تجربه بورس‌های جهانی برای ایران

هدف اصلی بورس‌های کالا، تسهیل معاملات، کشف قیمت عادلانه و افزایش شفافیت در بازار است. بورس کالای ایران یکی از بورس‌های بازار سرمایه کشور است که محصولات متنوعی در دو بازار فیزیکی و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در آن معامله می‌شود.
در این گزارش به بررسی سه بورس معتبر جهانی- بورس شیکاگو، بورس فلزات لندن و بورس کالای توکیو- پرداخته شده است. این بورس‌ها به عنوان مراجع جهانی قیمت‌گذاری شناخته می‌شوند و تجربیات آنها می‌تواند به بهبود عملکرد بورس کالای ایران کمک کند.
براساس مقایسه بورس‌های کالایی منتخب و بورس کالای ایران، پیشنهادهایی همچون افزایش تنوع ابزارهای مالی با معرفی دارایی‌های پایه و قراردادهای جدید، کاهش مداخلات دولت با هدف بهبود کارایی بازار و کشف قیمت عادلانه، ارتقای آگاهی بازیگران بازار سرمایه نسبت به پوشش ریسک، ابزارهای مشتقه و بورس کالا با آموزش و اطلاع‌رسانی و نیز بهبود شفافیت اطلاعات با ارائه جزئیات تفصیلی مشخصات فیزیکی دارایی پایه به‌ویژه در گروه کالاهای کشاورزی قابل طرح است.
بورس‌های کالا در سراسر جهان در پاسخ برای تسهیل معاملات انواع کالا کشف قیمت عادلانه و بهبود شفافیت معاملات فعالیت می‌کنند. اغلب این بورس‌ها سابقه تاریخی قابل توجهی دارند و در پاسخ به نیازهای معامله‌گران انواع کالا پدید آمده‌اند. انواع قراردادهای مورد معامله در این بورس‌ها ریشه در قراردادهایی که در دوران پیش از معاملات الکترونیکی و در رینگ‌های معاملاتی انجام می‌شدند، دارند. بر همین اساس شاید بتوان قراردادهای نام‌آشنا و مرسومی مانند پیش‌خرید پیش‌فروش و نسیه را صورت اولیه قراردادهایی دانست که امروزه در بورس‌های کالا معامله می‌شوند.
علاوه‌بر این نیازهای معاملاتی شرکت‌کنندگان در بورس‌های کالا و ابزارهای معاملاتی جدیدی را در سایر بازارها معرفی کرده است. به طور کلی می‌توان بخش قابل‌توجهی از قراردادهای مورد معامله در بورس‌های کالا را مشتقه دانست. ابزارهای مشتقه همانطور که از نام آنها بر می‌آید ابزارهایی هستند که ارزش‌شان از دارایی‌ها یا قراردادهای دیگری مشتق شده یا گرفته شده است.
به عنوان مثال ارزش واحد صندوق‌های مبتنی بر کالا از ارزش دارایی پایه آنها گرفته می‌شود یا ارزش گواهی سپرده کالا از ارزش دارایی برمی‌آید که در انبارهای بورس کالا نگهداری می‌شود. بنابراین می‌توان گفت فعالیت بورس‌های کالا فقط محدود به معاملات کالا نیست و ابزارها و قراردادهایی که در این بورس‌ها مورد معامله قرار می‌گیرند امکان تسری به سایر بخش‌های بازار سرمایه را دارند.
بورس کالا در ایران
سابقه تاسیس بورس کالا در ایران به اواخر دهه ۱۳۷۰ و اوایل دهه ۱۳۸۰ بازمی‌گردد. در بند ج ماده۹۵ قانون برنامه سوم توسعه به شورای بورس مجوز داده شد نسبت به ایجاد بورس کالا با همکاری دستگاه‌های بودجه سال ۱۳۸۰ وزارت صنایع و معادن وقت موظف شد نسبت به ایجاد بورس فلزات اقدام و کالاهای فلزی ذی‌ربط اقدام کند. قانون برنامه در سال ۱۳۷۹ به تصویب رسید. بر همین اساس در بند ط تبصره ۳۵ قانون را در این بورس عرضه کند.
