود کسی برای عبرت گرفتن از پایان یک جنایت، این همه منتظر مانده باشد. قدر مسلم آن است که حتی اگر اعدام می‌خواست عبرت‌ساز باشد، حتی اعدام پنهانی و به دور از چشم مردم هم می‌توانست عبرت‌ساز شود و مجرمان بالقوه را از ادامه دادن مسیر نادرست بازدارد. از آنجا که مبنای احکام قضایی‌ ما دستورها و توصیه‌های مذهبی است، ممکن است مدافعان، اجرای حکم اعدام در ملأعام را براساس نص صریح قرآن بدانند اما در قرآن، خداوند تنها دستور داده که دسته‌ای از مومنان اجرای حکم را مشاهده کنند و درباره اینکه چند نفر، چگونه و با چه کیفیتی این اجرای حکم را مشاهده کنند، توضیح نداده است. به همین دلیل اجرای این حکم می‌تواند در محوطه‌ای محدود با حضور خانواده‌‌ ذی‌ربط و مقامات قضایی و مجریان مشاهده شود و دایره حاضران در این مراسم به جای چند هزار نفر به چند ده نفر محدود شود. دراین باره اگر به سنت پیامبر اکرم (ص) یا حضرت امیر (ع) استناد می‌شود، باز هم پاسخ آن است که ائمه هدی (ع) و حضرت رسول اکرم (ص) هیچ‌گاه درباره تعداد مشاهده‌کنندگان اجرای حکم نه دستوری صادر فرموده‌اند و نه تاکیدی داشته‌اند. از این بابت بیان دلایل استنباطی از رفتار حضرت رسول‌(ص) و ائمه‌(ع) محل اعتنا نیست.
پرسش بزرگ‌تر در این باره البته متوجه شهروندانی است که در مراسم اعدام شرکت و آن را مشاهده کرده‌اند. آیا این مراسم بخشی از برنامه‌هایی است که برای پر کردن اوقات فراغت در نظر گرفته می‌شود؟ آیا مردم به پیک‌نیک رفته و در کنار سفره صبحانه، مراسم اعدام را زنده تماشا کرده‌اند؟ ساده‌لوحی است اگر باور کنیم که این مردم منتظر عبرت گرفتن بوده و می‌خواسته‌اند به راه راست هدایت شوند و از گردنکشی روی زمین اعراض کنند ولی منتظر دیدن صحنه اعدام بوده‌اند تا از آن پس انسان‌های خوب و سر به راهی شوند. با این حساب آیا مردم، مراسم مرگ را سیرک فرض کرده و برای سرگرمی از آن استفاده کرده‌ا‌ند؟ البته در این میان حساب نزدیکان قاتل و مقتول که به هر دلیل ناگزیر و شاید ناچار به حضور در این مراسم هستند، با دیگران تفاوت دارد. چه حضور دیگرانی که ربطی به حاشیه یا مراسم اعدام ندارند، با حضور خانواده‌ها و نزدیکان دو طرف به طور ماهوی تفاوت دارد.