تجارت مه‌آلود

گروه بازرگانی- با توجه به اینکه قیمت مواد شیمیایی و معدنی در دنیا بالا رفته و نرخ تورم در کشور ما بالاست، به نظر رکود ادامه خواهد داشت. این در حالی است که انتخابات نیز بر این رکود دامن می‌زند و در نتیجه شش ماه نخست سال درگیر این مسائل هستیم. بر همین اساس کارشناسان بر این عقیده هستند که احتمالا شش ماه نخست سال را در فضای مه‌آلود و ناپایدار ادامه خواهیم داد به طوری که سمت و سوی تجارت خارجی ایران مبهم خواهد بود.
اقتصاد ایران پس از تحریم‌های سال ۲۰۱۸ فشارهای طاقت‌فرسایی را تحمل کرده که بخش تجارت ایران در تیررس این محدودیت‌ها بوده است. بخش تجارت از دو بعد برای اقتصاد ایران حیاتی و مهم است. نخست آنکه منبع اصلی درآمدهای ارزی کشور صادرات نفتی و غیرنفتی است. مجموع صادرات و واردات کشور در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۴۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تن به ارزش ۷۳ میلیارد دلار بود که از این میزان ۱۱۲ میلیون ۲۹۳ هزار تن را کالاهای صادراتی به ارزش ۳۴ میلیارد و ۵۲۶ میلیون دلار تشکیل می‌داد.
دوم در بخش واردات نیز اوضاع به همین منوال است و شاهد افت میزان واردات کشور هستیم. باید توجه داشت که بنا بر آخرین آمار نیز به ۸۵ درصد واردات ایران شامل مواد اولیه، واسطه تولید و ماشین‌آلات و تجهیزات است که کاهش آنها خود را در کاهش تولید و عرضه و در نتیجه افزایش قیمت‌ها نشان خواهد داد.
در بحث واردات نیز از مجموع ۱۴۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تن کالای مبادله‌شده، ۳۳ میلیون و ۴۴۸ هزار تن مربوط به کالاهای وارداتی به ارزش ۳۸ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بود که از این میزان، ۲۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تن به ارزش ۱۲ میلیارد دلار آن کالاهای اساسی بوده است. اقلام عمده کالاهای وارداتی به ترتیب شامل ذرت، گوشی تلفن همراه، برنج، کنجاله و دانه‌های روغنی، گندم و روغن خام بوده است.
بنابراین تجارت اندکی بیش از ۷۳ میلیارد دلار برای کشوری مانند ایران می‌تواند تاثیرات منفی زیادی در پی داشته باشد. باید توجه داشت که حتی حجم تجارت ایران در اواخر ۱۳۸۹ به بالای ۲۰۰ میلیارد دلار نیز رسیده بود. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع می‌توان این پرسش را مطرح کرد که تجارت ایران در سال جدید به چه سمت و سویی می‌رود؟
افزایش قیمت مواد اولیه در جهان
در همین خصوص رییس اتاق بازرگانی ایران و امارات اظهار کرد: در سال ۱۴۰۰ اقتصاد دنیا با توجه به واکسیناسیون به سرعت در حال رشد است و به نظر می‌رسد که واکسیناسیون در کشورهای شرق آسیا مانند ژاپن، کره جنوبی، چین، تایلند، هنگ‌کنگ و سنگاپور و استرالیا وضعیت بهتری دارند به طوری که بیشتر از متوسط دنیا در حال واکسیناسیون هستند. این منجر به بازگشت رشد اقتصادی می‌شود که در نتیجه افزایش تقاضا قیمت‌ مواد شیمیایی و مواد معدنی بعد از کرونا و موارد دیگر بازار به شدت افزایش می‌یابد.
فرشید فرزانگان افزود: یعنی این کشورها برای جبران کسری خود مواد اولیه بیشتری را مصرف می‌کنند و به همین دلیل قیمت مواد اولیه در جهان افزایش پیدا کرده است. این افزایش قیمت جهانی برای این کشورها که از رکود حاصل از کرونا با موفقیت جسته‌اند احتمالا تاثیر مثبت دارد.
فرزانگان با اشاره به چشم‌انداز تجارت ایران اظهار داشت: در ایران همه نگاه‌ها به مذاکرات برجامی است که به نظر می‌رسد خبرهای خوبی از خروجی گفت‌وگوها شنیده خواهد شد. این شرایط باعث کاهش نرخ ارز نیز شده که انتظار کاهش قیمت‌ها می‌رود. البته چون تولیدکنندگان و واردکنندگان، مواد اولیه را با ارز بالا خریداری کردند و هنوز درگیر رکود حاصل از کرونا در بازار هستیم، بازار هنوز آن طور که باید و شاید در سال ۱۴۰۰ راه نیفتاده است.
وی ادامه داد: چون قیمت مواد شیمیایی و معدنی در دنیا بالا رفته و نرخ تورم در کشور ما بالاست، به نظر رکود ادامه خواهد داشت. انتخابات نیز بر این رکود دامن می‌زند و در نتیجه شش ماه نخست سال درگیر این مسائل هستیم.