پس از فراهم شدن زمینه‌ها و مقدمات لازم سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در سال ۱۳۸۲ تاسیس شد. دیگر بورس کالایی ایران یک‌سال بعد در سال ۱۳۸۳ با تاسیس سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی ایران شروع به کار کرد. پس از آن در سال ۱۳۸۶ شرکت بورس کالای ایران براساس قانون بازار اوراق بهادار تاسیس و عملیات و فعالیت‌های بورس فلزات و کشاورزی به این بورس منتقل شد.
بورس کالای ایران هم‌اکنون یک شرکت سهامی عام و پذیرفته شده در شرکت فرابورس ایران است که با نماد «کالا» معامله می‌شود. همچنین محصولات قابل معامله در بورس کالای ایران امروزه نسبت به ابتدای فعالیت، تنوع بیشتری پیدا کرده‌اند و طیفی از محصولات فیزیکی و اوراق بهادار مبتنی بر کالا را در برمی‌گیرند.
بورس کالای ایران از نظر جایگاه در بازار سرمایه کشور در کنار دیگر بورس‌ها یعنی «بورس اوراق بهادار تهران»، «فرابورس ایران» و «بورس انرژی» تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار است. بازارهای بورس کالای ایران با توجه به ماهیت و اهداف خود محصولات و ابزارهای گوناگونی را پذیرش کرده‌اند. به‌طور کلی بازارهای بورس کالای ایران به دو بازار فیزیکی و اوراق بهادار مبتنی بر کالا تقسیم می‌شوند.
برای اینکه به تصویری از جایگاه بورس کالا در بازار سرمایه ایران برسیم، می‌توانیم ارزش معاملات این بورس را با سایر بورس‌ها یعنی بورس تهران، فرابورس ایران و بورس انرژی ایران مقایسه کنیم. برای این منظور از گزارش آماری بازار سرمایه که توسط مرکز پژوهش توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادر تهیه می‌شود، استفاده شده است.مجموع ارزش تجمعی معاملات بورس کالا در پایان سال ۱۴۰۲ در حدود ۱۶۰۰هزار میلیارد تومان بوده است. این رقم در مدت مشابه برای بورس تهران بیش از ۲۰۲۰۰هزار میلیارد تومان فرابورس تهران حدود ۱۷۰۰۰۰هزار میلیارد تومان و بورس انرژی حدود ۱۶۰هزار میلیارد تومان بوده است. در مجموع در سال ۱۴۰۲ حدود ۸درصد از مجموع ارزش معاملات کل بورس‌ها به بورس کالای ایران اختصاص داشته است. نمودار ۱ روند یک‌ساله مجموع ارزش معاملات را به تفکیک بورس‌ها نشان می‌دهد. بر این اساس ارزش تجمعی معاملات بورس کالای ایران در پنج‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۷۳۰هزار میلیارد تومان بوده است. همچنین مجموع ارزش معاملات انجام‌شده در بورس کالای ایران در مرداد ۱۴۰۳ بیش از ۱۴۶هزار میلیارد تومان بوده است.
بازارها، محصولات و ابزارها
با توجه به تقسیم‌بندی معرفی‌شده در خصوص بازارهای بورس کالای ایران می‌توان محصولات و ابزارهای قابل معامله در این بورس را به تفکیک بازار مورد بررسی قرار داد.
بازار فیزیکی
هدف اصلی بازار فیزیکی مبادله انواع کالاهایی است که در چهار گروه «پتروشیمی»، «صنعتی و معدنی»، «فرآورده‌های‌ نفتی» و «کشاورزی» طبقه‌بندی می‌شوند. در این بازار محصولات نسبتا متنوعی قابل معامله هستند. محصولات شیمیایی، پلیمری، انواع فلزات پایه، قیر، گوگرد و سایر فرآورده‌های نفتی و نیز غلات، زعفران و دیگر محصولات کشاورزی در بازار فیزیکی معامله می‌شوند.
بازار فیزیکی خود به دو بازار اصلی و فرعی قابل تفکیک است. تفاوت اصلی این بازارها در عرضه مستمر محصول است.
