تبدیل ناترازی از تهدید به فرصت

هاشم اورعی*- بحران انرژی در حال تبدیل شدن به ابر بحران است؛ پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که امسال بین ۲۲ تا ۲۴هزار مگاوات کسری برق داریم و کسری گاز هم تا ۱۴۰۶ به حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.
سال گذشته برای اولین‌بار دولت و به‌صورت خاص‌تر وزارت نیرو و نفت نتوانست دیگر به ادامه پنهان‌کاری‌های خود ادامه دهد و بحران موجود در حوزه انرژی به‌خصوص حوزه برق را از جامعه پنهان کند.
در سنوات گذشته تمام بار خاموشی‌ها به دوش صنعت کشور می‌افتاد و جامعه از این بحران خبر‌دار نمی‌شد و به‌تبع آن خبری از فشارهای اجتماعی هم نبود اما در زمستان سال گذشته خاموشی و قطعی برق پایش به خانه‌های مردم هم باز شد این در حالی است که ما پیش از این در تابستان یعنی اوج و پیک مصرف برق تنها دچار خاموشی در بخش خانگی می‌شدیم.
در حال حاضر مقدار مصرف بیش از مقدار عرضه بوده و برخلاف ادعای مسوولان نمی‌توان اسم این وضعیت را ناترازی انرژی گذاشت. مشکلی که ما در حوزه انرژی با آن مواجه هستیم بحران انرژی بوده و رفته‌رفته این مساله به ابربحران تبدیل خواهد شد.
همانطورکه پیش‌بینی می‌شد افزایش تقاضای ما بیشتر از افزایش تولید در تمامی حامل‌های انرژی بوده و این کسری در تمامی حوزه‌ها بیشتر شده است؛ به‌طوری‌که در بخش برق حدود ۱۸‌هزار مگاوات تقاضای برق در تابستان سال گذشته تامین نشد. به عبارت دیگر یک‌سوم نیاز کشور را نمی‌توانیم تامین کنیم. در حوزه گاز با کسری حدود ۳۰۰‌میلیون مترمکعبی مواجه بودیم؛ در شرایطی که کل تولید ما حدود ۸۵۰‌میلیون مترمکعب است. به عبارت دیگر در شرایط خاص و برودت هوا بیش از یک سوم کل تولید گاز کسری داریم. در بخش گازوئیل و بنزین هم شرایط خوبی نداشتیم و به واردات رو آوردیم.
با چنین چشم‌اندازی انتظار می‌رود امسال بین ۲۲ تا ۲۴هزار مگاوات کسری برق داشته باشیم. همچنین کسری در حوزه گاز هم تا سال۱۴۰۶ به حدود ۷۰۰‌میلیون مترمکعب می‌رسد. در گازوئیل و بنزین هم پیش‌بینی می‌شود که تقاضا چیزی حدود ۱۰‌درصد افزایش یابد این در حالی است که خبری از رشد تولید نیست.
درحال حاضر بزرگ‌ترین مشکل ما در حوزه انرژی مربوط به بخش گاز است چراکه سرمایه‌گذاری در این حوزه بسیار سنگین‌تر بوده و به منابع مالی زیادی نیاز دارد. جدای از این، صنعت گاز ما به فناوری و زمان بالایی نیاز دارد. متاسفانه ما در کنترل تقاضا در کشور موفق نبودیم.
در حال حاضر مقدار مصرف بیش از مقدار عرضه بوده و برخلاف ادعای مسوولان نمی‌توان اسم این وضعیت را ناترازی انرژی گذاشت. مشکلی که ما در حوزه انرژی با آن مواجه هستیم بحران انرژی بوده و رفته رفته این مساله به ابر بحران تبدیل خواهد شد.
مادامی که قیمت تمام‌شده هر کیلووات ساعت انرژی الکتریکی ۲۰۰هزار ریال و متوسط قیمت فروش ۴هزار ریال باشد ورشکستگی صنعت برق کشور هرروز عمیق‌تر شده و شاهد بحران فزاینده خواهیم بود.
در چنین شرایطی راهکار این است که هرچه سریع‌تر با برنامه‌ریزی صحیح ‌سازوکار سپردن کار به بخش‌خصوصی به‌‌طور واقعی فراهم شود. در برق می‌توان کشور را از نظر جغرافیایی به چند قسمت تفکیک کرد و با تشکیل کنسرسیوم‌هایی متشکل از شرکت‌های فعال در صنعت برق اداره امور را به آنها سپرد. دولت نیز مثل همه دنیا در قالب تدوین سیاست‌های کلان و نظارت ایفای نقش کند. در این صورت با ایجاد رقابت قیمت تمام‌شده برق کاهش یافته و با حرکت به سمت واقعی شدن قیمت‌ها بهینه‌سازی مصرف معنی پیدا خواهد کرد.
شرایط بحرانی کشور در حوزه انرژی حامل دو دهه بی‌تدبیری و ناکارآمدی مدیریتی است و عقل حکم می‌کند که با شهامت تمام نسبت به بازنگری و اعمال تغییرات اساسی در مدل انرژی کشور همت گماشته شود.
کاش سیاستگذاران یک‌بار برای همیشه واقعیت‌ها را ببینند، درک کنند و اجازه ندهند که مدیران یکی پس از دیگری به دادن وعده‌های توخالی بسنده کرده و مشکل را به شکل حادتر به دولت بعد تحویل دهند.
چنانچه دولت به کنار گذاشتن جایگاه خود به عنوان ارباب همت گمارد، می‌توان ناترازی انرژی را از تهدید به فرصت تبدیل کرده و با استفاده از فناوری روز جهان و تکیه بر تجارب ارزنده موجود در کشور بخش‌خصوصی ظرف چند سال ضمن رفع بحران ناترازی، در پویایی اقتصاد ملی نقش‌آفرینی کند و دولت هم در جایگاه خود نشسته و سهمش را از درآمد حاصله در قالب مالیات اخذ کند.
* کارشناس انرژی و استاد دانشگاه صنعتی شریف