تحقیرشدگی، اولین پس‌لرزه آموزش غیر‌رایگان

سارا گلستانی*- فضای آموزشی باید بستری همراه با آرامش و امنیت روانی برای دانش‌آموز ایجاد کند. بر هم خورد این امنیت و آرامش به هر گونه و در هر یک از طبقات اجتماعی به طور قطع بستر‌ساز آسیب‌های روانی خواهد شد که دیر یا زود واکنش‌های ریز و درشتی از فرد را منجر می‌شود. یکی از موضوعاتی که امنیت روانی دانش‌آموز را در بستر آموزشی بر هم می‌ریزد چالش‌های حاصل از عدم توانایی یا تمایل در پرداخت هزینه‌های فوق‌العاده مدرسه است.
این عدم پرداخت گاهی منجر به حذف امکانات کوچک و بزرگ برای دانش‌آموز در فضای آموزشی می‌شود. متاسفانه چنین دانش‌آموزی احساس تحقیر خواهد کرد و از آنجایی که تصور می‌کند خانواده توانایی مالی کافی برای حمایت از او ندارد روند زندگی خود را از همسالان جدا می‌کند. در چنین موقعیتی فرد تحقیر می‌شود و از اینکه تصور می‌کند احترام او کمتر از دیگران است رنجیده‌خاطر می‌شود.
نکته‌ای که آسیب‌های جدی در بلند‌مدت ایجاد می‌کند آن است که اعتماد به نفس دانش‌آموز کاهش محسوسی پیدا می‌کند و بنابراین ممکن است این احساس منجر به گسترش نکات منفی دیگر در روحیه فرد شود. این افراد اغلب حقارت را با خود تا بزرگسالی حمل می‌کنند و حمل این آسیب تا بزرگسالی موضوع خطرناکی است که نباید از آن به سادگی عبور کرد.
همچنین در گروه همسالان به دلیل سن کم و عدم توانایی در تفکیک مسایل از یکدیگر با تکیه بر این نکته که فرد پرداخت هزینه‌ها را متقبل نشده است گاهی او را تحقیر می‌کنند و تحت فشار قرار می‌دهند و چنین روندی ممکن است برای فرد احساس افسردگی ایجاد کند. اما عوارض بعدی احساس تحقیر‌شدگی خود نگرانی بیشتری را رقم می‌زند و همین روند منجر به تحمیل هزینه‌های اجتماعی خواهد شد.
از همین رو است که واکنش خانواده نسبت به احساس تحقیر دانش‌آموز اهمیت ویژه‌ای دارد و خانواده باید با درک کامل و همه‌جانبه از این موضوع تلاش خود را کند تا در نهایت بهترین و سنجیده‌ترین واکنش را نشان دهد. دامن زدن خانواده به این احساس تحقیر فرد را شکننده می‌کند و آینده او را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
حال آنکه با یکسان بودن شرایط اگر خانواده تلاش خود را در راستای شرح مشکل پیش آمده و توضیح شفاف آن و همچنین حمایت از فرد به عمل آورد تاثیر خطرناکی در آینده ایجاد نخواهد شد. از همین رو به والدین پیشنهاد می‌شود درباره مسایل زندگی به کودکان خود توضیح دهند و آنها را برای درک مشکلات احتمالی آماده کنند.
این در حالی است که عدم کنترل احساسات کودک از سوی والدین بعد از مواجه شدن او با ناکامی‌هایی از قبیل عدم حمایت در مدرسه منجر به پرخاشگری در بزرگسالی خواهد شد. پرخاشگری خود از پله‌های نخستین آسیب‌های روانی است که در صورت بی‌توجه بودن نسبت به آن مسیر آسیب‌های روحی بعدی باز خواهد شد و آسیبی که در کودکی به سادگی از آن عبور شده است آینده فرد را دچار چالش‌های پی‌در‌پی خواهد کرد.
*روانشناس بالینی