به‌طور کلی کالایی در بازار اصلی قابل پذیرش است که عرضه آن تداوم و تناوب داشته باشد و عرضه‌کننده آن بتواند نسبت به حداقل‌های عرضه متعهد شود. در واقع از آنجایی که بورس کالا نیز مانند دیگر بورس‌ها بازاری برای کشف قیمت منصفانه است کالاهایی در آن قابل پذیرش هستند که حجم معاملات آن به اندازه‌ای باشد که بتواند به این کشف قیمت منجر شود.
کالاهایی که شرایط پذیرش در بازار اصلی بر آنها صدق نمی‌کند قابل پذیرش در بازار فرعی هستند. به بازار اصلی پذیرش‌شده بودند اما براساس قوانین و مقررات شرایط پذیرش در بازار اصلی را از دست داده‌اند. در بازار فرعی پذیرش می‌شوند عرضه خودرو و انواع ضایعات یکی از مثال‌های آشنا برای کالاهای بازار فرعی عنوان مثال اموال غیر‌منقول کالاهایی که به صورت مستمر و به تناوب عرضه نمی‌شوند.
مجموع ارزش معاملات بازارهای فیزیکی بورس کالا در مرداد سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۳۲هزار میلیارد تومان بوده است. ارزش تجمعی معاملات بازارهای فیزیکی بورس کالا در پنج‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۶۷۰ هزار میلیارد تومان بوده است. بر این اساس در پنج‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ بیشترین حجم و ارزش معاملات مربوط به گروه کالاهای فلزی به ترتیب با بیش از ۵۱میلیون تن به ارزشی بالغ بر ۴۴۲هزار میلیارد تومان بوده است. در این مدت ۶۶درصد از ارزش معاملات کل گروه‌های کالایی مربوط به گروه کالاهای فلزی بوده است.
این گروه در سال ۱۴۰۲ نیز بیشترین حجم و ارزش معاملات را به خود اختصاص داده بود به طوری که بالغ بر ۱۰۰هزار میلیارد تومان از کل ۱۵۲۷هزار میلیارد تومان معاملات گروه‌های کالایی مربوط به گروه کالاهای فلزی بوده است.
به طور کلی انواع قراردادهای بازار فیزیکی شامل نقد، نسیه و سلف هستند. در قرارداد «نقدی» پرداخت وجه و تحویل کالای مورد معامله در هنگام معامله انجام می‌شود. در قرارداد «نسیه» فروشنده کالا را در هنگام معامله به خریدار تحویل می‌دهد و وجه معامله در تاریخ سررسید یعنی زمان تعیین‌شده‌ای در آینده پرداخت می‌شود. در قرارداد «سلف» که به معنای پیش‌خرید است وجه معامله در هنگام معامله پرداخت می‌شود و کالا در تاریخ سررسید یعنی زمان تعیین شده‌ای در آینده تحویل داده خواهد شد.
بازار اوراق بهادار مبتنی بر کالا
اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بازار مشتقه و بازار مالی قابل معامله هستند. انواع قراردادهای آتی و اختیار معامله از جمله ابزارهای بازار مشتقه هستند.
قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می‌شود در سررسید تعیین‌شده مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که در زمان قرارداد تعیین می‌شود، بفروشد. در مقابل خریدار نیز متعهد می‌شود کالا را با مشخصات تعیین‌شده آن خریداری کند. ضمانت این قرارداد پرداخت مبلغی با عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای است.
قرارداد اختیار معامله شامل دو نوع قرارداد اختیار خرید و اختیار فروش است. در هر یک از این معامله‌ها مبلغی از طرف خریدار اختیار معامله به فروشنده اختیار معامله پرداخت می‌شود. براساس قرارداد و با توجه به پرداخت مبلغ آن خریدار اختیار معامله این حق را پیدا می‌کند که در تاریخ سررسید، مقدار مشخصی از یک دارایی معین را از فروشنده اختیار بخرد قرارداد اختیار خرید یا به فروشنده اختیار بفروشد. قرارداد اختیار فروش در واقع در قرارداد اختیار خریدار است که می‌تواند حق خود را اعمال کند یا نکند اما فروشنده متعهد است به تصمیم خریدار در خصوص اعمال عمل کند.