مشکل اصلی ما تعدد بخشنامه‌هاست
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و امارات خاطرنشان کرد: باید به شعار امسال بیشتر توجه شود، چون هنوز مشکل اصلی ما تعدد بخشنامه‌هاست. با توجه به مسائل دیگر احتمالا ما شش ماه نخست سال را در فضای مه‌آلود و ناپایدار ادامه خواهیم داد.
وی افزود: البته روند شش ماهه دوم سال بستگی به مذاکرات و وضعیت تعاملی و تجاری ما با دنیا دارد. اگر کشور ما به دنبال رشد اقتصادی است نخستین مساله باید سامان بخشیدن به وضعیت تجارت بین‌الملل باشد و البته همزمان با آن توسعه زیرساخت‌ها در گمرکات و حمل و نقل را دنبال کند، چون هزینه حمل و نقل در کشور بالاست و باید آن را کاهش داد. از همین‌رو باید تحریم و فشار روی حساب‌های بانکی ایرانیان کاهش یابد تا در شش ماه دوم فضای بهتری را شاهد باشیم.
عضو اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: همه ما انتظار داریم ماحصل مذاکرات به بهبود فضای تجارت کمک کند. همچنین بلافاصله اقدامات دیگری مانند پیوستن به FATF دنبال شود. البته فروش نفت در سال جاری مطلوب‌تر است اما برای بهبود فضا کافی نیست و ضروری است فشارهای جهانی روی مراودات بانکی کشور در عرصه تجارت بین‌الملل کاهش یابد تا به نظام توسعه بین‌المللی برگردیم و صادرات خود را ارتقا بدهیم.
چرخش تجارت ایران به سوی امارات در ۱۴۰۰
گفتنی است اتاق بازرگانی تهران به بررسی تجارت خارجی ایران در نخستین ماه از سال ۱۴۰۰ پرداخته که تغییرات مهمی را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد.
بر اساس برآوردهای صورت گرفته از تجارت ایران در فروردین امسال، عدد کل صادرات غیرنفتی کشور به حدود سه میلیارد دلار رسیده است. این عدد در مقایسه با ماه قبل یعنی اسفند ۱۳۹۹، کاهش ۲۲ درصدی را نشان می‌دهد که با توجه به تعطیلات دوهفته‌ای نوروز موضوع عجیبی نیست اما در مقایسه با فروردین سال قبل، میزان صادرات کشور حدودا ۸۰ درصد از نظر ارزشی و ۵۶ درصدی از نظر وزنی رشد داشته است. این تفاوت حاکی از آن است که با گذشت حدود یک سال از درگیری ایران با شیوع ویروس کرونا، تجارت کشور راه خود را برای فعالیت زیر سایه این ویروس پیدا کرده است.
در همین مدت ایران، ۸/۲ میلیارد دلار واردات کالا را نیز به ثبت رسانده که هرچند از نظر ارزشی افزایش ۴۷ درصدی را در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد اما در همین مدت، وزن کالاهای وارداتی به ایران ۱۸ درصد کاهش یافته است. این را می‌توان به معنی کاهش واردات مواد اولیه و افزایش واردات کالاهای صنعتی یا با ارزش‌افزوده بالاتر دانست که در بلندمدت به سود اقتصاد کشور خواهد بود.
اتاق بازرگانی تهران، فهرست اصلی‌ترین شرکای تجاری کشور در فروردین ۱۴۰۰ را نیز منتشر کرده است. در حوزه صادرات، چین با ۹۷۴ میلیون دلار و رشد واردات ۸۶ درصدی، اصلی‌ترین مقصد کالاهای ایران بوده است. عراق با ۴۲۸ میلیون دلار، امارات متحده عربی با ۴۱۷ میلیون دلار، ترکیه با ۱۷۷ میلیون دلار و افغانستان با ۱۷۵ میلیون دلار در رده‌های بعدی قرار دارند. در این میان رشد ۱۴۹ درصدی واردات ترکیه از ایران در مقایسه با سال قبل، قابل‌توجه‌ترین تغییر در بازار صادرات ایران به شمار می‌رود.
در حوزه واردات اما مهم‌ترین تغییر تجاری به ثبت رسیده است. بر خلاف سال‌های گذشته که چین همواره به عنوان اصلی‌ترین صادرکننده کالا به ایران شناخته می‌شد، آمار فروردین نشان می‌دهد که امارات متحده عربی این رتبه را در اختیار خود گرفته و اصلی‌ترین صادرکننده کالا به ایران شده است.
در نخستین ماه سال جاری، امارات متحده عربی با افزایش ۱۱۳ درصدی نسبت به سال قبل، ۷۸۸ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده است. پس از آن چین با ۶۵۶ میلیون دلار، ترکیه با ۲۴۷ میلیون دلار، هند با ۱۳۳ میلیون دلار و روسیه با ۱۳۲ میلیون دلار در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
در این آمار نیز در کنار صدرنشینی امارات متحده عربی، روسیه به عنوان یکی از کشورهای اوراسیا به جمع صادرکنندگان اصلی کالا به ایران وارد شده و جای آلمان را گرفته که در آمارهای سال‌های گذشته معمولا در این رده قرار می‌گرفت.