بنابراین در قرارداد اختیار خرید فرد خریدار حق خرید کالایی با قیمت مشخص‌شده را در تاریخ سررسید معین از فروشنده اختیار می‌خرد. فروشنده نیز متعهد می‌شود در صورتی که در تاریخ سررسید خریدار به او مراجعه یا به عبارت دقیق‌تر اختیار خود را اعمال کند کالا را به قیمت از پیش تعیین‌شده به او تحویل دهد.
در قرارداد اختیار فروش فرد خریدار حق فروش کالایی با قیمت مشخص‌شده را در تاریخ سررسید معین از فروشنده اختیار می‌خرد. فروشنده نیز متعهد می‌شود در صورتی که در تاریخ سررسید خریدار اختیار خود را اعمال کند کالا را به قیمت از پیش تعیین‌شده از وی خریداری کند.
قراردادهای سلف موازی استاندارد گواهی‌های سپرده و واحدهای صندوق‌های کالایی در بازار مالی معامله می‌شوند. قرارداد سلف موازی استاندارد بر مبنای قرارداد سلف بازار فیزیکی طراحی شده است. دارنده اوراق سلف در بازار فیزیکی نمی‌تواند دارایی ذکرشده در قرارداد را تا پیش از تاریخ سررسید به فروش برساند، اما قرارداد سلف استاندارد این امکان را فراهم می‌کند که دارنده پیش از تاریخ سررسید دارایی خود را بفروشد.
گواهی سپرده کالایی در واقع سند کالایی است که در انبارهای تحت نظارت بورس کالای ایران وجود دارد و نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار مشخصی از کالاست، این گواهی‌ها در بورس قابل‌معامله و خرید و فروش هستند.
صندوق‌های مبتنی بر کالا روی دارایی‌های فیزیکی یا گواهی سپرده کالا سرمایه‌گذاری می‌کنند. خریداران واحدهای این صندوق‌ها بدون مالکیت مستقیم کالا از منافع تغییر ارزش دارایی سود می‌برند. اکثر صندوق‌های کالایی قابل‌معامله در بورس را صندوق‌های طلا تشکیل می‌دهد. همچنین صندوق‌های کالایی کشاورزی مبتنی بر زعفران از دیگر صندوق‌های کالایی در ایران هستند.
مجموع ارزش معاملات صندوق‌های قابل معامله بورس کالا در مرداد سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۴هزار میلیارد تومان بوده است. ارزش تجمعی معاملات صندوق‌های قابل معامله بورس کالا در پنج‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۶۰ هزار میلیارد تومان بوده است.
مسائل و چالش‌ها
با توجه به آنچه در خصوص بورس کالای ایران مورد بررسی قرار گرفت، می‌توان گفت این بورس دو کارکرد اساسی دارد؛ نخست تامین مالی و دوم کشف قیمت بورس کالا با توجه به قراردادها و ابزارهای مورد معامله می‌تواند کارکرد تامین مالی را برای بازیگران خود داشته باشد. به عنوان مثال تامین‌کنندگان یا فروشندگان کالا با توجه به نوع قرارداد وجهی را دریافت می‌کنند و کالای مورد معامله را در تاریخ سررسید که تاریخی پس از انجام معامله است، تحویل می‌دهند. به‌طور مشابه، بورس کالا برای خریداران کالاها نیز کارکرد تامین مالی دارد به این صورت که خریداران با توجه به نوع قرارداد کالایی را تحویل می‌گیرند و وجه معامله را در تاریخ سررسید که زمانی پس از انجام معامله است، پرداخت می‌کنند. بر این اساس می‌توان گفت بورس کالا شرایطی مشابه شرایط خریدوفروش اعتباری را فراهم کرده که یک از شیوه‌های تامین مالی است.
کارکرد اساسی دیگر کشف قیمت کالاهاست؛ با توجه به اینکه قیمت‌ها در بورس کالا با سازوکار عرضه‌وتقاضا تعیین می‌شود، یک پرسش اساسی در خصوص عملکرد بورس کالا این است که می‌تواند با تعدیل نوسان‌های قیمت کالا رویه قیمت‌گذاری دستوری کالاها را حذف کند؟ در پژوهشی که در سال ۱۴۰۲ انجام شده است. رابطه تغییرات قیمت قراردادهای آتی و قیمت در بازار نقد کالا مورد بررسی قرار گرفته است تا از طریق آن کارایی بورس کالا را در خصوص قیمت‌گذاری و کشف قیمت مورد ارزیابی قرار دهد. در صورت همگرایی قیمت قراردادهای آتی و قیمت بازار کالا شرایط برای کسب بازده غیر‌عادی ناشی از تفاوت قیمت قرارداد آتی و قیمت لحظه‌ای فراهم نخواهد بود و بازار کاراست. همگرایی به این معناست که قیمت قرارداد آتی و قیمت کالا در بازار نقد با نزدیک شدن به تاریخ تسویه یکسان خواهد شد. با این حال براساس نتایج این پژوهش فرضیه همگرایی قیمت در گروه کالاهای کشاورزی قویا تایید نمی‌شود و از طرف دیگر در کالاهای سرمایه‌ای همچون شاخص فلزات گرانبها مانند طلا قویا رد نمی‌شود. دلیل این تفاوت احتمال شفافیت بیشتر بازار در کالاهای سرمایه‌ای نسبت به کالاهای مصرفی عنوان شده است.
این مطالعه برای افزایش کارایی پیشنهادهایی را در زمینه قوانین و مقررات توسعه قراردادهای آتی و شفافیت درخصوص انتشار اطلاعات دارایی پایه پیشنهاد می‌دهد. نتایج این پژوهش در مطالعه‌ای که در سال ۱۴۰۱ در خصوص همگرایی در معاملات سکه به عنوان نماینده‌ای از گروه کالاهای سرمایه‌ای و معامله زعفران به عنوان نماینده‌ای از گروه کالاهای مصرفی انجام شده بود نیز تایید شده است.
موفقیت قراردادهای آتی به اندازه بازار نقدی، میزان نوسانات قیمت‌های نقدی، توانایی کاهش ریسک قرارداد و هزینه‌های تحویل مربوط می‌شود. ویژگی‌های قرارداد طراحی‌شده و نیز ویژگی‌های دارایی‌های پایه در این خصوص اهمیت دارد. همچنین یک قرارداد آتی زمانی موفق عمل می‌کند که بتواند برای افرادی که به قصد پوشش ریسک وارد آن می‌شوند یا آن را معامله می‌کنند، جذاب باشد. بر این اساس، دخالت دولت در قیمت‌گذاری کالاها و عدم تعیین قیمت در شرایط کاملا رقابتی عدم آگاهی سرمایه‌گذاران و شناخت آنها از بازار آتی کالا، بالا بودن میزان وجه تضمین مورد نیاز در قرارداد آتی و پایین بودن حضور فعالان در این بازار بیشترین تاثیر را بر عدم موفقیت این قراردادها داشته‌اند. بازنگری در تعیین وجه تضمین و نیز امکان پذیرش وثایق غیر‌نقد برای گروه‌های تولید و مصرف‌کننده نهایی یکی از پیشنهادهایی است که می‌توان برای موفقیت بیشتر این قرارداد و معاملات مبتنی بر آن مورد بررسی قرار داد.
وجه تضمین درصدی از ارزش معامله است که پرداخت آن به اتاق پایاپای یکی از الزامات معاملات آتی و اختیار است. با توجه به اینکه در این معاملات بخشی از تعهدات طرفین در هنگام معامله و بخشی دیگر در تاریخی در آینده و پس از انجام معامله صورت می‌گیرد وجه تضمین به نوعی ضمانت اجرای تعهدات در تاریخ سررسید است. با وجود اینکه برخی مطالعات بالا بودن وجه تضمین را مانعی برای معاملات بورس کالا می‌دانند، اما با این حال نمی‌توان در خصوص اثر تغییرات وجه تضمین بر کیفیت بازار قراردادهای آتی در بورس کالای ایران به طور قطعی اظهارنظر کرد. نتایج پژوهشی با همین عنوان در مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی نشان می‌دهد تغییرات وجه تضمین کالاها و محصولات مختلف نامتقارن و نامتجانس است. در واقع، عمدتا این افزایش وجه تضمین است که بر پارامترهای کیفیت بازار تاثیر معناداری در جهت کاهش حجم افزایش نوسان و کاهش نقدشوندگی بازار می‌گذارد. بنابراین به نظر می‌رسد سیاستگذاران این حوزه باید بسیار آگاهانه اقدام به تغییر وجه تضمین کنند، چراکه به دلیل این عدم تقارن ممکن است تاثیر تغییرات وجه تضمین احتمالا به واسطه نوعی تلقی مداخله در بازار بوده و احتمالا اثرات آن برگشت‌ناپذیر باشند.
از سوی دیگر برخی بررسی‌ها مواردی را در خصوص تضمین مطرح کرده‌اند که با برخی اصلاحات می‌تواند عملکرد تسویه و پایاپایی را در بورس کالا بهبود دهد و بر مبنای همین اصلاحات می‌توان قراردادها و ابزارهای جدیدی را طراحی و معرفی کرد که از جمله آنها می‌توان به حق باز فروش اشاره کرد.
خریداران و فروشندگان بورس کالا دارای وظایف و متناسب آن برخوردار از حقوقی هستند. خریدار ۲وظیفه عمده دارد که لازم است انجام دهد؛ یکی پرداخت ثمن و دیگری قبض کالاست. هرگاه خریدار از وظایف خود امتناع کند، فروشنده حق دارد اجرای قرارداد را از وی درخواست کند. در صورت عدم واریز ثمن معامله و عدم تسویه قرارداد یادشده در مهلت مقرر قرارداد فسخ شده و مطابق دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس کالا خریدار ملزم به پرداخت جرایمی می‌شود، اما در حالتی که خریدار پس از تسویه به دلایلی از تحویل گرفتن کالا خودداری کند دستورالعمل پایاپای بورس کالا سکوت کرده است و عدم تحویل می‌تواند مشکلات متعددی برای فروشنده ایجاد کند. بنابراین یکی از راه‌های برطرف کردن مشکل در نظر گرفتن حق بازفروش برای فروشنده است. از سوی دیگر با توجه به ماده‌۲۲ دستورالعمل تسویه و پایاپای فروشنده دارای دو تعهد صدور حواله خرید کالا و تحویل کالاست که تخلف از هریک با ضمانت اجرای حقوقی مواجه می‌شود. عدم صدور حواله خرید کالا همانند عدم واریز ثمن توسط خریدار با جرایمی همراه است اما تخلف از تعهد دوم مبنی بر تحویل کالا به صورت نامنطبق با اطلاعیه عرضه از موارد چالشی است که دستورالعمل به صراحت اقدام مربوطه را مشخص نکرده است و طبق ماده ۲۷ دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس به تنهایی حق اعتراض برای خریدار به اتاق پایاپای حداکثر تا سه ماه پس از تحویل کالا را در نظر گرفته است. با توجه به وضعیت فعلی تعدد شکایات و زمان‌بر بودن رسیدگی‌ها و در حالتی که نگهداری کالای نامنطبق برای خریدار با هزینه زیادی نسبت به ارزش کالا همراه باشد یا بیم ضایع شدن کالا وجود داشته و از سوی دیگر امکان استفاده این کالا برای خریدار وجود نداشته باشد، در این موارد می‌توان حق بازفروش کالا برای خریدار قائل بود. به‌گونه‌ای که پس از اعلام و دادن اخطار به فروشنده کالا را به قیمت مناسب به شخصی ثالث منتقل و مابه‌التفاوت خسارت خود را از فروشنده طلب کند.
بورس‌های کالایی منتخب
برای مطالعه بورس کالا در جهان بورس کالای شیکاگو در آمریکا، بورس فلزات لندن در انگلیس و بورس کالای توکیو در ژاپن انتخاب شده‌اند. این بورس‌ها از نمونه‌های با سابقه و نیز پیشرو هستند تا جایی که در کالاهای مختلف به عنوان مرجع جهانی قیمت
به‌شمار می‌روند.
گروه بورس کالای شیکاگو
تاریخچه گروه بورس کالای شیکاگو به اواسط دهه ۱۸۰۰ میلادی در آمریکا بازمی‌گردد. در ابتدا، تجارت دام و غلات پایه‌های اصلی بازاری که در آن محصولات کشاورزی به فروش می‌رسید را بنا کرد. با توجه به موقعیت جغرافیایی شیکاگو، کشاورزان شهرها و ایالت‌های غربی آمریکا محصولات خود را پیش از ارسال به سواحل شرقی برای ذخیره‌سازی و انبار به شیکاگو می‌آورند. در آن زمان برای اینکه خریدار و فروشنده پیش از تحویل بتوانند در خصوص قیمت به توافق برسند صورت اولیه آنچه که امروزه آن را به عنوان قرارداد آتی می‌شناسیم، شکل گرفت.
می توان گفت انواع قراردادهای آتی غلاتی که امروزه در این گروه مورد معامله قرار می‌گیرد، ریشه در همین انبارها دارد. در میانه این دهه کارگزاران قراردادهای آتی انواع غلات را در بورس معامله کردند و برای مواجهه با مسائلی همچون نکول فروشنده در تاریخ سررسید و همچنین کیفیت دارایی در هنگام تحویل قوانین و مقرراتی در نظر گرفته و اتاق تسویه پایاپای تشکیل شد.
در طول دهه‌های بعد دیگر محصولات کشاورزی و نیز فلزات به کالاهای مورد معامله اضافه شد و دهه ۱۹۷۰ شروع معامله ابزارهای مالی جدید در این بازار بود. معاملات ارزهای خارجی از انواع ابزارهای مالی جدیدی بود که با قرارداد آتی جفت ارز یورو و دلار وارد این بورس شد. معاملات الکترونیکی این بورس در دهه ۱۹۹۰ آغاز شد.
در سال ۲۰۰۲ سهام بورس کالای شیکاگو به صورت عمومی در بورس اوراق بهادار نیویورک عرضه شد. در این بورس طیف گسترده‌ای از انواع دارایی‌های کالایی پذیرش‌شده و می‌توان گفت یکی از مراجع جهانی در زمینه تعیین قیمت انواع
غلات است.
محصولات کشاورزی انرژی، فلزات املاک و مستغلات و معاملات آتی از جمله محصولات کالایی گروه بورس کالای شیکاگو هستند، قراردادها و ابزارهای قابل معامله در این بورس شامل قراردادهای آتی اختیار سوآپ قراردادهای مبتنی بر رمزارزها مابه‌التفاوت و املاک هستند.
گروه بورس کالای شیکاگو در ایالات متحده تحت نظارت کمیسیون معاملات آتی کالا قرار دارد. این کمیسیون نهاد ناظر معاملات آتی کالا و قراردادهای مرتبط از جمله قراردادهای آتی، اختیار معامله و سوآپ و به‌طور کلی تنظیم‌گر بازارهای مشتقه ایالات متحده آمریکاست. این کمیسیون پنج عضو دارد که توسط رییس‌جمهوری منصوب و توسط سنا تایید می‌شوند و هرکدام به مدت پنج سال در این سمت قرار می‌گیرند. فعالیت هر یک از این پنج عضو در کمیته‌های تخصصی کشاورزی، انرژی محیط‌زیست بازارهای جهانی ریسک و فناوری متمرکز است.
کمیسیون معاملات آتی کالا اختیارات گسترده‌ای برای اجرای قوانین و مقررات حاکم بر تجارت کالا در کل آمریکا از جمله گروه بورس کالای شیکاگو دارد. با این حال این گروه در ساختار خود نیز دارای دپارتمان رگولاتوری است. این دپارتمان به نوعی وظیفه خودتنظیمی گروه را برعهده دارد و بر معاملات، موقعیت‌ها، حساب‌ها و بازارها نظارت می‌کند تا مانع از نقض قوانین بورس و اوراق بهادار شود.
این بورس علاوه‌بر کالا و ابزارهای مبنی بر کالا ابزارهای مشتقه مبتنی بر رمزارزها را قابل معامله کرده که در نوع خود از جمله بورس‌های پیشرو در جهان است. به عنوان مثال قراردادهای اختیار معامله و آتی بیت کوین و اثر از جمله این ابزارها هستند.
براساس آمارهای ارائه‌شده توسط گروه بورس شیکاگو، حجم معاملات محصولات گروه کشاورزی به‌طور متوسط روزانه یک‌میلیون و ارزش این معاملات به‌طور متوسط روزانه بیش از ۹۰میلیارد دلار است. حجم معاملات محصولات گروه انرژی به طور متوسط روزانه 6/2میلیون و ارزش این معاملات به‌طور متوسط روزانه در حدود ۱۵۳میلیارد دلار است. همچنین حجم معاملات محصولات گروه فلزات به‌طور متوسط روزانه بیش از ۱۸میلیون و ارزش این معاملات به طور متوسط روزانه در حدود ۱۱میلیارد دلار است.
بورس فلزات لندن
فعالیت بورس فلزات لندن به صورت رسمی از سال ۱۸۷۷ آغاز شد، اما برای بررسی آنچه امروزه به عنوان بورس فلزات لندن می‌شناسیم را می‌توانیم از اوایل قرن نوزدهم شروع کنیم. در آن زمان با رشد بازار فلزات در انگلیس تجار اروپایی برای خریدوفروش فلزات به لندن می‌رفتند. معامله‌گران برای کشف قیمت به صورت گروه‌هایی در کافه‌ها گردهم می‌آمدند و در آنجا جلسات معاملات خود را شکل می‌دادند. واژه «رینگ معاملاتی» احتمالا از همین حلقه‌های معامله‌گران به ادبیات بورس راه پیدا کرده است. در نبود ابزارهای آنلاین یک نفر دایره‌ای روی زمین رسم می‌کرد و از معامله‌گران می‌خواست قیمت‌های پیشنهادی خود را اعلام کنند و معاملات با اعلام آزاد قیمت انجام می‌شد.
با انقلاب صنعتی، انگلیس به وارد‌کننده فلزات پایه و اساسی تبدیل شد. محموله‌های تجاری برای رسیدن به این کشور ماه‌ها در کشتی بودند و در فاصله سفارش تا تحویل ریسک تغییر قیمت وجود داشت. بنابراین معامله‌های آتی برای تعیین قیمت در هنگام قرارداد برای کنترل این ریسک شکل گرفت. بورس فلزات لندن هم‌اکنون یکی از مراجع جهانی برای تعیین قیمت انواع فلزات است.
بورس کالای توکیو
سابقه بورس‌های کالایی در ژاپن به دهه ۱۹۵۰ میلادی بازمی‌گردد. در این سال‌ها، دو بورس کالایی در این کشور فعال بودند؛ بورس منسوجات توکیو و بورس لاستیک توکیو. در سال ۱۹۸۲ نیز بورس طلای توکیو تاسیس شد. آنچه که امروزه با عنوان بورس کالای توکیو شناخته می‌شود از ادغام سه بورس منسوجات، لاستیک و طلا در سال ۱۹۸۴ تشکیل شده است. معاملات الکترونیکی این بورس از سال ۱۹۹۱ آغاز شد و به مرور دیگر کالاها در آن پذیرش شدند.
بورس کالای توکیو در سال ۲۰۱۹ توسط گروه بورس ژاپن خریداری شد و هم‌اکنون به عنوان یکی از شرکت‌های تابعه آن فعالیت می‌کند. گروه بورس ژاپن در واقع یک هلدینگ است و تحت قانون بورس و ابزارهای مالی این کشور فعالیت می‌کند. این قانون توسط سازمان خدمات مالی به عنوان یکی از سازمان‌های دولتی ژاپن وضع شده است.
بورس کالای توکیو را می‌توان یک سازمان خودانتظام دانست؛ یعنی سازمانی که مجاز است برای تنظیم فعالیت‌های خود ضوابط و استانداردهایی را وضع و به آنها عمل کند. قانون بورس و ابزارهای مالی ژاپن اجازه داده است یک کمیته خودتنظیم‌گر در بورس کالای توکیو استقرار پیدا کند. عمده اعضای این کمیته باید از مدیران خارج از این بورس باشند تا اطمینان حاصل شود. اعمال‌نظرها و تصمیمات این کمیته مستقل از معاملات تسویه و سایر عملیات بورس انجام می‌شود، کمیته قدرت تصمیم‌گیری در خصوص مسائل مربوط به خودتنظیمی را دارد. علاوه‌بر این، بورس کالای توکیو در ساختار داخلی خود نیز دپارتمانی برای خودتنظیم‌گری در نظر گرفته است. به نوعی می‌توان گفت بورس کالای توکیو، مشابه بورس انرژی ایران است. قراردادها و ابزارهای قابل معامله در این بورس شامل قراردادهای آتی و اختیار است.